Τι είναι οι διαταραχές σίτισης και κατάποσης;
Γράφει η Σουλτάνα Παπαδοπούλου
Κάθε δυσκολία στην επιθυμία, την πρόσληψη, τη διαχείριση, την προώθηση και την κατάποση, σιέλου, φαρμάκων και τροφής κάθε σύστασης (υγρών, ημίρρευστων, στερεών) χαρακτηρίζεται ως διαταραχή κατάποσης, ή και δυσφαγία.
Ο όρος δυσφαγία (dysphagia) χρησιμοποιείται διεθνώς και προέρχεται από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις δυς + φαγία (ἔφαγον, β΄ αόριστος του ρήματος ἐσθίω = τρώω).
Πρόκειται για σύμπτωμα το οποίο αφορά δυσκολίες που μπορεί να εκδηλώνει ένα άτομο σε όλες τις ηλικίες σε όλα τα στάδια της κατάποσης.
Τα στάδια της κατάποσης
– Το στοματικό στάδιο, (διακρίνεται στο προπαρασκευαστικό και προωθητικό στάδιο) περιλαμβάνει την μάσηση και τη μεταφορά της τροφής και των υγρών προς το φάρυγγα και κατόπιν προς το στομάχι.
– Το φαρυγγικό στάδιο, το οποίο ξεκινά με το αντανακλαστικό της κατάποσης, την προώθηση της τροφής και των υγρών και το κλείσιμο των αεραγωγών (την στιγμιαία διακοπή της αναπνοής) για την αποφυγή της εισόδου τους στην αναπνευστική οδό και κατά συνέπεια της πνιγμονής.
– Το οισοφαγικό στάδιο, κατά το οποίο η τροφή και τα υγρά μεταφέρονται με περισταλτικές κινήσεις στο στομάχι. Οι σφιγκτήρες του οισοφάγου χαλαρώνουν και σφίγγουν συμβάλλοντας στη διαδικασία της προώθησης της τροφής.
Ποια είναι τα σημεία και τα συμπτώματα των διαταραχών κατάποσης;
Πολλές ασθένειες, κακώσεις, χειρουργικές επεμβάσεις μπορεί να ευθύνονται για την εκδήλωση των συμπτωμάτων δυσφαγίας.
Γενικά σημεία και συμπτώματα ενδέχεται να είναι τα ακόλουθα:
- Βήχας στη διάρκεια, ή ακριβώς μετά την λήψη τροφής, υγρών ή και φαρμάκων
- Υγρή «γουργουριστή» φωνή στη διάρκεια της λήψης τροφής ή και υγρών
- Απαιτείται επιπλέον προσπάθεια και χρόνος για τη φυσιολογική διαδικασία της μάσησης και της κατάποσης
- Διαρροή τροφής είτε και υγρών από τα χείλη, ή στάση της τροφής στη στοματική κοιλότητα
- Πνευμονία από εισρόφηση
- Απώλεια βάρους η οποία δεν μπορεί να αποδοθεί σε άλλο αίτιο
- Μειωμένη διάθεση για σίτιση και πόση υγρών. Σαν αποτέλεσμα ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει ελλιπή θρέψη και ενυδάτωση
- Κίνδυνο εισρόφησης (εισόδου της τροφής ή και υγρών στους αεραγωγούς), κατάσταση απειλητική για την υγεία ή και τη ζωή του ασθενή
- Απομόνωση και απόσυρση από κοινωνικές εκδηλώσεις που περιλαμβάνουν γεύματα
Αιτιολογία
Παθήσεις του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος όπως:
- Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια.
- Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις.
- Κακώσεις της σπονδυλικής στήλης.
- Νόσος Parkinson.
- Πολλαπλή σκλήρυνση.
- Πλάγια μυατροφική σκλήρυνση.
- Μυϊκή δυστροφία.
- Εγκεφαλική παράλυση.
- Νόσος Alzheimer’s.
Παθήσεις της κεφαλής και του τραχήλου
- Καρκίνος του στόματος, του λάρυγγα, του οισοφάγου.
- Τραύμα ή χειρουργική επέμβαση στην κεφαλή και τον τράχηλο.
- Τερηδόνα, απουσία δοντιών ή κακή τοποθέτηση οδοντοστοιχιών.
Πως μπορούμε να διαγνώσουμε τις διαταραχές κατάποσης;
Ο εξειδικευμένος λογοθεραπευτής-λογοπαθολόγος στις διαταραχές κατάποσης είναι ο κατάλληλος επιστήμονας για την αξιολόγηση αυτών των διαταραχών.
Ο ειδικός θα πρέπει:
α. Να συγκεντρώσει ιατρικές πληροφορίες από το ιστορικό του ασθενούς.
β. Να ελέγξει τη δομική και λειτουργική επάρκεια των ανατομικών οργάνων τα οποία συμμετέχουν στην κατάποση.
γ. Να παρατηρήσει τη θέση σίτισης, τη συμπεριφορά, τις μασητικές και καταποτικές κινήσεις, τον τρόπο και τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ασθενής στη διάρκεια της πόσης και της σίτισης
δ. Αν κριθεί απαραίτητο, διενεργεί εξετάσεις κατάποσης όπως:
– Βιντεοενδοσκοπικός έλεγχος κατάποσης (FEES) Με τη χρήση ενδοσκοπίου το οποίο φέρει κάμερα και εισάγεται διαρινικά μπορεί να ελεγχθεί η λειτουργία του μηχανισμού της κατάποσης.
– Ακτινοσκοπικός έλεγχος κατάποσης (VFSS) με τη χρήση τροφών κάθε σύστασης εμποτισμένων με ακτινοσκιερή ουσία (βάριο), ενώ ταυτόχρονα είναι δυνατή η παρακολούθηση της δομής και της λειτουργίας των ανατομικών δομών της διαδικασίας της κατάποσης.
Ποιες είναι οι διαθέσιμες θεραπείες για τις διαταραχές κατάποσης;
Η μέθοδος η οποία θα ακολουθηθεί σχετίζεται με την αιτιολογία, τα συμπτώματα και το είδος της διαταραχής κατάποσης. Ο ειδικός μπορεί να συστήσει:
- Ειδική θεραπεία κατάποσης (πχ ασκήσεις για τη βελτίωση της κίνησης των μυών που εμπλέκονται στη διαδικασία της μάσησης και της κατάποσης
- Ειδικές θέσεις και στρατηγικές, οι οποίες δύναται να βοηθήσουν το άτομο να καταπίνει αποτελεσματικά, χωρίς κίνδυνο πνιγμονής
- Ειδικές υφές τροφής και υγρών που καθιστούν επισφαλή την κατάποση
Ποιος ο ρόλος των συγγενών και των φροντιστών;
Μετά τη διάγνωση η οικογένεια και οι φροντιστές, μπορεί να βοηθήσουν τον ασθενή ώστε:
- Να ενημερωθούν κατάλληλα για τις διαταραχές που εμφανίζει ο ασθενής ώστε να προβαίνουν σε σωστούς χειρισμούς.
- Να συνεισφέρουν στο θεραπευτικό πρόγραμμα με τη διενέργεια ασκήσεων, την προετοιμασία τροφών σε συγκεκριμένες υφές, με την εποπτεία της ποσότητας υγρών και στερεών τα οποία ο ασθενής καταναλώνει, ώστε η σίτιση να είναι ασφαλής και επαρκής για την καλή υγεία του ασθενή.
Σουλτάνα Παπαδοπούλου
Ph.D, M.Sc, Ειδική Παιδαγωγός και Λογοθεραπεύτρια,
Κλινική Φυσικής Ιατρικής και Αποκαταστάσεως,
Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ιωαννίνων
soultpap@yahoo.gr / soulpap@cc.uoi.gr
