Καθώς οι συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός στη Γάζα παραπαίουν, το Κατάρ συνεχίζει να διαμεσολαβεί σε άλλες παγκόσμιες συγκρούσεις. Τι κάνει αυτό το μικρό, πλούσιο σε πόρους κράτος του Κόλπου τόσο αποτελεσματικό στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις;
Της Cathrin Schaer
Αξιωματούχοι από τη Ρωσία και την Ουκρανία δεν έχουν συναντηθεί από λίγο μετά την έναρξη του μεταξύ τους πολέμου στις αρχές του 2022, όταν ρωσικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Ουκρανία. Αλλά πριν λίγες ημέρες, εμφανίστηκαν ειδήσεις για πιθανές συνομιλίες με τη διαμεσολάβηση του κράτους του Κατάρ της Μέσης Ανατολής.
Θα μπορούσαν “να ισοδυναμούν με μια μερική κατάπαυση του πυρός και να προσφέρουν μια αναστολή και για τις δύο χώρες”, ανέφερε η Washington Post, το πρώτο μέσο ενημέρωσης που αναφέρθηκε στις σχεδιαζόμενες συνομιλίες.
Οι συνομιλίες ακυρώθηκαν λόγω της μετακίνησης ουκρανικών στρατευμάτων στο Κουρσκ της Ρωσίας. Αλλά η είδηση για το ενδεχόμενο διεξαγωγής τους θα μπορούσε κάλλιστα να θεωρηθεί ως άλλος ένας θρίαμβος για το μικρό, πλούσιο σε φυσικό αέριο κράτος του Κόλπου του Κατάρ.
Αυτή δεν είναι σε καμία περίπτωση η πρώτη φορά που το Κατάρ εμπλέκεται σε συγκρούσεις εκτός της Μέσης Ανατολής. Το Κατάρ έχει συμβάλει στην επίτευξη συμφωνιών για την απελευθέρωση Αμερικανών που κρατούνταν στο Ιράν, το Αφγανιστάν και τη Βενεζουέλα, καθώς και στην επιστροφή παιδιών από την Ουκρανία στις οικογένειές τους αφού τα είχαν μεταφέρει στη Ρωσία. Το Κατάρ έχει επίσης προεδρεύσει σε διπλωματικές ανακαλύψεις μεταξύ του Σουδάν και του Τσαντ και της Ερυθραίας και του Τζιμπουτί, καθώς και σε μια ειρηνευτική συμφωνία για το Νταρφούρ το 2011.
Το 2020, το Κατάρ βοήθησε στις διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν με την εξτρεμιστική ομάδα των Ταλιμπάν. Και τον Νοέμβριο του 2023, οι διαπραγματευτές του Κατάρ βοήθησαν στην επίτευξη προσωρινής κατάπαυσης του πυρός στη σύγκρουση στη Γάζα.
Κατάρ, “ο καλύτερος διαπραγματευτής στον κόσμο”
“Η ανάδειξη του Κατάρ σε βασικό διαμεσολαβητή έχει αναβαθμίσει το διπλωματικό του κύρος, μετατρέποντάς το από περιφερειακό ακραίο σε κρίσιμο παίκτη στην παγκόσμια σκηνή», δήλωσε στην DW ο Burcu Ozcelik, ανώτερος ερευνητής στη βρετανική δεξαμενή σκέψης Royal United Services Institute. «Αυτός ο νεοαποκτηθείς ρόλος ενισχύει την επιρροή της Ντόχα… και την τοποθετεί ως απαραίτητο «εταίρο για την ειρήνη» στην παγκόσμια κοινότητα”.
Οι λόγοι για τους οποίους το Κατάρ έχει καθιερωθεί ως παγκόσμιος διαμεσολαβητής έχουν τεκμηριωθεί επαρκώς. Με το να υπερβαίνει το διπλωματικό του μέγεθος, το Κατάρ θέλει να εδραιώσει ανεξάρτητα την ασφάλειά του σε μια ασταθή περιοχή, εξηγούν οι αναλυτές.
Η χάραξη της δικής του εξωτερικής πολιτικής – για παράδειγμα, με την παροχή στέγης σε αντιφρονούντες και την παροχή βοήθειας σε επαναστατικές και μαχητικές ομάδες – είναι επίσης ένας τρόπος να ανταγωνιστεί τον παραδοσιακό του αντίπαλο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, και να αρνηθεί να λάβει εντολές από την πολύ μεγαλύτερη γειτονική Σαουδική Αραβία, εξήγησε ο ερευνητής Ali Abo Rezeg σε άρθρο του 2021 στο ακαδημαϊκό περιοδικό Insight Turkey.
Γιατί το Κατάρ είναι τόσο καλό στη διαμεσολάβηση;
Οι σχέσεις είναι το κλειδί και το Κατάρ είναι γνωστό για το ευρύ και ποικίλο δίκτυο επαφών του, έχοντας υποστηρίξει πολλές πολύ διαφορετικές ομάδες παρέχοντας μια βάση, όπλα ή χρηματοδότηση. Αυτό περιλαμβάνει τους Ταλιμπάν, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο, τις λιβυκές πολιτοφυλακές και τους αντικυβερνητικούς επαναστάτες στη Συρία, την Τυνησία και την Υεμένη κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «Αραβικής Άνοιξης».
Το 2012, η αμερικανική κυβέρνηση υπό τον Μπαράκ Ομπάμα ζήτησε από το Κατάρ να φιλοξενήσει την πολιτική πτέρυγα της στρατιωτικής ομάδας Χαμάς, αντί να τη δει να μετακινείται από τη Συρία στο Ιράν, όπου θα ήταν πολύ λιγότερο προσβάσιμη.
Το Κατάρ διατηρεί επίσης, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών δεσμών, καλύτερες σχέσεις με το Ιράν από ό,τι οι γείτονές του, πολλοί από τους οποίους θεωρούν τους Ιρανούς, εχθρούς τους.
Και το Κατάρ φιλοξενεί τις Ηνωμένες Πολιτείες στην αεροπορική βάση al-Udeid από το 2001. Αυτή είναι πλέον η μεγαλύτερη αμερικανική βάση στη Μέση Ανατολή με περίπου 10.000 στρατιώτες.
“Το Κατάρ σίγουρα επωφελείται από αυτό, επειδή οι κυβερνήσεις στη Δύση, και σε κάποιο βαθμό και στην Ανατολή, το θεωρούν πολύ χρήσιμο φίλο που πρέπει να έχουν”, εξηγεί η Cinzia Bianco, ειδική στα κράτη του Κόλπου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.
Για παράδειγμα, στις αρχές του 2022, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν ονόμασε το Κατάρ “σημαντικό σύμμαχο εκτός ΝΑΤΟ” εν μέρει λόγω του ρόλου του Κατάρ στις διαπραγματεύσεις για την αποχώρηση από το Αφγανιστάν.
Βοηθά επίσης το να μπορεί κανείς να συμπάσχει με όλα τα μέρη. Οι αναλυτές λένε ότι ακόμη και καθώς συνεργάζονται στενά με τους Αμερικανούς, οι Καταριανοί έχουν επίσης υπάρξει πιο ρεαλιστές όσον αφορά τις ισλαμιστικές οργανώσεις στην περιοχή, θεωρώντας τις ως μέρος των λαϊκών πολιτικών κινημάτων που δεν μπορούν να διαγραφούν ή να αποφευχθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό έχει βοηθήσει. Προφανώς τα μέλη των Ταλιμπάν δήλωσαν ότι αισθάνονταν πιο άνετα στο Κατάρ, το οποίο πίστευαν ότι κατανοούσε όλες τις πλευρές.
Προτεραιότητα η ουδετερότητα
Οι διαπραγματευτές του Κατάρ δεν έχουν απαραίτητα ιδιαίτερες ικανότητες, λέει η Bianco. Εκπαιδεύονται και αυτοί για τη δουλειά τους. “Αλλά δεν θα έλεγα ότι είναι κάτι περισσότερο από ό,τι κάνουν οι διπλωμάτες που εργάζονται για άλλες κυβερνήσεις, μεταξύ άλλων και στην Ευρώπη”, προτείνει. “Οπότε νομίζω ότι πρόκειται περισσότερο για μια στάση που προσπαθεί να είναι όσο το δυνατόν πιο ουδέτερη. Γι’ αυτούς είναι τόσο θεμελιωδώς σημαντικό να παίζουν αυτόν τον ρόλο [ως διαμεσολαβητές], και αυτό σημαίνει ότι τον βάζουν πάνω από ο,τιδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένης της εσωτερικής και περιφερειακής πολιτικής”.
Πρόκειται επίσης για τον πλούτο του Κατάρ, προσθέτει η Bianco. Οι πόροι τους τους επιτρέπουν να φιλοξενούν συμμετέχοντες και να εργάζονται σε πολλές κρίσεις ταυτόχρονα.
Μπορεί επίσης να έχει να κάνει με μια συντομότερη αλυσίδα διοίκησης. “[Η] ικανότητα του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ να λαμβάνει αποφάσεις χωρίς να αμφισβητείται ή να ελέγχεται από το κοινό έχει σημάνει ότι μπορεί να ενεργεί αποφασιστικά”, επιβεβαίωσε ο Sultan Barakat, καθηγητής δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Hamad Bin Khalifa στο Κατάρ, σε ανάλυση που δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο στο Accord, μια έκδοση που εξετάζει τακτικά τις διεθνείς ειρηνευτικές πρωτοβουλίες.
Επικίνδυνη πράξη ισορροπίας
Ωστόσο, το να είσαι ο «παγκόσμιος διαπραγματευτής» μπορεί επίσης να είναι άβολο. Οι τρέχουσες συνομιλίες Χαμάς-Ισραήλ στις οποίες εμπλέκεται το Κατάρ είναι μερικές από τις διαπραγματεύσεις με τα «πιο υψηλά ρίσκα» που έχει αναλάβει ποτέ, υποστηρίζουν παρατηρητές.
Ισραηλινοί πολιτικοί έχουν κατηγορήσει το Κατάρ ότι είναι ένας «λύκος με προβιά προβάτου» που χρηματοδοτεί την τρομοκρατία. Αμερικανοί πολιτικοί έχουν ζητήσει «επαναξιολόγηση» της σχέσης με το Κατάρ, αν το Κατάρ δεν ασκήσει μεγαλύτερη πίεση στη Χαμάς. Τον Απρίλιο, άλλοι εισήγαγαν ένα νομοσχέδιο που θα μπορούσε να ακυρώσει το καθεστώς του Κατάρ ως σημαντικού μη ΝΑΤΟϊκού συμμάχου.
Το Κατάρ απέρριψε όλες τις κατηγορίες, λέγοντας ότι δεν έχει καμία εξουσία επί της Χαμάς.
“Όταν αλληλεπιδράς με μη κρατικές ένοπλες πολιτοφυλακές που κάνουν κακά πράγματα, προφανώς κινδυνεύεις να σε δείχνουν με το δάχτυλο και να λένε ότι, κατά κάποιο τρόπο, επικυρώνεις αυτές τις ομάδες και τους έχεις δώσει μεγαλύτερη νομιμότητα ή πρόσβαση σε πόρους”, εξήγησε η Bianco. Λέει ότι το επιχείρημα του Κατάρ είναι «ναι, έχουμε αυτούς τους δεσμούς, αλλά τους χρησιμοποιούμε για καλό σκοπό».
Ανεξάρτητα από το πόσο ατελής είναι η χώρα, οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι ο κόσμος χρειάζεται το Κατάρ σε αυτόν τον ρόλο αυτή τη στιγμή. “Η ανθρωπότητα έχει πληρώσει βαρύ τίμημα επειδή δεν κάθισε να μιλήσει ο ένας στον άλλον στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια δύο παγκόσμιων πολέμων”, δήλωσε στην DW ο Rabih El-Haddad, διευθυντής του τμήματος πολυμερούς διπλωματίας στο Ινστιτούτο Εκπαίδευσης και Έρευνας των Ηνωμένων Εθνών στην Ελβετία.
“Σήμερα χρειαζόμαστε μέρη που να επιτρέπουν σε όσους βρίσκονται σε σύγκρουση να συνομιλούν μεταξύ τους και να επιλύουν τις διαφορές τους μέσω διαπραγματεύσεων, διπλωματίας και σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο”, είπε.
