Του ΘΑΝΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ*
Οι δείκτες της ανεργίας, των μισθών και των δαπανών είναι ενδεικτικοί για το μέγεθος ή τη συρρίκνωση της ανάπτυξης. Η οικονομική μεγέθυνση ήταν ούτως ή άλλως πενιχρή και περιορισμένη, εξάλλου βγαίναμε από αυστηρό πρόγραμμα επιτήρησης. Αλλά το τελευταίο τρίμηνο του ‘19, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, μπήκαμε και σε ύφεση. Το ‘20, ο κορωνοιός εδωσε νέο σπρώξιμο προς τα κάτω, φτάνοντας την ύφεση το δεύτερο τρίμηνο στο 15%, ευελπιστώντας να κλείσει η χρονιά λίγο κάτω από το 10%.
Το ερώτημα είναι αφού οι δυσκολίες ανάκαμψης υπήρχαν και προ κορωνοιού, ποιο είναι το μέλλον της οικονομίας ;
Ήδη από το 2013 ο Larry Summers ή ο Paul Krugman , με αφορμή την χρηματοπιστωτική κρίση και τον τρόπο που την αντιμετώπιζε το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή ¨ηθική¨ λέγανε πως η ανεπαρκής οικονομική μεγέθυνση, αναδεικνύει χαρακτηριστικά μιας μακροχρόνιας δομικής στασιμότητας, που απειλεί την παγκόσμια οικονομία για πολλά χρόνια.
Αιτία είναι το πλεόνασμα , η αποθησαύριση και η συσσώρευση ( αποταμίευση) ανενεργού πλούτου, σε παγκόσμια κλίμακα (δες φορολογικούς παραδείσους) , που προκαλεί έλλειμα επενδύσεων. Αποδείχθηκε πως τα αρνητικά επιτόκια των καταθέσεων δεν ήταν αρκετά για να εξαναγκάσουν να επενδυθεί παραγωγικά ένα μέρος του συσσωρευμένου πλούτου.
¨κάτι έχει αλλάξει στη λειτουργεία των δυτικών οικονομιών. Η οικονομική στασιμότητα και η ύφεση φαίνεται ότι γίνονται ενδημικά χαρακτηριστικά των δυτικών οικονομιών.¨
Με άλλα λόγια δεν δημιουργείται ικανοποιητική ζήτηση , εδώ και πολλά χρόνια, ενώ και η επίδραση από μόδες και φούσκες άλλοτε στην τεχνολογία ή άλλοτε στα ακίνητα, προορίζεται όλο ένα και περισσότερο.
Φαίνεται δε πως εξαντλείται και η δυνατότητα παρέμβασης νομισματικής πολιτικής, από τις κεντρικές τράπεζες με την μόνιμη μείωση επιτοκίων και τα παρατεταμένα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης. Δείχνει ν να μην έχουν πια την δύναμη να αντιστρέψουν την κατάσταση. Εξάλλου η αύξηση προσφοράς χρήματος , αύξησε και τη συσσώρευση ρευστότητας. Τα τελευταία χρόνια η αύξηση αποθησαύρισης ήταν αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής.
Θα ήταν πιο λογικό να προτρέψουν τον κόσμο να ξοδέψει περισσότερο. Ή να επιφέρουν υψηλότερο πληθωρισμό…ή αύξηση των μισθών ή έμφαση τις δημόσιες επενδύσεις ή μια στροφή στην πράσινη ενέργεια.…(αλλά αυτό θα σήμαινε διάθεση ανατροπής ή μεταρρύθμισης του συστήματος.. .)
Ζούμε εδώ και χρόνια το παράδοξο της λιτότητας, όπου η αποθησαύριση , η εξοικονόμηση, πλήττει την οικονομία, πλήττει και τις επενδύσεις. Αλλά παρατηρήσαμε υψηλότερη αποτίμηση μετοχών. Οι μετοχές δηλαδή αποδίδαν πολύ καλύτερα από την οικονομική ανάπτυξη και δημιουργούσαν συσσώρευση κεφαλαίων. ( και …….αύξηση ανισοτήτων.)
Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει όλο και περισσότερο, με τις ιδιαιτερότητες της φυσικά, τα χαρακτηριστικά που προκαλεί η μακροχρόνια δομική στασιμότητα.. Η αδυναμία δαπάνης γίνεται όλο και πιο φανερή και μάλιστα όχι μόνο στην κρίσιμη επενδυτική δαπάνη, αλλά και στην καταναλωτική.
Η ελληνική οικονομία παρουσιάζει επίσης χαρακτηριστικά που εντείνουν κι άλλο αυτή την κατάσταση, όπως το έντονο δημογραφικό , ο μηδενικός ή αρνητικός πληθωρισμός παρά την καταγεγραμμένη αύξηση των τραπεζικών καταθέσεων, με μηδενικό επιτόκιο και χωρίς να συνυπολογίζονται οι αποταμιεύσεις που παραμένουν καταχωνιασμένες. Το πρώτο τετράμηνο του ’20 καταγράφηκαν 5,9 δις ( και 400δις ,στην υπόλοιπη Ευρώπη.)
Εντείνονται επίσης τα προβλήματα, όταν αποφεύγουμε να συνειδητοποιήσουμε την υστέρηση που έχουμε στο διαρκές μεταβαλλόμενο περιβάλλον τα τελευταία χρόνια , η covid 19 προφανώς το χειροτέρεψε αλλά και επισπεύδει την ανάγκη προσαρμογής, στην τεχνολογία ( τεχνητή νοημοσύνη , 5G , internet of things), την κλιματική αλλαγή, το μεταναστευτικό- προσφυγικό, τις γεωπολιτικές εξελίξεις .
Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι όμοιο με το κοινωνικό, είναι η ανασφάλεια και η αβεβαιότητα , με μεγαλύτερη ένταση από την υπόλοιπη Ευρώπη, λόγω βίωσης απανωτών, πολλαπλών κρίσεων. Έντασης που δεν την ανακουφίζουν οι πολιτικές προοπτικές, της κυβερνητικής διαχείρισης. Δεν κατορθώνουν να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη και αίσθημα ασφάλειας , το μπερδεύουν με την καταστολή, έχουν έλλειμα σταθερότητας και απουσία σχεδίου ανάταξης. Ακολουθούν δειλή οικονομική πολιτική, εγκλωβισμένη σε παρωχημένες εμμονές, ενώ είναι ξεκάθαρο αδιέξοδο. Το ¨βλέποντας και κάνοντας ¨ είναι επικίνδυνο, το δημόσιο δεν μπορεί αυτή τη στιγμή να αποταμιεύει για το μέλλον, σα να ήταν ένας καιροσκόπος ιδιώτης που περιμένει ¨καλύτερη ευκαιρία¨ ή ένας φοβισμένος ιδιώτης που φυλάγεται γιατί αύριο θα είναι όλα ακριβότερα. Αντιθέτως οφείλει να ηρεμήσει αυτούς τους δύο αξιοποιώντας όλα τα διαθέσιμα εδώ και τώρα, μαξιλάρια, ταμείο ανάκαμψης, δημοσιονομικό χώρο. ( Ειδικά το τελευταίο, όσο αφορά την εξυπηρέτηση του χρέους , με την ευλαβική έννοια της σταθεροποίησης του λόγου προς ΑΕΠ, έχει χάσει το νόημα του, μάλλον για ¨ πάντα¨. Η επικέντρωση δε στο χρέος και στα ελλείματα βαθαίνει την ύφεση.)
Αυτή η ρητορική περί της επιστροφής στην κανονικότητα ή ακόμη χειρότερα, η προσπάθεια επιστροφής στο¨ κανονικό¨ παρελθόν, είναι αυταπάτη. Τίποτα δε μπορεί να είναι ίδιο μετά τις κρίσεις και την πανδημία. Ακόμη και να ήταν όμως, γιατί να επιδιώκουμε μια ¨ κανονικότητα ¨ που μας έφερε εδώ που βρισκόμαστε, στη δίνη της αβεβαιότητας; Για ποιόν μπορεί να είναι ελκυστικό; Κι εδώ εδράζεται η βαθύτερη αποτυχία της Κυβέρνησης, δεν έχει όραμα να υλοποιήσει ούτε καν αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα γι αυτό αναμασά το επικίνδυνο χτες , πασπαλισμένο με αυταρέσκεια, αυταρχισμό και πολύ επικοινωνία.
