Τα πάλαι ποτέ σπήλαια αλατιού, οι υπόγειοι υδροφορείς και οι αποθήκες καυσίμων που περιέχουν τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ευρώπης δεν ήταν ποτέ τόσο άδεια σε αυτό το σημείο του χειμώνα.
Μόλις τέσσερις μήνες αφότου ο Amos Hochstein, ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ για την ενεργειακή ασφάλεια, ανέφερε ότι η Ευρώπη δεν έκανε αρκετά για να προετοιμαστεί για τη σκοτεινή και κρύα εποχή που ερχόταν, η ήπειρος παλεύει με μια κρίση εφοδιασμού που έχει οδηγήσει τις τιμές αναφοράς του φυσικού αερίου σε υπερτετραπλασιασμό σε ετήσια βάση, ασκώντας πίεση σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Η κρίση έχει αφήσει την Ευρωπαϊκή Ένωση στο έλεος των καιρικών συνθηκών και των μεθοδεύσεων του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, δύο εντελώς απρόβλεπτων παραγόντων.
Αν και η κατάσταση κλιμακώθηκε απότομα, οι αιτίες της “σιγοβράζουν” εδώ και χρόνια. Η Ευρώπη βρίσκεται εν μέσω ενεργειακής μετάβασης, κλείνοντας εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με χρήση άνθρακα και αυξάνοντας την εξάρτησή της από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ο άνεμος και ο ήλιος είναι πιο καθαροί, αλλά μερικές φορές ευμετάβλητοι παράγοντες, όπως φαίνεται από την ξαφνική πτώση της ισχύος που παρήχθη από τουρμπίνες στην ήπειρο πέρυσι.
Η αυξημένη διαπραγματευτική ισχύς της Μόσχας έναντι των γειτόνων της έγινε εμφανής στο τέλος του περασμένου χειμώνα, ασυνήθιστα ψυχρού και μεγάλου σε διάρκεια, που εξάντλησε τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ευρώπης, τη στιγμή που οι οικονομίες της έβγαιναν από την πανδημική ύφεση. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η ρωσική κρατική Gazprom άρχισε να περιορίζει τις ροές προς την Ευρώπη, επιδεινώνοντας τις ελλείψεις που προκλήθηκαν από την καθυστερημένη συντήρηση σε κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Βόρεια Θάλασσα και αυξάνοντας τα διακυβεύματα γύρω από ένα δαπανηρό και καθυστερημένο έργο αγωγού που έχει την υποστήριξη του Κρεμλίνου.
Ταυτόχρονα, χώρες από την Ιαπωνία έως την Κίνα ενίσχυαν τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τον ερχόμενο χειμώνα. Όλα αυτά οδήγησαν την Ευρώπη να δυσκολεύεται να αναπληρώσει τα αποθέματά της κατά τους θερμούς μήνες, όταν το φυσικό αέριο είναι λιγότερο ακριβό.
Εφησυχασμός
Ωστόσο οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν έδειχναν να βρίσκονται σε κανέναν συναγερμό. Στις 14 Ιουλίου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το πλέον φιλόδοξο πακέτο στον κόσμο για την εξάλειψη των ορυκτών καυσίμων, σε μια προσπάθεια να αποτραπούν οι χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Με το βλέμμα στραμμένο σε μακροπρόθεσμους στόχους, οι πολιτικοί δεν εκτίμησαν επαρκώς ορισμένες από τις πιθανές παγίδες στον δρόμο προς την απεξάρτηση από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Η παραγωγή φυσικού αερίου της Ευρώπης μειώνεται εδώ και χρόνια, γεγονός που την έχει κάνει να εξαρτάται περισσότερο από τις εισαγωγές. Τώρα η Ρωσία είναι έτοιμη να εδραιώσει περαιτέρω τη θέση της ως βασικού προμηθευτή του μπλοκ. Η Gazprom και οι Ευρωπαίοι εταίροι της έχουν επενδύσει 11 δισ. δολ. στον Nord Stream 2, αγωγό 1.230 χιλιομέτρων κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα, ο οποίος συνδέει Ρωσία και Γερμανία.
Το φθινόπωρο η ρυθμιστική αρχή ενέργειας της τελευταίας ανέστειλε την έγκρισή του. Η κίνηση αναστάτωσε περαιτέρω τις ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας, με τις τιμές του φυσικού αερίου να πραγματοποιούν ρεκόρ μέρα παρά μέρα από τον Ιούλιο. Ο Πούτιν, στις 24 Δεκεμβρίου, υποστήριξε τα οφέλη του αμφιλεγόμενου αγωγού, λέγοντας ότι “οι πρόσθετοι όγκοι φυσικού αερίου προς την ευρωπαϊκή αγορά αναμφίβολα θα μείωναν τις τιμές”.
Μια πρόσφατη αύξηση στις εισαγωγές LNG από τις ΗΠΑ έχει προσφέρει κάποια ανακούφιση, ωστόσο είναι στην καλύτερη περίπτωση προσωρινή. Η Γαλλία χρειάζεται να θέσει εκτός λειτουργίας αρκετούς από τους αντιδραστήρες της για συντήρηση και επισκευή, με αποτέλεσμα τη μείωση της πυρηνικής δυναμικότητάς της κατά 30% στις αρχές Ιανουαρίου, ενώ η Γερμανία προχωρά το σχέδιο να κλείσει όλους τους πυρηνικούς σταθμούς της. Με τους δύο πιο κρύους μήνες του χειμώνα ακόμη μπροστά, ο φόβος είναι ότι η Ευρώπη μπορεί να ξεμείνει από φυσικό αέριο.
Αστάθεια
Οι τοποθεσίες αποθήκευσης διαθέτουν πληρότητα μόλις 56%, 15 ποσοστιαίες μονάδες κάτω από τον μέσο όρο των τελευταίων 10 ετών. Πλην της περίπτωσης αύξησης των ρωσικών εξαγωγών, κάτι που δεν διαφαίνεται ως προοπτική, τα επίπεδα θα είναι κάτω από το 15%, δηλαδή σε ιστορικό χαμηλό, μέχρι το τέλος Μαρτίου, σύμφωνα με τη Wood Mackenzie. Κι αυτό υπό την προϋπόθεση κανονικών καιρικών συνθηκών.
Με την ενεργειακή πολιτική κατά βάση στα χέρια των κρατών-μελών, οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. δεν έχουν την εξουσία να υποχρεώσουν τις εθνικές κυβερνήσεις να αναπληρώσουν τα αποθέματα φυσικού αερίου ταχύτερα. Χειροτερεύοντας την κατάσταση, η Ρωσία συγκεντρώνει στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία, κίνηση που προμηνύει πιθανή εισβολή. Περίπου το 1/3 του ρωσικού αερίου που ρέει προς την Ευρώπη διασχίζει την Ουκρανία και δεν υπάρχει εγγύηση ότι αυτό θα συνεχιζόταν εάν ξεσπούσε πόλεμος.
Η ενεργειακή κατάσταση περιορίζει αντικειμενικά το εύρος δυνατοτήτων των δυτικών δυνάμεων προς αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας.
Οι traders προετοιμάζονται ήδη για τα χειρότερα, με τις τιμές του φυσικού αερίου παράδοσης από την άνοιξη του 2022 έως το 2023 να αυξάνονται περίπου κατά 40% τον Δεκέμβριο. Ορισμένοι θεωρούν ότι η κρίση μπορεί να διαρκέσει μέχρι το 2025, όταν το επόμενο κύμα έργων LNG στις ΗΠΑ θα αρχίσει να προμηθεύει την παγκόσμια αγορά.
Είναι δύσκολο να δει κανείς πώς μπορεί να επιτευχθεί ένα αξιοπρεπές επίπεδο αποθήκευσης φυσικού αερίου χωρίς πρόσθετες ρωσικές εξαγωγές μέσω του Nord Stream 2 ή υπαρχόντων δρομολογίων. Το 2022 προδιαγράφεται ως ακόμα μία ασταθής χρονιά για τις ευρωπαϊκές τιμές φυσικού αερίου.
