Γράφει η Γιώτα Μπουγά
Documenta 14: Τί συμβαίνει, όταν “μαθαίνουμε από την Αθήνα”; Έξι επισκέπτες της έκθεσης μιλούν για την εμπειρία τους, τι τους άρεσε και τι όχι, ποια έργα ξεχώρισαν και τι προτείνουν σε όσους δεν έχουν επισκεφτεί ακόμα το ΕΜΣΤ και τους υπόλοιπους χώρους.
Φέτος η Αθήνα συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Καλλιτεχνικής έκφρασης. H Documenta 14 βγαίνει για πρώτη φορά -από το 1959- εκτός Γερμανίας και συνδιοργανώνεται με την πόλη μας. Από το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Εθνικό Αρχαιολογικό, το Μπενάκη ως το Ωδείο Αθηνών, την Καλών Τεχνών, την πλατεία Βικτωρίας, το Λύκειο του Αριστοτέλη, η Αθήνα ζει σε ρυθμούς documenta μέχρι και τις 16 Ιουλίου.
Μην περιμένετε λαμπερά ονόματα της τέχνης, αλλά αιχμηρά σύγχρονα έργα, περφόρμανς, μουσικές, προβολές ταινιών 160 καλλιτεχνών που απλώνονται σε 40 σημεία της πόλης, σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους: μουσεία, σχολές, βιβλιοθήκες, αρχαιολογικούς χώρους, πλατείες. To στίγμα σαφώς πολιτικό!
Ομολογώ ότι δεν είχα αντιληφθεί τη σπουδαιότητα του γεγονότος, πάρα τις αφίσες στους δρόμους και στο μετρό. Όταν, όμως, φίλοι μου από το εξωτερικό μου είπαν ότι σκέφτονται να επισκεφτούν την Αθήνα, όχι για μένα, αλλά για τη Documenta 14, νομίζω κατάλαβα… Όπως και να το κάνουμε, αποτελεί μαζί με την Μπιενάλε της Βενετίας τη μία από τις δυο πιο μεγάλες εκθέσεις τέχνης στην Ευρώπη. Γιατί στην Αθήνα, όμως;
Σύμφωνα με τον εμπνευστή της Adam Szymczyk, η ιδέα του να διοργανωθεί η Documenta 14 στην Αθήνα κι έπειτα στο Κάσελ, όπως έχει καθιερωθεί, έχει να κάνει με την επανεξέταση του ίδιου του θεσμού. Αντιστρέφοντας τους ρόλους του οικοδεσπότη και του φιλοξενούμενου, στόχος είναι η προοπτική ενός αμοιβαίου «μαθήματος από την Αθήνα».
Δεν ξέρω κατά πόσο “μαθαίνουμε από την Αθήνα”, η μάθηση, άλλωστε, είναι βιωματική… Ο λόγος, λοιπόν, σε 6 επισκέπτες που μας μιλούν για αυτή τους την εμπειρία. Ποια έργα ξεχώρισαν και τι προτείνουν σε όσους δεν έχουν επισκεφτεί ακόμα τη Documenta 14. (Η επιλογή τους δεν ήταν τυχαία, εικαστικοί, εργαζόμενοι στην έκθεση, νέοι με άποψη και, φυσικά, δε λείπουν οι δημοσιογράφοι…)
Άννα Παντελάκου, 23 ετών, Θεωρητικός και Ιστορικός τέχνης – Επιτηρήτρια της Documenta 14
Αρχικά, η εμπειρία μου από την Documenta14 ξεκίνησε μέσω της σχολής, καθότι σημαντικός θεσμός βρισκόταν καθοδόν προς την Αθήνα, ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων. Στη συνέχεια όμως, προέκυψε και η πρόσληψη μου από την έκθεση ως επιτηρήτρια (invigilator) και τοποθετήθηκα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Πολλά μπορούν να ειπωθούν και να γραφτούν για αυτό το γεγονός, που αποτελεί ‘hot issue’ στα πολιτιστικά νέα, άλλοτε επικριτικά και άλλοτε ενθουσιώδη. Το σίγουρο είναι ότι δεν περνά απαρατήρητο ή ασχολίαστο, καθώς έχει αξιοποιήσει 47 χώρους σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Αθήνας.
Φυσικά, είναι αδύνατο νομίζω να παρακολουθήσει κανείς τα πάντα και σε όλα τα σημεία της έκθεσης, αλλά θα πρότεινα σε όλους τους κατοίκους της Αθήνας να πάρουν μια γεύση από τους βασικούς χώρους, όπως το ΕΜΣΤ, το Ωδείο Αθηνών, το Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, η Σχολή Καλών Τεχνών, το Μέγαρο Μουσικής και το Πάρκο Ελευθερίας, τα οποία έχουν σταθερά συλλογές μέχρι τις 16 Ιουλίου που λήγει η έκθεση και, παράλληλα, καθημερινά διεξάγονται δρώμενα, συζητήσεις και performances.
Προσωπικά, έχω ξεχωρίσει δύο έργα, προς το παρόν, τα οποία έχουν πραγματικά πολιτικό χαρακτήρα και έντονα κοινωνικά σχόλια πάνω στην σύγχρονη επικαιρότητα. Το πρώτο είναι ένα βίντεο του NAEEM MOHAIEMEN από το Μπαγκλαντές, το Tripoli Cancelled και το δεύτερο ένα πρότζεκτ κοινωνικής γλυπτικής στην Πλατεία Βικτωρίας, Οδός Ελπίδος 13 του αμερικανού RICK LOWE.
Βρίσκω ιδιαιτέρως ευαίσθητο, εύστοχο και καινοτόμο τον τρόπο που έχουν προσεγγιστεί θέματα όπως το προσφυγικό – μεταναστευτικό και πραγματεύονται ζητήματα που προσωπικά με ενδιαφέρουν πολύ, όπως ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης και οι ρεαλιστικές αλλαγές που μπορεί να επιφέρει. Θα πρότεινα ανεπιφύλακτα σε κάποιον τα επισκεφθεί να συμμετάσχει σε συζητήσεις στα πλαίσια αυτών, καθώς είναι θέματα που πρέπει να αρχίσουν να μας απασχολούν όλους, ασχέτως επαγγελματικού προσανατολισμού.
Σπύρος, 24 ετών, Φοιτητής Πολιτιστικής Διαχείρισης, Πάντειο Πανεπιστήμιο
Επισκέφτηκα το “τμήμα” της έκθεσης που φιλοξενείται στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) τρεις φορές. Η κάθε επίσκεψη και περιήγηση στο χώρο ήταν διαφορετική και ξεχωριστή, καθώς κάθε φορά ανακάλυπτα και κάτι νέο ή αφιέρωνα περισσότερο χρόνο σε κάτι που δεν είχα δώσει σημασία την περασμένη.
Αγάπησα την βίντεο-προβολή του Nashashibi/Skaer, Why Are You Angry? (2017) στον τρίτο όροφο με τις αναφορές του στους ζωγραφικούς πίνακες του Γκωγκέν και την περιγραφή της καθημερινότητας των γυναικών στην εξωτική Χαβάη. Πραγματική όαση μέσα στην έκθεση!
Δεν έχω δει άλλα venues, έχω ακούσει εξίσου καλά σχόλια για το Ωδείο Αθηνών. Όσαν αφορά τα του ΕΜΣΤ, αξίζει να στοχαστείτε πάνω στο έργο του Tomislav Golovac “The Bolshevik and Cleaning Apostle” (1981), καθώς και στο ποίημα (1911) της Else Lasker-Schüler “To the Barbarian” (2017), ραμμένο-γραμμένο με τρίχες από τα μαλλιά της ποιήτριας.
Βάσια, 23 ετών, Δημοσιογράφος
Η εμπειρία μου από τη Documenta14 ήταν πολύ διαφορετική από όσες εκθέσεις έχω παρακολουθήσει. Ήταν πολύ διαφορετική, καθώς έχεις την δυνατότητα να παρακολουθήσεις πολλά διαφορετικά concept και να δεις εκθέματα καλλιτεχνών που διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στο τρόπο δημιουργίας των έργων τους όσο και στις επιρροές και τα μηνύματα που θέλει να περάσει ο καθένας.
Το έργο που ξεχώρισα ήταν το “War of the relics” του Ινδού K. G. Subramanyan που βρίσκεται στον δεύτερο όροφο του μουσείου και απεικονίζει πως τα τελετουργικά και τα φυλαχτά που επινοούν οι άνθρωποι, αντί να τους ενώνουν, προκαλούν χάσμα μεταξύ τους.
Στο κοινό θα πρότεινα να επισκεφθεί τον δεύτερο όροφο του μουσείου, όπου πέρα από τα εκθέματα προβάλλονται και διάφορα βίντεο στα πλαίσια της έκθεσης, αλλά και το ισόγειο όπου βρίσκονται τα εντυπωσιακά έργα του Beau Dick.
Δήμητρα, 23 ετών, Δημοσιογράφος
Η εμπειρία μου στην Documenta 14 ήταν κάτι το πρωτότυπο και διαφορετικό για μένα κι αυτό γιατί δεν είχε τύχει να βρεθώ ξανά σε έναν ανάλογο χώρο, «αντιμέτωπη» με την conceptual art. Πρόκειται για έναν μεγάλο εκθεσιακό χώρο με 4 ορόφους που φιλοξενεί πλήθος έργων τέχνης. Τα έργα είναι κατανεμημένα με τέτοιο τρόπο, ώστε να έχουν συνοχή, ωστόσο, ακριβώς επειδή είναι πολλά, είναι αναγκαίος και ένας «προγραμματισμός» στον τρόπο που θα δει κανείς την έκθεση, από που να ξεκινήσει, που να προχωρήσει και με προσοχή για να μην του διαφύγει κάτι.
Επίσης, ακριβώς επειδή πρόκειται για conceptual art,προτείνω σε όποιον επισκεφτεί την έκθεση να το κάνει την ώρα που υπάρχει και κάποιος ξεναγός, ο οποίος δίνει μια πιο εκτενέστερη περιγραφή για τα έργα από αυτή που ήδη υπάρχει, η οποία δυστυχώς δεν είναι επαρκής.
Το έργο που με εντυπωσίασε περισσότερο είναι τοποθετημένο στο ισόγειο, στην πρώτη αίθουσα που θα επισκεφτεί κανείς, και είναι οι Είκοσι μάσκες από τη σειρά “Undersea Kingdom”, καθώς και οι Είκοσι-δύο μάσκες από τη σειρά “Atlakim” του Beau Dick. Οι πρώτες αναπαριστούν μορφές του θαλάσσιου κόσμου, από τον αρχηγό Komokwa μέχρι το ποντίκι. Η δεύτερη συλλογή μασκών έχουν συγκεκριμένο κύκλο ζωής, χρησιμοποιούνται στην τελετή πότλατς κι ύστερα καίγονται.
Αλέξανδρος Αποστολίδης, 24 ετών, Διεθνολόγος
Έμεινα εντυπωσιασμένος από την υψηλή ποιότητα και την καλή αισθητική των έργων τέχνης σε μια χώρα που υποφέρει από ελλιπείς υποδομές και περιορισμένη γνώση για την σύγχρονη τέχνη. Οι διάφοροι χώροι αναδεικνύουν συνήθως πολύ αρμονικά τα έργα τέχνης και η Dokumenta 14 είναι στην Αθήνα σαν στο σπίτι της.
Ως προς τα αρνητικά, θα έλεγα ότι οι περιγραφές των έργων είναι τόσο περιορισμένες, ώστε όχι μόνο σπάνια γίνεται αντιληπτό το υπόβαθρο και η σκέψη του καλλιτέχνη ή της καλλιτέχνιδος, αλλά και αφήνουν τον επισκέπτη στο σκοτάδι αντί να αποτελούν το έναυσμα προβληματισμού και συζητήσεις. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η έκθεση φωτογραφιών από την Παλαιστίνη στο ΕΜΣΤ, όπου δεν εξηγείται σχεδόν τίποτε. Στους χώρους του ΕΜΣΤ, επίσης, συχνά δεν είναι εύκολο να διακρίνει κανείς ποια έργα ανήκουν στην συλλογή του νέου μουσείου και ποια είναι μέρος της έκθεσης.
Πράγματι η Dokumenta 14 αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για την Αθήνα, τους επισκέπτες και τους κατοίκους της, αλλά πιστεύω ότι η έκθεση δεν ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά στον τίτλο της “Von Athen lernen” (“Μαθαίνοντας από την Αθήνα”), καθώς η Ελλάδα δεν είναι πιο παρούσα από άλλες χώρες, η σύγχρονη πραγματικότητα της ζωής στο “κλεινόν άστυ” είναι απολύτως απούσα και τα ελληνογερμανικά δεν είναι ως θεματική πιο έντονη απ’ ό,τι οι υπόλοιπες.
Γιώτα Μπουγά, 28 ετών, αν διαβάζετε τη στήλη μου, δε χρειάζονται συστάσεις
Αν ήξερα ότι ως μεγαλύτερη θα κατέληγα να παραθέσω τη γνώμη μου τελευταία, ίσως να το είχα αποφύγει. Έχω επισκεφτεί μέχρι στιγμής μόνο το ΕΜΣΤ, οπότε πιστεύω ότι δεν έχω μια ολοκληρωμένη εικόνα. Τέτοιου είδους εκθέσεις είναι βιωματικές, αφού πρόκειται για conceptual art, και για να τις βιώσει κανείς πρέπει να τις γνωρίσει σε όλο το εύρος τους. Αυτό, άλλωστε, σας συστήνω να κάνετε, επισκεφτείτε όλους τους χώρους της Documenta 14.
Παρόλα αυτά, από τα εκθέματα στο ΕΜΣΤ ξεχώρισα το *Quipu Womb* (The Story of the Red Thread, Athens) (2017) της⠀Cecilia Vicuña. Όλη η συγκεκριμένη ενότητα στο 2ο όροφο του ΕΜΣΤ, που είχε να κάνει με τις ρίζες, την παράδοση και τη θέση τους στις σύγχρονες κοινωνίες, είναι από τις πιο σφιχτά δεμένες με εντυπωσιακά εκθέματα. Όσο για το έργο του Beau Dick, μιλήσαμε ήδη αρκετά…
Περισσότερες πληροφορίες για τη Documenta 14 εδώ.
