Tο 1982 εκδόθηκε η πρώτη κωμωδία του Αριστοφάνη με μορφή κόμικ σε σενάριο Τάσου Αποστολίδη. Στα 40 χρόνια που ακολούθησαν απέδωσε ως κόμικ όλες τις αριστοφανικές κωμωδίες, κάποιες τραγωδίες, τους «Μύθους του Αισώπου», την Ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων στην αρχαία Ελλάδα και βέβαια, την «Οδύσσεια» του Ομήρου σε εικονογράφηση Γιώργου Ακοκαλίδη. Οι πωλήσεις των αριστοφανικών κωμωδιών μόνον υπολογίζει ότι μέσα στην τεσσαρακονταετία έχουν ξεπεράσει το 1 εκατομμύριο αντίτυπα.
Από το 2016, έτος που η UNESCO αφιέρωσε στον Αριστοτέλη (384-322 π.Χ.), ο Τ. Αποστολίδης άρχισε να μελετά επισταμένως ώστε να μπορέσει να αποδώσει σε μορφή σεναρίου για ένα graphic novel τη ζωή, την εποχή και το έργο του μεγάλου φιλοσόφου.
Κατά καλή τύχη, όπως λέει, την ίδια εποχή ήταν διαθέσιμος ο Αλέκος Παπαδάτος, ο κομίστας του “Logicomix” (μαζί με την Aνί Ντι Ντονά). Το σπουδαίο graphic novel των Απόστολου Δοξιάδη και Χρίστου Παπαδημητρίου για την ζωή και τη σκέψη ενός άλλου σημαντικού φιλοσόφου, του Μπέρτραντ Ράσελ (1872-1970), άνοιξε καινούργιο πεδίο στην ελληνική εκδοτική αγορά, αυτήν των graphic novel (εικονογραφηγήματα στην ελληνική). Το “Logicomix” έχει πουλήσει στην Ελλάδα περί τα 100.000 αντίτυπα και πολλές χιλιάδες ανά τον κόσμο αφού έχει μεταφραστεί σε 27 γλώσσες.
Μετά το “Logicomix” ο Αλέκος Παπαδάτος και η (σύζυγός του) Aνί Ντι Ντονά εικονογράφησαν την «Δημοκρατία», ένα ακόμη graphic novel, σε σενάριο Αβραάμ Κάουα, που αφορούσε την γέννηση και τη διαμόρφωση του δημοκρατικού πολιτεύματος στην Αρχαία Αθήνα. Ήταν, δηλαδή, ήδη προετοιμασμένοι για να καταπιαστούν με την εποχή, τον βίο και την πολιτεία του Αριστοτέλη.
Τελικά, το 2022 ο «Αριστοτέλης» ήταν έτοιμος. Κι έχει την σημασία του ότι η πρώτη έκδοσή του είναι η γαλλική, από τον οίκο Dargaud (του «Αστερίξ» και του «Τεν-Τεν», μεταξύ άλλων δημοφιλών κόμικ). Είναι το πρώτο έργο Ελλήνων δημιουργών που εκδίδουν, λίγες ημέρες πριν την ελληνική έκδοση του «Αριστοτέλη» από τον «Ίκαρο» (Σεπτέμβριος 2022).
«Ήθελα να ασχοληθώ με τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Επέλεξα πρώτον τον τελευταίο γιατί ήταν ο δυσκολότερος (μεγάλη πρόκληση για μένα)» λέει ο Τάσος Αποστολίδης, «Και γιατί ήταν αυτός που θεωρείται άπιαστος και ακατανόητος».
Ο ίδιος, όντας μαθηματικός με διδακτική εμπειρία 40 χρόνων στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ήξερε πώς έπρεπε να αντιμετωπίσει το ανοικονόμητο θέμα «Αριστοτέλης», ώστε να προκύψει ένα σενάριο ευανάγνωστο και ευχάριστο για αναγνώστες κάθε ηλικίας.
Γιατί, όμως, η πρόσληψη της αριστοτελικής σκέψης είναι τόσο δύσκολη για τον σύγχρονο αναγνώστη;
«Ο Αριστοτέλης ασχολείται κυρίως με την φυσική φιλοσοφία, μελετά και αναλύει ό,τι αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Το πρόβλημα είναι ότι τα κείμενα του Αριστοτέλη που διασώθηκαν ήταν οι σημειώσεις του για τα μαθήματα που παρέδιδε, τα memoranda.
Τον ρωτούσε ο Θεόφραστος, μαθητής του και διάδοχος του στο Λύκειο, “Γιατί δεν τα εκδίδεις, δάσκαλε;” και κείνος απαντούσε ότι δεν έχουν τελειοποιηθεί, ότι θέλουν διορθώσεις και βελτιώσεις.
Τελικά πέθανε και δεν κυκλοφόρησε κάτι τελειωμένο. Την μορφή που έχουν σήμερα τα κείμενά του τα οφείλουμε σ’ έναν μεταγενέστερο φιλόσοφο, τον Ανδρόνικο τον Ρόδιο, που γύρω στο 40 π.Χ. τακτοποίησε τα κείμενα του Αριστοτέλη, τα χώρισε ανά θεματική και τα τιτλοφόρησε. Τα μετέγραψε μάλιστα στην ελληνική του 1ου αι. π.Χ. που δεν ήταν ίδια ακριβώς μ’ αυτήν του 4ου αι. π.Χ.
Γι’ αυτό και, μοιραία, η φιλοσοφική σκέψη του προκάλεσε διαφορετικές προσεγγίσεις και ερμηνείες από τους νεότερους φιλοσόφους» λέει ο Τάσος Αποστολίδης.
Εξηγεί ότι το graphic novel που μόλις κυκλοφόρησε δεν είναι φιλοσοφικό ανάγνωσμα αλλά μία εικονογραφήγηση που εκλαϊκεύει τα βασικά της σκέψης του Αριστοτέλη, με βιογραφικά στοιχεία και ιστορικές πληροφορίες για την εποχή και τους τόπους που έζησε αλλά και τα πρόσωπα με τα οποία συνδέθηκε.
«Δύο είναι οι κατευθύνσεις κατά την σύνθεση του σεναρίου: η πρώτη αφορά την εκλαΐκευση, που δεν είναι υπερπλούστευση –σέβεται πολύ τις αρχικές έννοιες, σκέψεις, θεωρίες του φιλοσόφου. Δεν τις προδίδει, απλώς τις αποδίδει με τρόπο ώστε να τις καταλάβει όσο γίνεται μεγαλύτερο κοινό.
Η δεύτερη κατεύθυνση αφορά το πώς πρέπει να διαμορφωθεί το σενάριο ώστε να μπορέσει ο εικονογράφος να του δώσει την μορφή κόμικ».
Κι εδώ αναλαμβάνει ο Αλέκος Παπαδάτος.
«Η μορφή του Αριστοτέλη με απασχόλησε πολύ. Καταλήξαμε να είναι μικρόσωμος και με κάπως αστείο πρόσωπο ώστε να αποφύγουμε μία σοβαροφανή εικόνα του – άλλωστε το σενάριο επιδιώκει να ελαφρύνει την ανάγνωση με χιούμορ και κωμικές στιγμές. Χρησιμοποίησε διαφορετικές τεχνικές ώστε η μία σελίδα να είναι διαφορετική από την προηγούμενη. Την ιστορία του Αριστοτέλη αφηγείται ο Θεόφραστος. Έτσι το παρόν (του Θεόφραστου) αποδίδεται με γαλάζια απόχρωση και το παρελθόν, ως φλας-μπακ, με σέπια. Υπάρχουν σελίδες που αποδίδουν τα ιστορικά στοιχεία της εποχής (σ.σ. ως Μακεδόνας στην Αθήνα ο Αριστοτέλης κατά περιόδους κυνηγήθηκε από όσους έβλεπαν ότι η Αθήνα απειλούνταν από τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο).
Υπάρχουν τα κλασικά μπαλόνια διαλόγου αλλά και μία λύση που είδα σ’ έναν αγαπημένο μου κομίστα, τον Βaudoin: 2 χαρακτήρες κοιτάζουν ο ένας τον άλλον και μιλούν – ο διάλογός του παρατίθεται με παύλες, τι λέει ο ένας και τι λέει ο άλλος» λέει ο Α. Παπαδάτος.
Και συμπληρώνει: «Η έμπνευση βγαίνει από το σενάριο. Ο κάθε σεναριογράφος έχει τον δικό τρόπο να δουλεύει κι εγώ προσπαθώ να “καλουπώνομαι” γύρω από τους σεναριογράφους μου και να αποδίδω όσο μπορώ και τον δικό τους τόνο, το είδος της αφήγησης που εκφράζει το σενάριο που έχουν γράψει.
Το κείμενο βοηθάει την εικόνα και η εικόνα το κείμενο. Χρειάζεται, βέβαια, προσοχή στις ισορροπίες. Δηλαδή να υπάρχει τόσο κείμενο ώστε να μπορεί η εικόνα να συλλάβει την φαντασία και να εμπνεύσει τον αναγνώστη».
Έχοντας δουλέψει ως δημιουργός/παραγωγός ταινιών κινουμένων σχεδίων λέει ότι το κόμικ είναι πιο «στοχαστικό», η σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο είναι πιο τρυφερή, πιο προσωπική, μπορεί να γυρίσει πίσω να κοιτάξει κάτι, να τσεκάρει, να το ξαναδεί.
Είναι όμως πολλά και διαφορετικά αυτά με τα οποία ασχολείται ένας εικονογράφος και καρτουνίστας. Αυτήν την εποχή με την Ανί Ντι Ντονά ετοιμάζουν, σε συνεργασία με την Εφορία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης ένα επιδαπέδιο εκπαιδευτικό παιχνίδι, με το οποίο οι μαθητές θα μπορέσουν, παίζοντας, να μάθουν τα πολλά αρχαία, βυζαντινά, οθωμανικά μνημεία της Θεσσαλονίκης.
Ο Τάσος Αποστολίδης, από την άλλη, ήδη μελετά τους πλατωνικούς διαλόγους, αφού Θεού θέλοντος, το επόμενο graphic novel θα έχει πρωταγωνιστή τον Πλάτωνα. «Πάντα υπάρχει ο εκπαιδευτικός μέσα μου, να δώσω διαμάντια της αρχαίας ελληνικής γραμματείας με τρόπο που να προσελκύσει αναγνώστες που αλλιώς δεν θα τα πλησίαζαν –και κυρίως τα παιδιά, τους εφήβους, τους νέους» καταλήγει.
Η πρώτη έκδοση του «Αριστοτέλη» εξαντλήθηκε και ο Ίκαρος προχωρεί στην δεύτερη, ενώ ήδη ετοιμάζεται η γερμανική έκδοση για την άνοιξη του 2023, και η αγγλική.
Aκόμα στο Τέχνες:
Το βιβλίο της δημοσιογράφου Τασούλας Επτακοίλη “Ο Γκάρης” (εκδ. Πατάκης), για έναν γάιδαρο που αποκτά υπερ-δυνάμεις για να βοηθήσει τα ζώα που έχουν ανάγκη, έγινε μιούζικαλ για θεατές κάθε ηλικίας και παρουσιάζεται στο Βασιλικό Θέατρο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Η ιδέα της μεταγραφής του σε μουσικό θέατρο ήταν του σκηνοθέτη της παράστασης, Τάσου Πυργέρη, την όμορφη μουσική και τα τραγούδια (σε στίχους Σωτήρη Τριβιζά) έγραψε ο Δημήτρης Μαραμής, την σκηνική διασκευή υπογράφει ο Βαγγέλης Κουφάκος, την κίνηση ο Κωνσταντίνος Γεράρδος. Τα λειτουργικά σκηνικά και τα πολύχρωμα κοστούμια είναι της Αλεξίας Θεοδωράκη.
“Την έκφραση «πετάει ο γάιδαρος;» τη χρησιμοποιούμε σκωπτικά, ειρωνικά. Ε, λοιπόν, αυτός ο γάιδαρος, ο δικός μας, πετάει. Είναι υπερήρωας, με μπέρτα όπως ο Σούπερμαν! Και επιπλέον διαθέτει κάτι που λείπει από πολλούς ανθρώπους: ενσυναίσθηση. Μπορεί να πετάξει μόνο όταν συμμερίζεται τον πόνο και την αγωνία κάποιου άλλου ζώου και θέλει πραγματικά να το βοηθήσει. Ο Γκάρης, το μιούζικαλ είναι μια τρυφερή ιστορία προσφοράς και αγάπης. Ελπίζω οι θεατές, φεύγοντας, να θυμούνται ότι όποιος αρχίσει να σκέφτεται όχι μόνο τον εαυτό του αλλά και τους άλλους, όποιος αποφασίσει να πολεμήσει την αδικία, θα ανακαλύψει πως είναι πολύ πιο δυνατός από όσο νομίζει..” σημειώνει η συγγραφέας.
Ο σκηνοθέτης συμπληρώνει: ” Είναι επιτακτική ανάγκη στην εποχή που ζούμε να εκπαιδεύσουμε μέσα από το θέατρο τους νεότερους θεατές να γίνουν οι αυριανοί υπεύθυνοι φιλόζωοι πολίτες.
Και όπως λέμε και στην ιστορία του Γκάρη: «…Η αγάπη είναι σαν το τριφύλλι: ρίχνεις μερικούς σπόρους και αυτό φυτρώνει και απλώνεται και γεμίζει ολόκληρο το χωράφι». Αυτό θέλουμε να συμβεί και με την παράστασή μας: να ρίξει σπόρους, και η αγάπη για τα ζώα να μεγαλώσει τόσο ώστε κάποια στιγμή να μην ακούμε πια για ζώα που κακοποιήθηκαν ή/και εγκαταλείφθηκαν”.
Ο “Γκάρης, το μιούζικαλ” θα παίζεται στο ΚΘΒΕ όλη την σεζόν μέχρι και την Κυριακή των Βαΐων.
