Γράφει ο Ιπποκράτης Χατζηαγγελίδης
Σε ανύποπτο χρόνο έχω αρθρογραφήσει υπέρ των δημοψηφισμάτων ενώ έχω διατυπώσει μεγάλες αμφιβολίες κατά αφελών αμεσοδημοκρατικών αντιλήψεων, τις οποίες θεωρώ εφικτές και σκόπιμες μόνο σε τοπικό/δημοτικό επίπεδο.
Το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος λειτουργεί ήδη ως «παράδειγμα προς αποφυγήν» ανά χείρας των απανταχού συστημικών και υποστηρικτών των αδιαφανών πολιτικών συστημάτων και αρνητών του διαχωρισμού των εξουσιών. Όμως, αυτοί εκπροσωπούν μια ακραία αντίληψη, το ίδιο ακραία και -εν τέλει- φασιστική όσο αυτή των λαϊκιστών αμεσοδημοκρατών.
Εδώ πρέπει να υπενθυμίσω ότι, προ του βρετανικού δημοψηφίσματος -τις πραγματικές επιπτώσεις του οποίου μένει να δούμε εν καιρώ- είχαν υπάρξει το γαλλικό και το ολλανδικό, τα οποία μας απήλλαξαν από ένα ευρωσύνταγμα πραγματικό Λεβιάθαν, που η εφαρμογή του θα έκανε τον Τζωρτζ Όργουελ να μοιάζει κειμενογράφος της Walt Disney και θα μετέτρεπε την Ευρωπαϊκή Ένωση σε μια νέα -κεντροευρωπαϊκή- σοβιετική ένωση.
Επίσης, για όσους συνομηλίκους μου ή και παλαιότερους έχουν ασθενή μνήμη, αλλά και για τους νεότερους που δεν ζούσαν τότε, να υπενθυμίζω ότι το σημερινό μας πολίτευμα περιγράφεται μεν και καθορίζεται από το Σύνταγμα του 1975 όμως οφείλει την ύπαρξή του, δηλαδή βασίζεται, στο Δημοψήφισμα της 8ης Δεκεμβρίου του 1974, κατά το οποίο εκλήθη ο κυρίαρχος λαός να αποφασίσει για τη μορφή του πολιτεύματος, δηλαδή να επιλέξει υπέρ ή κατά της βασιλευομένης δημοκρατίας.
Εδώ επιβάλλεται μια παρένθεση η οποία αφορά την δημόσια συζήτηση που έχει ήδη ανοίξει με θέμα την αναθεώρηση του συντάγματος, ένα θέμα που θα το δούμε να παίρνει διαστάσεις το επόμενο χρονικό διάστημα. Η επιλογή της αβασίλευτης δημοκρατίας ουδόλως επιβάλλει ως μόνη επιλογή την προεδρευόμενη κοινοβουλευτική, η οποία δεν αποτελεί μορφή, αλλά ένα εκ των τύπων που μπορεί να λάβει η μορφή αυτή. Αντιθέτως, η διατύπωση του ερωτήματος αφήνει ανοιχτή την διαμόρφωση των πολιτειακών θεσμών, κάτι που σαφώς μπορεί να γίνει ακόμη και μέσω των αναθεωρητικών διαδικασιών του άρθρου 110 του συντάγματος του 1975. Συνεπώς, ο δρόμος για την μετασχηματισμό -και όχι μετατροπή!- του πολιτεύματος σε προεδρικό με πλήρη διαχωρισμό των εξουσιών είναι ορθάνοιχτος, σε πείσμα των οπαδών της σχολαστικής και εν τέλει στείρας ερμηνείας του γράμματος των συνταγματικών διατάξεων.
Συνεπώς, επανερχόμενος στο ζήτημα των δημοψηφισμάτων, η αλήθεια είναι κάπου στην μέση. Υπάρχουν δημοψηφίσματα που λειτουργούν με θετικό τρόπο και δημοψηφίσματα που λειτουργούν αντιστρόφως.
– Οπωσδήποτε, δεν νοείται η προκήρυξη δημοψηφισμάτων με ερώτημα διατυπωμένο κατά τέτοιο τρόπο ώστε και μόνη η ανακοίνωσή του να προκαλεί εξελίξεις μη αναστρέψιμες, δηλαδή να λειτουργεί ως αυτοεπαληθευόμενη προφητεία.
– Επίσης, ούτε καν σε συζήτηση μπορεί να τίθεται η πιθανότητα δημοψηφίσματος επί των κατοχυρωμένων ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένου αυτού της περιουσίας. Η άποψη της πλειοψηφίας επ’ αυτών είναι αδιάφορη και δεν μπορεί να παράγει πολιτικό και νόμιμο αποτέλεσμα στο πλαίσιο δημοκρατικών καθεστώτων.
– Ομοίως και επί θεμάτων και δημοσιονομικού χαρακτήρος, οι αποφάσεις επί των οποίων εκτός του ότι απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις, είναι απαραίτητο να λαμβάνονται μέσω συνθετικών κοινοβουλευτικών διαδικασιών και όχι με τον απόλυτο και μανιχαϊστικό (άσπρο-μαύρο) τρόπο των δημοψηφισμάτων.
Βεβαίως, υπάρχει και η περίπτωση της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, στην οποία, ετησίως, διεξάγονται πολλά δημοψηφίσματα ακόμη και επί οικονομικών θεμάτων. Όμως, τόσο η δομή του ελβετικού κράτους όσο και της οικονομίας του προσφέρουν τη δυνατότητα για εθνικά ή τοπικά δημοψηφίσματα χωρίς τον κίνδυνο μη αναστρέψιμων επιπτώσεων ενώ -και το σημαντικότερο- η μακροχρόνια εκπαίδευση των Ελβετών στην δημοψηφισματική διαδικασία έχει αναδείξει ένα εκλογικό σώμα με συναίσθηση ευθύνης κουλτούρα διαλόγου, το οποίο αποτελεί τον καλύτερο εγγυητή ενός λογικού αποτελέσματος.
Παραθέτω, εδώ, δύο παραδοχές, τις οποίες αντιγράφω από πρόσφατο άρθρο της κας Μαρίας Λαζαρίμου, με τις οποίες συμφωνώ πλήρως.
1η Παραδοχή: Η άμεση δημοκρατία μέσω δημοψηφισμάτων εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους, καθώς τίθεται στον εκάστοτε λαό ένα δίλημμα το οποίο διχάζει και βγάζει πόλωση, αναδεικνύοντας την χειρότερη πλευρά του εαυτού όλων όσων διχάζουν και πολώνουν.
2η Παραδοχή: Στη μάχη ανάμεσα στο λαϊκισμό και τον ορθολογικό / ψύχραιμο λόγο πάντα επικρατεί ο λαϊκισμός και οι ακραίες απόψεις, με βάση το βραχυπρόθεσμο, τιμωρητικό, οργισμένο θυμικό, το οποίο θωπεύεται από τους λαϊκιστές. Υπέρ του #Brexit τάχθηκαν μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι, χαμηλού μορφωτικού και κοινωνικού επιπέδου, που έχουν πληγεί από την κρίση και τα μέτρα λιτότητας για τα οποία έχει δαιμονοποιηθεί η Ευρώπη και οι θεσμοί της.
Η διαμόρφωση των πολιτευμάτων στο δυτικό κόσμο, με τα γνωστά checks and balances, αποσκοπεί κυρίως στην εξισορρόπηση των ακροτήτων στις οποίες μπορεί να οδηγήσει η μαζικοποίηση της πολιτικής και η απόδοση του δικαιώματος ψήφου στο σύνολο των πολιτών χωρίς ποιοτικές διακρίσεις. Αυτή ακριβώς είναι η διαφορά της republic από την democracy. Στην πραγματικότητα, ακόμη και στην -υποτιθέμενη- ιδεώδη μορφή του, αυτή της αρχαίας Αθήνας, το πολίτευμα ήταν πολύ περισσότερο republic, όμως είναι η Ρώμη που διαμόρφωσε το πλήρες περιεχόμενο του όρου.
Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις του βρετανικού δημοψηφίσματος καθώς και το αποτέλεσμα των επερχομένων προεδρικών εκλογών στις Η.Π.Α. θα καταδείξουν κατά πόσο τα πολιτειακά συστήματα έχουν φθάσει στα όριά τους ή μπορούν να εκτονώσουν τις πιέσεις που δημιουργούν οι κοινωνικο-οικονομικές εξελίξεις.
