Γράφει η Αριστέα Γριβάκου
Πρόσφατα ο φιλόσοφος και υπέρμαχος της δημιουργίας μιας ουσιαστικά δημοκρατικής πολιτικής ένωσης της Ευρώπης, Γιούργκεν Χάμπερμας, κατηγόρησε τη Μέρκελ δηλώνοντας ότι η σκληρή της στάση αποτελεί μια πράξη τιμωρίας απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση. Με αυτό τον τρόπο, επισημαίνει, η καγκελάριος «τζογάρει» και χάνει στο παρόν πολιτικό παιχνίδι τη μεταπολεμική εικόνα της Γερμανίας που με κόπο έχτισαν οι προηγούμενες γενιές πολιτικών.
Ποια ήταν όμως η προπολεμική εικόνα της Γερμανίας και γιατί με την πολιτική της τιμωρίας επανέρχεται στο προσκήνιο; O Michael Haneke στην ταινία «Η Λευκή Κορδέλα» μας εξηγεί γιατί το ξέσπασμα των δύο παγκοσμίων πολέμων αποτέλεσε φυσική συνέχεια μιας ήδη παγιωμένης νοοτροπίας της γερμανικής κοινωνίας.
Η ιστορία αφορά μια ομάδα παιδιών που αναγκάζονται να φορούν μια λευκή κορδέλα ως υπενθύμιση της ηθικής με βάση την οποία πρέπει να πορεύονται. Τα παιδιά πειθαρχούν. Η πειθαρχία αυτή έχει σκοτεινή όψη. Καταρχάς, απαγορεύουν στον εαυτό τους κάθε παρέκκλιση από τον επιβεβλημένο κανόνα. Ταυτόχρονα είναι ενοχικά και δέχονται παθητικά κάθε είδους ταπεινωτική τιμωρία σε περίπτωση που παραβούν τον κανόνα αυτό. Τέλος, μετατρέπονται τα ίδια σε αδυσώπητους τιμωρούς κάθε παραβάτη, κάθε «άλλου» .
Αυτή είναι μια μικρογραφία της φασίζουσας προπολεμικής γερμανικής κοινωνίας. Η ταινία υπονοεί ότι η δυσκολία αποδοχής του «διαφορετικού» και η προσπάθεια τιθάσευσής του αποτελούν κάτι παραπάνω από μια απλή πολιτική επιλογή. Πρόκειται για τον επεκτατισμό ενός συστήματος αξιών. Μια πολιτική-«νουθεσία» που αποσκοπούσε στη διάχυση του μηνύματος «εμείς το κάνουμε σωστά, οι άλλοι λάθος». Μια πολιτική με τιμωρητική διάθεση που θέλησε δια της βίας να καταστήσει τη Γερμανία παράδειγμα προς μίμηση και να σπεύσει να στιγματίσει καθετί διαφορετικό ως «παραστράτημα» άξιο τιμωρίας. Αυτή είναι εν συντομία η προπολεμική εικόνα της Γερμανίας.
Μεταπολεμικά όμως το κράτος-τιμωρός μετατράπηκε σε λαό τιμωρημένων, μετανιωμένων και εν τέλει μαχητών. Ένας λαός που αυτή τη φορά προσπάθησε να διορθώσει κατά το δυνατόν τις φρικαλεότητες του παρελθόντος. Επίσης ο λαός που είχε προβεί σε μια από της σημαντικότερες συμβολικά και ουσιαστικά πολιτικές πράξεις ελευθερίας, την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Οι δε πολιτικοί ήταν εκείνοι που στράφηκαν στη σημασία της ισότητας, της παιδείας και της εξασφάλισης του αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου όλων των πολιτών. Μια γενιά πολιτικών που, όπως σημείωσε και ο Χάμπερμας, σχημάτισαν τη νέα βελτιωμένη εικόνα της χώρας παρακάμπτοντας την κοντόφθαλμη κρατική λογική και δείχνοντας μεγαλύτερη ευαισθησία. Πολίτες και πολιτικοί οικοδόμησαν ένα κράτος που κατάφερε αυτή τη φορά να εμπνεύσει δια του παραδείγματος και όχι να επιβληθεί δια της βίας.
Σήμερα η εικόνα της Μέρκελ-τιμωρού αποτελεί ασέβεια προς τον ίδιο της το λαό και τις προσπάθειές του αλλά και προς όλους τους λαούς που επένδυσαν στο όραμα της δημοκρατικής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αφενός διότι ξυπνά το ντροπιαστικό προπολεμικό παρελθόν καταστρέφοντας τα μεταπολεμικά κεκτημένα και αφετέρου γιατί χωρίς ντροπή απειλεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα με το να αποζητά ανοιχτά τη γερμανική ηγεμονία επί της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με δύο λόγια, η Μέρκελ ξυπνά το τιμωρητικό παρελθόν που απειλεί να υποθηκεύσει το ευρωπαϊκό μέλλον.
