Γράφει η Κωνσταντίνα Κωνσταντίνου
Το πρώτο αυτό κείμενο για το 2017 μόνο χαρμόσυνο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί. Είναι, όμως, χρέος όλων όσων γράφουν απόψεις και καλύπτουν γεγονότα σε οιονδήποτε μέσο να μην εθελοτυφλούν. Και παρά μια ευρύτερη αξιακή κρίση στην χώρα μας, η γραμμή αυτή γενικά ακολουθείται, πράγμα που είναι προς τιμήν του κλάδου.
Στο θέμα μας: Τι είναι κράτος; Και γιατί δεν υπάρχει;
Εύλογη απορία που δημιουργείται από τον άμετρο μηδενισμό του τίτλου.
Η έννοια «κράτος» ενέχει ένα ολόκληρο ιστορικό σημασιολογικό -και όχι μόνο- παρελθόν, άμετρης αξίας. Χωρά μεγάλης ανάλυσης και συζήτησης, όμως θα προσπαθήσω να είμαι συνεκτική.
Γενικώς, όλοι συμφωνούμε λίγο πολύ στην ιδέα πως το κράτος πρόκειται για συγκροτημένη πολιτική οντότητα με συγκεκριμένα σύνορα. Σε μια πιο λεπτομερειακή επιστημονική προσέγγιση θα δανειστώ την σταθερή, γενικά αποδεκτή διαπίστωση που απαντάται στα περισσότερα εγχειρίδια Συνταγματικού Δικαίου και Θεωρίας του Κράτους, ότι δηλαδή «αποτελεί σύνθεση τριών στοιχείων: «λαού», «χώρας» και «εξουσίας», τα οποία συναρμολογούνται από το Δίκαιο σε μια εξουσιαστικά, οργανωμένη πολιτική κοινωνία που μορφοποιεί μια κοινή διαβίωση σε ορισμένη χώρα ενός συγκεκριμένου λαού» [Μανιτάκης Αντ., (2004), Ελληνικό Συνταγματικό Δίκαιο Ι, Σάκκουλας Α.Ε., Κεφάλαιο 3- ΙΔ, ΙΕ]
Ας κρατήσουμε τα τρία αυτά στοιχεία από τα θεωρητικά και ας τα εμβολιάσουμε στην καθημερινότητα:
Λαός
Μπορεί να ειδωθεί από διάφορες οπτικές. Υπό ευρεία έννοια πάντως, πρόκειται για την έμψυχη ουσία κάθε κράτους. Λαός, λοιπόν, είμαστε πιο απλά «όλοι εμείς». Και θα ήταν πολύ εγωιστικό αν λέγαμε ότι είμαστε «τέλειοι». Είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ουσίας να μην αγγίζει την τελειότητα άλλωστε. Στις εποχές που ζούμε, η κρίση της έννοιας έρχεται στην επιφάνεια, με τα βασικότερα μειονεκτήματα να είναι η κακή κρίση και οι ατυχείς χειρισμοί.
Σε προηγούμενο κείμενό είχα μιλήσει περί ‘ωριμότητας’. Δεν μας χαρακτηρίζει. Διότι πολύ απλά δεν λέμε τα πράγματα όπως είναι, καθώς δεν τα βλέπουμε σε όλη τους την έκταση. Σίγουρα ο «μέσος άνθρωπος» δεν υπάρχει. Ούτε είμαστε όλοι ίδιοι, ούτε φταίμε ολοκληρωτικά. Στον Έλληνα έχουν προσάψει πολλά, την τεμπελιά, την πονηριά κλπ. Διαφωνώ. Και διαφωνώ όχι επειδή είναι κάτι το αδιανόητο αλλά απλώς επειδή πρόκειται για ατελή γενίκευση που μοιάζει πραγματική, επειδή δανείζεται αληθοφανή στοιχεία.
Αυτά λίγο πολύ όσον αφορά την ευρεία έννοια ‘λαός’. Στενά, θα μιλήσουμε πια για πολίτες με νομικές και οικονομικές ιδιότητες και υποχρεώσεις και οι Έλληνες έχουν υπάρξει τουλάχιστον απογοητευτικοί, όχι μόνο ως ψηφοφόροι (όπως έρχεται πρώτα στο μυαλό όλων) αλλά ως μέτοχοι και παραγωγοί πολιτικής. Και δεν υπάρχει λόγος να επεκταθώ άλλο σε αυτό.
Χώρα
Και πάλι οι οπτικές είναι πολλές. Όσον αφορά τα σύνορα, οι απειλές ήταν και πάντα θα είναι πολλές. Ακριβώς, η επινόησή τους καταμαρτυρά το γεγονός. Πολύ απλά, αν δεν χρειάζονταν δεν θα υπήρχαν. [Προσωπικό μου σχόλιο σε αυτό το σημείο είναι το γεγονός πως η Τουρκία κινείται αρκετά αψυχολόγητα, πράγμα που την καθιστά επικίνδυνη πηγή ισχύος.] Η άμυνα μας, αν και απαρτίζεται από άτομα με πυγμή σε γενικές γραμμές (και αυτό πρόκειται για εντύπωση που μου έχει δοθεί), έχει έλλειψη οργάνωσης, όπως η έλλειψη οργάνωσης χαρακτηρίζει κάθε πτυχή της ελληνικής πραγματικότητας.
Και αυτό δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην έννοια της χώρας ‘σωματικά’ πια, δηλαδή στο περιεχόμενό της: Από τις μεγαλύτερες πόλεις, στα μικρότερα προάστια, είτε μιλάμε για ιδιωτικές είτε για δημόσιες σχέσεις και λειτουργίες, οι κακοδαιμονίες είναι πολλές και σύνθετες για να αναλυθούν περαιτέρω. Αφήνω τα παραδείγματα να αναδιπλωθούν στο μυαλό του καθενός.
Εξουσία
Θα ξεκινήσω γελώντας πικρά.
Θεωρητικά είναι κάτι που ‘έχουμε’. Τις συνήθειές μας, δεν μπορώ να πω, τις κρατάμε αυστηρά στην χώρα αυτή που οι εκλογές είναι πια πιο συχνές και από τις επίσημες αργίες του κράτους. [Και ακόμα χειρότερα, είναι κάτι που φοβάμαι πως θα χρειαστούμε και πάλι σύντομα.] Η έλλειψη σταθερότητας των προηγούμενων χρόνων (και από ό,τι φαίνεται των επόμενων που έρχονται) στα πλαίσια των πολιτικών τεκταινομένων είναι δείγμα ευρύτερων κακοδαιμονιών όσον αφορά το φέρεσθαι μεταξύ ανθρώπων που θεωρητικά έχουν κοινό στόχο: «την ευημερία της χώρας».
Και ακριβώς, ο κατακερματισμός της ουσίας της εξουσίας μπορεί να αποδειχθεί από αυτό το γεγονός. Ο λαϊκισμός και η έλλειψη ουσιαστικής οργάνωσης και λύσεων σε ζητήματα που κατά τα άλλα δεν δημιουργούν πρακτικό αδιέξοδο προσθέτουν στο επιχείρημα.
Η έννοια της εξουσίας, λοιπόν, αν και περιγράφεται εξαιρετικά ως σύστημα τόσο στα νομικά όσο και στα βιβλία πολιτικής φιλοσοφίας, έχει γελοιοποιηθεί αμέτρητα τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας.
Τελικά, ως υποσημείωση τίθεται η ιδέα πως για τα τρία αυτά στοιχεία διαμεσολαβεί η ύπαρξη Συντάγματος και Δικαίου, που με την σειρά τους τα προστατεύουν. Τρέφω μεγάλο σεβασμό και στις δύο έννοιες. Για την πρακτική τους, όμως, δεν μπορώ να πω το ίδιο.
Η διαρκής (μερικές φορές εκ προ μελέτης) παρερμηνεία του πρώτου έχει οδηγήσει στην αλλοίωση των περιεχομένων του και η άμετρη χρήση του δεύτερου, στην πολυνομία. Και όλα αυτά οδηγούν στην εκμηδένιση τους ιδίως στα πλαίσια μιας κυβέρνησης της οποίας οι γκάφες και τα λάθη προκαλούν γέλιο καθημερινά.
Τα λάθη που έγιναν και θα γίνουν είναι γραμμένα στο δικό τους ‘πρόσωπο’. Και η δυσαρέσκεια στο πρόσωπο της κοινής γνώμης που μέσω του γέλιου και της σάτιρας προσπαθεί να ξορκίσει το κακό και να ξεχάσει. Το γέλιο θρέφει την ψυχή, όμως οι πράξεις θρέφουν τις καταστάσεις. Δεν μπορούμε να μουδιάζουμε και δεν μπορούμε να προσπερνάμε αυτό που ζούμε για να προστατέψουμε τον πνευματικό μας κόσμο άλλο. Οφείλουμε να αγγίξουμε το πρόβλημα, για να αποσοβηθεί.
Και ο λόγος που επέλεξα να καταγράψω ως πρώτο κείμενο της χρονιάς μια προσέγγιση όλων αυτών- της έννοιας του κράτους σε συνδυασμό με το πρόσφατο παρελθόν – είναι διότι είναι η στιγμή που πρέπει να φτιαχτεί το λεγόμενο ‘next year’s resolution’.
Αυτό που χρειάζεται είναι η εξυγίανση της βάσης (και εδώ ίσως ταιριάζει η έννοια ριζοσπαστικός, με την σημασία της εκ ριζών αλλαγής για βελτίωση και αλλαγή στον κόσμο των αλλαγών). Αν κάτι τέτοιο δεν συμβεί, ακόμη και αν φαινομενικά λυθούν τα ζητήματα της επικαιρότητας, η λύση θα είναι βραχύχρονη. Και πιστέψτε με, δεν εύχομαι όσο τίποτα άλλο να βγω λάθος.
