Γράφει ο Ηλίας Κάτρης*
Λόγια, λόγια, λόγια, όπως θα έλεγε ο Σαίξπηρ. Αυτή είναι η περιγραφή του πολιτικού και κυβερνητικού σκηνικού στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες. Άνθρωποι –τις περισσότερες- φορές με έλλειμμα γνώσης και κατάρτισης καταλήγουν υπουργοί υποσχόμενοι και τάζοντας στους πάντες τα πάντα.
Πλέον όμως τα δανεικά, οι επιδοτήσεις-φαντάσματα και τα θαλασσοδάνεια κόπηκαν οριστικά, όχι λόγω αλλαγής νοοτροπίας -προς Θεού- απλά επειδή οι δημοσιονομικές και μακροοικονομικές συνθήκες δεν το επιτρέπουν πλέον. Και τώρα, χωρίς οικονομικές φούσκες, πως θα αναπτυχθούμε; Χωρίς περισσότερο δανεικό χρήμα πως θα γεμίσουν οι τσέπες του κόσμου για να αρχίσει ξανά η κατανάλωση.
Η απάντηση απλή, θα αυξήσουμε τον πλούτο του Έλληνα; Και τότε έρχεται στο μυαλό η επόμενη ερώτηση; Πώς θα γίνει αυτό. Μα βεβαίως με το δόγμα του σοκ! Όχι το βιβλίο της Ναόμι Κλάιν, αλλά ένα σοκ μεταρρυθμιστικό και αναπτυξιακό.
Η Ελλάδα μετά από 7 χρόνια ύφεσης (με εξαίρεση κάποιους μήνες ανάπτυξης το 2014) έχει απολέσει πάνω από το 25% του ΑΕΠ της, του πλούτου της. Χιλιάδες επιχειρήσεις έχουν κλείσει και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν στους δρόμους. Μια οικονομία που έχει ισοπεδωθεί με ένα τέτοιο τρόπο σίγουρα δεν είναι σε μια ευχάριστη θέση. Ούτε έχουμε δικαίωμα να πανηγυρίζουμε για κάτι. Αλλά από την άλλη είναι και σε μια –μέσα στην ατυχία- ευχάριστη θέση, διότι μπορεί να επωφεληθεί από αυτό που ονομάζουμε “catch-up effect” ή ελληνιστί θεωρία του ελατηρίου.
Μια οικονομία που έχει απολέσει μεγάλο μέρος του πλούτου της μοιάζει με ένα ελατήριο που έχει συμπιεστεί, βρίσκεται δηλαδή σε μια κατάσταση που έχει χάσει μεγάλο μέρος του ύψους της, αλλά με μία μικρή και έξυπνη κίνηση μπορεί να εκτιναχθεί και να ανακτήσει το χαμένο έδαφος. Έτσι και η ελληνική οικονομία έχει χάσει μεγάλο μέρος του πλούτου της και έχει φτάσει σε σημείο που αν τα πράγματα αρχίσουν να βελτιώνονται λίγο θα φέρουν ένα αλυσιδωτό αποτέλεσμα που θα επαναφέρει την χώρα σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και κυριολεκτικά θα την απογειώσει.
Πολλοί ίσως θεωρούν ότι ακόμα η οικονομία μπορεί να πάει πιο κάτω από την σημερινή της κατάσταση και συνεπώς η κατάλληλη στιγμή για εφαρμογή της θεωρίας του ελατηρίου ακόμα αργεί. Κατά τη γνώμη μου μεγάλο λάθος και αυτό για δύο λόγους. Αρχικά το 2014 η Ελλάδα είχε γυρίσει στην ανάπτυξη και οι προβλέψεις για 2015, 2016 και 2017 βάσει των στοιχείων του μεσοπρόθεσμου προέβλεπε απογείωση της οικονομίας. Ακόμα, αν και μετά τις εκλογές του 2015 στην χώρα επικράτησε ένας Αρμαγεδδών ανοησίας και ασχετοσύνης, η ύφεση δεν ήταν υψηλή και το 2016 θα μπορούσε να κλείσει ως έτος σταθεροποίησης με το 2017 το 2018 και το 2019 να παρουσιάζονται -βάσει σχεδίου- ως έτη απογείωσης. Συνεπώς, η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να φύγει πιο κάτω από τα φετινά δεδομένα και με τις κατάλληλες προϋποθέσεις η οικονομία μπορεί να ξεκολλήσει από του χρόνου από το τέλμα και να απογειωθεί σαν ελατήριο (με δύο χρόνια καθυστέρηση, βέβαια). Επίσης, ενθαρρυντικά είναι και τα στοιχεία της ανεργίας που παρατηρούν αποκλιμάκωσή της τα τελευταία τρίμηνα.
Προσοχή όμως, γιατί το ελατήριο μπορεί αντί να αποσυμπιεστεί, απλά να σπάσει και οι ελπίδες και η χαρά να παραμείνουν φρούδες. Και εκεί είναι που χρειάζεται το προαναφερθέν δόγμα του σοκ. Άνθρωποι ικανοί, άξιοι και καταρτισμένοι να αναλάβουν τις υπουργικές θέσεις και επί ένα συνεχόμενο χρόνο χωρίς να ενδιαφερθούν ούτε για λεπτό για το πολιτικό κόστος να σαρώσουν τις δομές της χώρας και να μεταρρυθμίσουν τους θεσμούς «σαν να μην υπάρχει αύριο». Η Ελλάδα δεν χρειάζεται μεταρρυθμίσεις αύριο, αλλά χρειάζεται μεταρρυθμίσεις τώρα ή χθες. Οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις πράγματι είναι επώδυνες και έχουν βραχυπρόθεσμο κόστος αλλά φέρνουν μακροπρόθεσμη αναπτυξιακή προοπτική.
Ριζική αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος, κίνητρα για την επιχειρηματικότητα, συγχώνευση υπηρεσιών του δημοσίου, περιστολή δαπανών μέσω μικρότερου δημοσίου, ανοικτά πανεπιστήμια σε τράπεζες και επιχειρήσεις, ευέλικτες μορφές εργασίας, αλλαγή του συνδικαλιστικού νόμου, οριστική επίλυση του ζητήματος των κόκκινων δανείων, πάταξη της γραφειοκρατίας, ηλεκτρονική διακυβέρνηση, διαφάνεια σε όλα τα μήκη και πλάτη του κράτους. Λίγα από τα πολλά που μπορούν να γίνουν για να απογειωθεί η χώρα. Κάθε υποψήφια κυβέρνηση τα υπόσχεται, λίγες τα πραγματοποιούν και τα πραγματοποιούν αποσπασματικά και με νωθρότητα.
Η ελληνική κυβέρνηση που θα υιοθετήσει το δόγμα του σοκ και θα σαρώσει τα πάντα εφαρμόζοντας τις παραπάνω και άλλες μεταρρυθμίσεις επί ένα χρόνο θα είναι σίγουρα η πιο μισητή κυβέρνηση όλων των ετών. Θα προκαλέσει μεγάλη αναταραχή και το Σύνταγμα θα ναι κάθε μέρα γεμάτο από διαμαρτυρόμενους συνδικαλιστές. Μετά τον πρώτο χρόνο όμως, καθώς οι μεταρρυθμίσεις θα πιάνουν τόπο και το ελατήριο θα εκτινάσσεται, το κλίμα θα αλλάζει και η κυβέρνηση θα βρεθεί να είναι η πιο επιτυχημένη των τελευταίων ετών. Με τους ρυθμούς ανάπτυξης της απασχόλησης να αυξάνονται σιγά σιγά οι κοινωνικές αναταραχές θα βρεθούν σε καμπή και η Ελλάδα θα επιστρέψει στη σταθερότητα και τον αρμονικό κύκλο της ανάπτυξης.
Σοκ συνεπώς. Όποιος φοβηθεί να το εφαρμόσει θα βρεθεί πολύ σύντομα αποτυχημένος και εκτός πολιτικού προσκηνίου. Όποιος το εφαρμόσει, επί ένα χρόνο σαρώσει τους θεσμούς με μεταρρυθμίσεις και ρισκάρει να «κάψει» την εικόνα του, στο τέλος της ημέρας δεν θα μείνει στην ιστορία ως διαχειριστής μιας κρίσης, αλλά ως ηγέτης.
*Ο Ηλίας Κάτρης είναι υπεύθυνος συντονισμού των επιστημονικών συνεργατών του Ινστιτούτου πολιτικών και οικονομικών μελετών «Κέντρο Αστικής Μεταρρύθμισης» στην περιφέρεια Αττικής και απόφοιτος οικονομικών και διοίκησης επιχειρήσεων.
