Γράφει η Δήμητρα Γρηγορέα, Θεατρολόγος – Πολιτιστικό Marketing
Στη σχολές θεάτρου οι δάσκαλοι συνηθίζουν να λένε ότι μετά τον Κάρολο Κουν, ο επόμενος πιο σημαντικός άντρας του Ελληνικής σύγχρονης σκηνής ήταν ο Λευτέρης Βογιατζής. Όμως για να μπορέσει η αξία να γίνει ιστορικά αποδεκτή συνήθως απαιτείται να περάσει κάποιο εύλογο χρονικό διάστημα, από το θάνατο του καλλιτέχνη. Πέθανε από καρκίνο την Άνοιξη του 2013 και σχεδόν αμέσως “αγιοποιήθηκε”. Η επιλογή του να μην ταφεί με θρησκευτικό τρόπο, καθώς και η απόφαση να εκτεθεί η σωρός του σε λαικό προσκύνημα σε φέρετρο με τζάμι (μέσα στο θέατρο που ο ίδιος δημιούργησε “το θέατρο της Οδού Κυκλάδων”) και η τελική “σφαγή” γύρω από τα πνεύματικά του δικαιώματα ήταν αρκετά για να γίνει θρύλος μέσα σε ελάχιστο χρόνο.
Ποιός ήταν ο Λευτέρης Βογιατζής;
Ο Λευτέρης Βογιατζής γεννήθηκε στην Αθήνα το 1945. Σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, παρακολούθησε για δύο χρόνια το Reinhardt Seminar στη Βιέννη και τελείωσε τη Δραματική Σχολή του Κ. Μιχαηλίδη στην Αθήνα. Στο θέατρο εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1973. Ακολούθησαν σημαντικές συνεργασίες με τον σκηνοθέτη Σπύρο Ευαγγελάτο, και αργότερα με την Ελεύθερη Σκηνή και την Έλλη Λαμπέτη. Τα χρόνια αυτά, έπαιξε πολλούς ρόλους του κλασικού κυρίως ρεπερτορίου. Το 1981 ίδρυσε την Εταιρία Θεάτρου Η ΣΚΗΝΗ και το 1988 τη νέα ΣΚΗΝΗ. Σκηνοθέτησε και έπαιξε σε πολλές παραστάσεις, ενώ το 1989, ιδρύει το Εργαστήριο Αρχαίου Δράματος, και σκηνοθετεί την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Ακολουθούν επιτυχημένες παραστάσεις, όπως τα «Με δύναμη από την Κηφισιά», ο «Μισάνθρωπος», «Ελένη», «Η νύχτα της κουκουβάγιας», οι «Πέρσες», «Τέφρα και Σκιά», «Καθαροί Πια» κ.α..Στον κινηματογράφο πρωταγωνιστεί σχεδόν αποκλειστικά στις ταινίες του Νίκου Παναγιωτόπουλου, με τον οποίο τον συνδέει μια μεγάλη φιλία. Στις 30 Απριλίου του 2013, κυκλοφόρησε η φήμη πως ο Λευτέρης Βογιατζής έχασε τη μάχη με τον καρκίνο και απεβίωσε. Λίγο αργότερα η είδηση διαψεύτηκε. Δύο μέρες μετά, όμως, την Μ. Πέμπτη το απόγευμα, η θλιβερή αυτή είδηση ήρθε ξανά στη δημοσιότητα και αυτή τη φορά ήταν αληθινή.
Ήταν τελικά σπουδαίος σκηνοθέτης και αν ναι γιατί;
Ήταν σημαντικός σκηνοθέτης γιατί διέφερε επί της ουσίας. Κάθε έργο που σκηνοθετούσε το δούλευε στην εντέλεια, αφιερώνοντας πολύ χρόνο, πρόβες και έρευνα. Ήταν διάσημος για τις πρόβες του που ξεπερνούσαν συχνά και τους 6 μήνες, υπόγεια καθοδηγούσε τους ηθοποιούς του σε ερμηνείες τόσο φυσικά “φυσικές”, που συχνά (ιδιαίτερα στα “σκληρά” έργα όπως αυτό της Σάρα Κέιν), σόκαραν με τον ρεαλισμό τους. Παίζει με το λόγο. Για αυτό εν αρχή βρίσκονται το κείμενο και ο χώρος. Δουλεύει αρχικά μέσω της εξαντλητικής ανάλυσης του λόγου (όπως και όλοι οι γερμανοαναθερμένοι σκηνοθέτες, αντίστοιχης λογικής είναι και ο βραβευμενος σκηνοθέτης Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης), ενώ παράλληλα διαμορφώνει αρχιτεκτονικά το χώρο δράσης, γκρεμίζοντας συχνά το εσωτερικό του θεάτρου του για να πετύχει την ιδανική σκηνική εικόνα. Δημιουργεί με την σκηνοθεσία του (όπως έκανε και ο Μοσχόπουλος με τον Χουβαρδά στο Αμόρε) μια νέα σχολή ηθοποιών με τους Ανδρέα Κουρή, Αμαλία Μουτούση, Εύα Σαουλίδου, Δημήτρη Ήμελλο και Χρήστο Λούλη να πρωτοστατούν. Παράλληλα συμπρωταγωνιστεί με μεγάλες κυρίες του Ελληνικού θεάτρου, όπως τη Ρένη Πιττακή ή πρωταγωνιστεί ο ίδιος στα έργα που υπογράφει και ως σκηνοθέτης (όπως στο κύκνειο άσμα του το “Θερμοκήπιο” του Πίντερ). Ήταν ο “υπηρέτης της τελειότητας”, όπως συνήθιζαν να λένε οι συνάδελφοι του.
Και φτάνουμε στο χειμώνα του 2014. Περίπου έξι μήνες μετά το θάνατο του, στο θέατρο του γίνεται πραγματική σφαγή. Σφαγή μεταξύ των φυσικών του κληρονόμων του (τα ανήψια του) που διεκδικούν τα πνευματικά του δικαιώματα και ανάμεσα στην επί χρόνια συνεργάτιδα του και συντρόφου του, Ειρήνης Λεβίδη (με πολλούς ξαφνικά να αμφισβητούν και το αν υπήρξε σύντροφος του!). Και εμείς θεατές να διαβάζουμε στο διαδίκτυο μυστήρια δημοσιεύματα που μιλάνε για την τεράστια αξία των δικαιωμάτων του, για φιλοδοξίες προσωπικές των κληρονόμων για να καρπωθούν το χαμένο “θησαυρό” (και με τον ίδιο τον καλλιτέχνη να δηλώνει στις τελευταίες του συνεντεύξεις ότι χρωστούσε χρήματα για πρώτη φορά στη ζωή του. Άρα για ποιο θησαυρό μιλάνε;). Παράλληλα μέσα σε αυτό το κλίμα “εμφυλίου”, η “Εταιρεία Φίλων της Τέχνης του Θεάτρου”, η οποία ανέλαβε τη διαχείριση του πρώην θεάτρου της Οδού Κυκλάδων και νυν Θεατρικής Σκηνής Λευτέρη Βογιατζή, ανακοίνωσε πριν λίγες μέρες ένα συναρπαστικό προγραμματισμό, που φτάνει έως και το 2015. Στόχος φαίνεται να είναι η υλοποίηση των ανεκπλήρωτων σχεδίων του Λευτέρη Βογιατζή (όπως το νέο θεατρικό του Γ. Διαλεγμένου). Παράλληλα ανακοινώθηκε η θέσπιση πανευρωπαϊκού(!) βραβείου σκηνοθεσίας με το όνομα του καλλιτέχνη.
Με αφορμή την τελευταία επιλογή κλείνουμε το κείμενο αυτό κάνοντας ένα μικρό σχόλιο:
Παρακολουθώντας τη δουλειά του Λευτέρη Βογιατζή την τελευταία δωδεκαετία, διαβάζοντας τις συνεντεύξεις του, ερχόμενη σε προσωπική επαφή μαζί του κάποιες λίγες φορές θεωρώ ότι θα ούρλιαζε αν ήταν εδώ “Ησυχία!!!” . Ήταν ήσυχος, διακριτικός άνθρωπος. Μίλαγε με τη δουλειά του, όχι με τίτλους και με βραβεία. Δεν είχε καταλάβει την αξία του όσο ζούσε και το μόνο που ζήταγε ήταν χρόνο για να δημιουργήσει την παράσταση του όπως την είχε οραματιστεί (για αυτό μας είχε συνηθίσει στο να αναβάλλει την προγραμματισμένη πρεμιέρα των έργων του, επειδή συνήθως ένιωθε ότι απαιτούσαν και άλλο χρόνο προετοιμασίας). Δεν νομίζω να υπάρξει αντικαταστάτης του ή συνεχιστής του. Λένε ότι το θέατρο είναι ομαδικό σπορ. Στην περίπτωση του Βογιατζή ήταν φυσικά ομαδικό με την μόνη διαφορά ότι χωρίς εκείνον στο ρόλο του προπονητή, η ομάδα είναι ανύπαρκτη. Δεν νομίζω να είχε προνοήσει για συνεχιστές. Άρα είναι ωραίες οι εκδηλώσεις μνήμης αλλά ως εκεί. Ας μείνει στην ιστορία “ψηλά”, σε θέση δηλαδή υψηλή αξίας. Δεν χρειάζεται να έρθουν Διοικητικά Συμβούλια πρώην συνεργατών ή μαθητών του για να συνεχίσουν το έργο του γιατί το αποτέλεσμα είναι γραμμένο εξαρχής, και σίγουρα δεν θα είναι ισάξιο (παρόμοια ιστορία με την πορεία του Θεάτρου Τέχνης του Κουν δηλαδή).
Σύμφωνα με το πρόγραμμα που ανακοινώθηκε στη συνέντευξη τύπου θα παρουσιαστούν:
2014:
-«Το Τάβλι» του Δημήτρη Κεχαϊδη από τον Νίκο Κουρή και τον Μάκη Παπαδημητρίου. Κάθε Δευτέρα και Τρίτη, από 3 Μαρτίου. Η παράσταση θα πλαισιωθεί από έκθεση φωτογραφίας και ψηφιακού υλικού για το «Με δύναμη από την Κηφισιά» που ανέβηκε πριν από 19 χρόνια ενώ παράλληλα γίνεται προσπάθεια να μονταριστεί το υλικό και να προβληθεί σε 2 ειδικές εκδηλώσεις.
-«Το κορίτσι που έπεσε στο πηγάδι», από την ομάδα Kursk, με τους Χάρη Φραγκούλη, Αργύρη Πανταζάρα, Ηρώ Μπέζου, Γιάννη Παπαδόπουλο. Κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Κυριακή από τις αρχές Μαρτίου.
Καλοκαίρι 2014: Συζητήσεις με τον Γιώργο Λούκο για σύμπραξη με το Φεστιβάλ Αθηνών
-12 Οκτωβρίου 2014, ημέρα των γενεθλίων του Λευτέρη Βογιατζή, ο Γιάννης Κόκκος θα παρουσιάσει ένα θεατρικό «κουτί» ειδικά κατασκευασμένο για τη σκηνή του Θεάτρου Οδού Κυκλάδων το περιεχόμενό του θα ανακοινωθεί εν ευθέτω χρόνω.
-Συμμετοχή, διεθνής, αυτή τη φορά, της γαλλίδας ηθοποιού Valerie Dreville.
-Ο «Ακατανόμαστος» του Μπέκετ από τον Αργύρη Πανταζάρα, σε δική του σκηνοθεσία και σκηνογραφία.
-«Σύσσημο» του Νίκου Παναγιωτόπουλου σε σκηνοθεσία του Σίμου Κακκάλα (κατά πάσα πιθανότητα).
-«Ο ουρανός κατακόκκινος» της Λούλας Αναγνωστάκη με την Ρένη Πιττακή.
-«Λαχταρώ» της Σάρα Κέιν από τον Εκτορα Λυγίζο .
2015
-«Φαέθων» του Δημήτρη Δημητριάδη σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καρατζά
-«Nothing for Νothing», το τελευταίο έργο του Γιώργου Διαλεγμένου σε σκηνοθεσία Νίκου Καραθάνου
-«Κάτω απ’ το δέρμα μου ένας άλλος» του Μιχάλη Βιρβιδάκη σε σκηνοθεσία Νίκου Μαστοράκη
-«Το 7ο ρούχο» της Ευγενίας Φακίνου- Αναβίωση της παράστασης του Δημήτρη Μαυρίκιου, από τον ίδιο τον σκηνοθέτη.
Εκθέσεις
-Με τα σκηνικά και τα υλικά του «Κατσούρμπου» αφιερωμένη στον σκηνογράφο Νίκο Αλεξίου. Οι συνεννοήσεις για το θέμα αυτό με τους συνδιοργανωτές, χρονολογούνται από τότε.
-Του Αλέκου Λεβίδη με τα σχέδια και τα προσχέδια της «Αντιγόνης» (1992)
-Για την παράσταση της «Σπασμένης Στάμνας» στη μνήμη του σκηνογράφου της παράστασης Δαμιανού Ζαρίφη, υπό την επιμέλεια της Ελένης Βαροπούλου.
-Παρουσίαση παραστάσεων του Λευτέρη Βογιατζή, μέσα από εκθέσεις, προβολές και αναλύσεις
-Αναγνώσεις κειμένων /events
Με αφορμή και τον πρόσφατο θάνατο του νεώτατου θεατρανθρώπου και συναδέλφου Γιώργου Κατινά σε τροχαίο, θα ήθελα να σταθώ στο γεγονός του θανάτου ενός καλλιτέχνη, όπως αυτός βιώνεται από όσους βρέθηκαν γύρω του. Είναι συνηθισμένο όταν κάποιος σημαντικός φεύγει να αντιμετωπίζεται ξαφνικά με σεβασμό το έργο του και να βρίσκονται πολλοί υποψήφιοι συνεχιστές του ή διαδοχοι, παρότι όσο ήταν εν ζωή αυτό μπορεί και να μην γινόνταν. Όπως είπαμε στην αρχή είναι ο θάνατος – ιδιαίτερα ο προώρος- που δημιουργεί τους αγίους, η ζωή δημιουργεί απλά τους αγωνιστές. Είναι πάντως δείγμα ωριμότητας το να σέβεσαι την μνήμη. Ο Λευτέρης Βογιατζής άφησε πίσω του πολύτιμης αξίας έργο, το οποίο χρειάζεται κατάλληλους ερευνητές και χρόνο για να καταγραφεί και να αξιολογηθεί σωστά. Δεν χρειάζεται φωτογραφικές εκθέσεις και επαναλήψεις έργων του παρελθόντος.
Είναι ΑΝΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΤΟΣ.
