Ο οριστικός θάνατος των μετρητών είναι κοντά. Ως καταναλωτές, ωστόσο, θα πρέπει να ελπίζουμε το τέλος τους να μην φτάσει πολύ σύντομα.
Δεν είναι η πανδημία που θέτει εκτός παιχνιδιού αυτό το δημοφιλές μέσο πληρωμής. Το μόνο που έχει κάνει η Covid-19 είναι να επιταχύνει μια τάση που ήταν ήδη υπαρκτή. Όταν ο Steve Jobs παρουσίαζε το πρώτο iPhone το 2007, άρχιζε ήδη να σκοτώνει την ανάγκη για χρήση τραπεζογραμματίων. Αυτόνομα αυτοκίνητα, ψυγεία που πραγματοποιούν μόνα τους παραγγελίες και τα ψηφιακά μας avatar στο metaverse (μετασύμπαν) θα βάλουν τα τελευταία καρφιά στο φέρετρο του “βασιλιά Χρήμα”.
5 τρισ. δολ.
Η Covid-19 μετατόπισε παγκόσμιες λιανικές πωλήσεις συνολικού όγκου 5 τρισ. δολ. από τον φυσικό κόσμο στο διαδίκτυο. Στον βαθμό που ένα μεγάλο κομμάτι αυτών των συναλλαγών διεξαγόταν με μετρητά (47% στην ευρωζώνη), η ιδέα ότι το παραδοσιακό νόμισμα το οποίο έχει εκδοθεί από την κεντρική τράπεζα ήταν απαραίτητο για την αγορά καθημερινών ειδών πρώτης ανάγκης δέχθηκε ένα ισχυρό πλήγμα.
Μετά από μια αρχική εκτίναξη στην προληπτική συσσώρευση μετρητών, οι περιορισμοί στην κινητικότητα και ο φόβος της μεταφοράς μικροβίων από τον χειρισμό χαρτονομισμάτων έφεραν αναγκαστικά μια αλλαγή στις συνήθειες.
Όταν οι κυβερνήσεις μοίρασαν κουπόνια προκειμένου να αυξήσουν τις δαπάνες – όπως στο Χονγκ Κονγκ – εκατομμύρια καταναλωτές και χιλιάδες έμποροι έγιναν νέοι χρήστες διαδικτυακών συστημάτων πληρωμών μόνο και μόνο για να χρησιμοποιήσουν τα voucher αυτά. Πολλοί πιθανότατα θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν αυτές τις νέες διόδους για τη διευθέτηση λογαριασμών.
Διαφορετικές τροχιές, ίδια κατεύθυνση
Πόσο κρίσιμες ήταν όμως αυτές οι αλλαγές στη γενική αρχιτεκτονική των πραγμάτων; Η διαφορετική τροχιά των τραπεζογραμματίων στην Κίνα και την Ινδία παρέχει ένα φυσικό πείραμα για τη μέτρηση της σχετικής σημασίας από τη μία πλευρά των προσωρινών κραδασμών και από την άλλη της σταθερής τεχνολογικής αλλαγής.
Η χρήση μετρητών μειώθηκε κατακόρυφα στην Ινδία αφότου ο πρωθυπουργός Narendra Modi ακύρωσε το 86% του υφιστάμενου νόμιμου φυσικού χρήματος μέσα σε μια νύχτα, ως μέρος ενός αποτυχημένου οικονομικού πειράματος. Αυτό συνέβη πριν από πέντε χρόνια.
Σήμερα, οι ψηφιακές πληρωμές ανθούν, ωστόσο τα μετρητά αποτελούν ξανά το 14% του χρήματος ευρείας κυκλοφορίας στην οικονομία — το ίδιο όπως και πριν από την προ πενταετίας “απόσυρση”.
Στην Κίνα, όπου το φυσικό νόμισμα έχει καταστεί παρωχημένο από την αυξανόμενη σχεδόν πανταχού παρουσία των Alipay και WeChat Pay, τα IOU της κεντρικής τράπεζας αντιπροσωπεύουν μόλις το 4% των χρημάτων.
Η τεχνολογική πρόοδος δεν παρουσιάζει τα “δραματικά” στοιχεία ενός σοκ συμπεριφοράς, ωστόσο δεν είναι λιγότερο εντυπωσιακή. Όπως μας υπενθυμίζουν οι Jeremy Balkin και Neha Wattas της JPMorgan Chase, ο πιο γρήγορος τρόπος για να μεταφέρετε χρήματα από τη Νέα Υόρκη στο Λονδίνο ακόμη και το 2010 ήταν να πάρετε μια πτήση από το JFK στο Heathrow και να τα παραδώσετε αυτοπροσώπως.
Η έκθεσή τους, με τον “προβοκατόρικο” τίτλο “Οι πληρωμές καταβροχθίζουν τον κόσμο”, καταγράφει πολλές αλλαγές οι οποίες λαμβάνουν χώρα από κοινού. Στην Κίνα, οι πλατφόρμες των υπερ-εφαρμογών μεταμόρφωσαν τα χρήματα. Αλλού, η άνοδος μιας gig οικονομίας κάνει το ίδιο από μια άλλη πλευρά. Παγκοσμίως, 50 εκατομμύρια άνθρωποι μέσω blog, σύντομων βίντεο ή οποιουδήποτε άλλου τρόπου συμβουλεύουν τους ανθρώπους τι να αγοράσουν στο Διαδίκτυο – και πληρώνονται επίσης στο Διαδίκτυο.
Μεταμόρφωση
Τα ψηφιακά πορτοφόλια ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια παντού, ωστόσο αυτό που αποθηκεύεται σε αυτά αλλάζει λόγω μιας άλλης τεχνολογικής επανάστασης: του blockchain.
Η εταιρεία του κλάδου της fintech, Circle, συνεργάστηκε με τη Visa προκειμένου να επιτρέψει στους επιχειρηματικούς πελάτες να ξοδεύουν USD Coin – ένα νόμισμα στο blockchain Ethereum που έχει συνδεδεμένη την αξία του με το δολάριο των ΗΠΑ – στις συναλλαγές τους με 70 εκατομμύρια εμπόρους. Ένα εξίσου σημαντικό φαινόμενο είναι το μοντέλο “αγοράστε τώρα, πληρώστε αργότερα” (“buy now, pay later”), το οποίο ενσωματώνει χρηματοδότηση (και πληρωμές χωρίς μετρητά) ακόμη και σε συναλλαγές χαμηλής αξίας, όπως μια αγορά κραγιόν σε τρεις δόσεις.
Περιμένετε λίγο ακόμη και σύντομα η καθεμία από τις 15 συσκευές μας, οι οποίες θα συνδέονται στο Internet of Things, θα κάνει τις δικές της αγορές, χρησιμοποιώντας προγραμματιζόμενα ψηφιακά μετρητά έκδοσης της κεντρικής τράπεζας για να πληρώνει μόνη της, μόνον όμως αφού θα έχει παραλάβει τα σωστά πράγματα. Ενώ όλα αυτά συμβαίνουν στον πραγματικό κόσμο, μια εντελώς νέα παράλληλη ροή κατανάλωσης στην εναλλακτική πραγματικότητα του “μετασύμπαντος” θα μπορούσε να φτάσει σε όγκο τα 390 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι το 2025.
Η καινοτομία στις πληρωμές είναι ένα ακόμη μεγαλύτερο φαινόμενο στις αναδυόμενες αγορές απ’ ό,τι στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Τον περασμένο μήνα, οι εφαρμογές οι οποίες βασίζονται σε smartphone που λειτουργούν σε μια κοινή δημόσια υπηρεσία εκκαθάρισαν το ισοδύναμο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων σε εγχώριες πληρωμές στην Ινδία, από λιγότερο από 15 εκατομμύρια δολάρια πέντε χρόνια νωρίτερα. Και αυτό είναι μόνο η αρχή.
Η Google της Alphabet, η οποία διαχειρίστηκε μόνη της 38 δισεκατομμύρια δολάρια από αυτές τις στιγμιαίες μεταφορές, έχει τώρα αναπτύξει ένα κινητό τηλέφωνο αξίας κάτω των 100 δολαρίων, το οποίο βασίζεται στο λειτουργικό σύστημα Android. Η ιδέα είναι να φέρει το Διαδίκτυο στο κινητό στο κάτω μέρος της κοινωνικής πυραμίδας της κατανάλωσης στην Ινδία.
Σοβαροί κίνδυνοι
Τα μετρητά είναι ακόμα περιζήτητα, ειδικά σε μια εξαιρετικά “μαύρη” οικονομία όπως η ινδική. Η σημασία τους, ωστόσο, ως μέσου πληρωμής μειώνεται. Το 2003, περίπου το 35% των μετρητών στη ζώνη του ευρώ χρησιμοποιείτο σε εγχώριες συναλλαγές. Το ποσοστό μειώθηκε περίπου στο 20% το 2019. Οπουδήποτε μεταξύ 30% και 50% των τραπεζογραμματίων έχουν καταλήξει στο εξωτερικό, ενώ τα υπόλοιπα αποθησαυρίζονται, πάντα όσον αφορά την ευρωζώνη: για ορισμένους επενδυτές, μια ασφαλής κρατική υποχρέωση που πληρώνει μηδέν όπως τα μετρητά είναι καλύτερη επένδυση από τα αρνητικής απόδοσης κρατικά ομόλογα.
Καθώς τα μετρητά εξαφανίζονται στα θησαυροφυλάκια – χωρίς ένα ψηφιακό νόμισμα κεντρικής τράπεζας ή CBDC να τα αντικαθιστά – η εμπιστοσύνη του κοινού στη μετατρεψιμότητα των καταθέσεων σε επίσημο, “πραγματικό” χρήμα μπορεί να γίνει “περισσότερο ένα θεωρητικό κατασκεύασμα παρά μια καθημερινή εμπειρία”, σύμφωνα με πρόσφατη ερευνητική εργασία του Ulrich Bindseil της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και άλλων ερευνητών. Αυτό θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει ολόκληρα χρηματοπιστωτικά συστήματα.
Εάν όλα τα χρήματα που κυκλοφορούν είναι ιδιωτικά, ελέγχονται από το ηλεκτρονικό εμπόριο και τις πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι αρχές δεν θα είναι σε θέση να προστατεύσουν τους καταναλωτές από την εκμετάλλευση.
Γι’ αυτό, ακόμη και σε χώρες όπου η τεχνολογία τα έχει μετατρέψει σε αναχρονιστικό “παράρτημα” σε μια θάλασσα ηλεκτρονικών συναλλαγών, τα μετρητά δεν επιτρέπεται να πεθάνουν. Όχι τουλάχιστον πριν τα CBDC να είναι έτοιμα.
