Πέρασαν 70 χρόνια αλλά η Συνθήκη της Βάρκιζας που ήρθε μετά τα θλιβερά Δεκεμβριανά για να σημάνει την λήξη του πολύπαθου εμφυλίου με τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ εξακολουθεί να αποτελεί την πιο πολυσυζητημένη συμφωνία στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας.
Στις 4:30 το πρωί της 12ης Φεβρουαρίου 1945, οι δύο πλευρές, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ από την μια που αποτελούσαν ο επικεφαλής Γεώργιος Σιάντος (γ.γ. ΚΚΕ), Ηλίας Τσιριμώκος (γ.γ. Ε.Λ.Δ.), Δημήτρης Παρτσαλίδης (γ. Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ) και ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης ως στρατιωτικός σύμβουλος και από την άλλη αντιπροσωπία της κυβέρνησης Πλαστήρα που απαρτιζόταν από τον επικεφαλής Ιωάννη Σοφιανόπουλου, υπουργό Εξωτερικών, Περικλή Ράλλη (υπουργό Εσωτερικών), Ιωάννη Μακρόπουλο (υπουργό Γεωργίας) και Παυσανία Κατσώτα ως στρατιωτικό σύμβουλο είχαν σχεδόν συμφωνήσει και έμεναν μόνο ορισμένες λεπτομέρειες για να υπογραφεί η τελική Συμφωνία.
Γι’ αυτό και αποφασίζουν να υπογράψουν ένα περιληπτικό πρωτόκολλο που ανέφερε:
«Οι υπογεγραμμένοι αφ’ ενός Ιωάννης Σοφιανόπουλος, υπουργός των Εξωτερικών, Περικλής Ράλλης, υπουργός των Εσωτερικών και Ιωάννης Μακρόπουλος, υπουργός της Γεωργίας, αποτελούντες την υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως εξουσιοδοτημένην Αντιπροσωπείαν και αφ’ ετέρου Γεώργιος Σιάντος, γραμματεύς της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτριος Παρτσαλίδης, γραμματεύς της ΚΕ του ΕΑΜ και Ηλίας Τσιριμώκος, γενικός γραμματεύς της ΕΛΔ, αποτελούντες την υπό την ΚΕ του ΕΑΜ εξουσιοδοτημένην Αντιπροσωπείαν δηλούν, ότι επί όλων των κατά την διάσκεψιν συζητηθέντων θεμάτων κατέληξαν εις απόλυτον συμφωνίαν ήτις διατυπουμένη εις αναλυτικόν πρακτικόν θέλει υπογραφή σήμερον και ώραν 14ην».
Παράλληλα, οι δύο πλευρές στέλνουν κοινό ανακοινωθέν στον Τύπο που σημείωνε:
«Η πρωτοβουλία της ΑΜ του Αρχιεπισκόπου – Αντιβασιλέως, συγκληθείσα διάσκεψις των αντιπροσώπων της Ελληνικής Κυβερνήσεως και της αντιπροσωπείας του ΕΑΜ, ετερμάτισεν τας εργασίας της σήμερον και ώρα 4.30′ πρωινήν. Εφ’ όλων ανεξαιρέτως των συζητηθέντων σημείων επήλθε συμφωνία. Λόγω του προκεχωρημένου της ώρας δεν κατέστη δυνατή η υπογραφή του αναλυτικού πρακτικού, των αντιπροσώπων περιορισθέντων εις την υπογραφήν περιληπτικού πρωτοκόλλου. Κατά την υπογραφήν παρίσταντο και οι κ.κ. Μακ Μίλαν, μόνιμος υπουργός της Μ. Ανατολής και Λήπερ, πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας».
Επισήμως, η τελική Συμφωνία της Βάρκιζας υπογράφεται στις 7.30μ.μ. στη μεγάλη αίθουσα του υπουργείου Εξωτερικών παρουσία Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων. Το κείμενο αποτελούταν από εννέα άρθρα: Το πρώτο προέβλεπε τη δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας με πλήρεις ατομικές ελευθερίες, το δεύτερο την άρση του στρατιωτικού νόμου, το τρίτο την αμνήστευση των πολιτικών αδικημάτων που πραγματοποιήθηκαν μετά τις 3 Δεκεμβρίου 1944 (αλλά με την εξαίρεση των κοινών αδικημάτων), το τέταρτο την πλήρη απελευθέρωση των συλληφθέντων από τον ΕΛΑΣ, τον πέμπτο τη δημιουργία ενός νέου Εθνικού Στρατού, το έκτο την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και τον πλήρη αφοπλισμό του, το έβδομο την εκκαθάριση των δημοσίων υπηρεσιών, το όγδοο την αντίστοιχη εκκαθάριση σωμάτων ασφαλείας και, τέλος, το ένατο, τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, και εκλογών με συμμετοχή διεθνών παρατηρητών. Οι υπογράφοντες φιλοδοξούσαν πως η εφαρμογή της Συμφωνίας της Βάρκιζας θα οδηγούσε σε μια δημοκρατική και ειρηνική Ελλάδα.
Στις 28 Φεβρουαρίου ολοκληρώθηκε ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ, ο οποίος παρέδωσε 100 πυροβόλα διαφόρων τύπων, 81 ομαδικούς και 138 ατομικούς όλμους, 419 πυροβόλα, 1412 οπλοπολυβόλα, 713 αυτόματα τουφέκια, 48.953 τουφέκια και πιστόλια, 57 αντιαρματικά τουφέκια και 17 συσκευές ασυρμάτου.
Υπήρξαν όμως μονάδες του ΕΛΑΣ που δεν δέχθηκαν την Συμφωνία, όπως ο ηγέτης του Αρης Βελουχιώτης που κατέφυγαν και πάλι στα βουνά. Το ΚΚΕ τον αποκήρυξε και μόλις πρόσφατα αναθεώρησε και τον αποκατέστησε πολιτικά.
Ωστόσο, ουσιαστικές αδυναμίες της Συνθήκες οδηγούν σε νέα πόλωση, νέο τραγικό εμφύλιο (1946-1949) και ουσιαστικά στην ακύρωσή της.
Μετά την υπογραφή της Συνθήκης ξέσπασε η λεγόμενη Λευκή Τρομοκρατία και κύμα αντεκδικήσεων όχι μόνο εναντίον των κομμουνιστών, αλλά και πολιτών που είχαν ενταχθεί ή συμπαθούσαν το ΕΑΜ.
