Πριν από λίγο καιρό και λόγω των ακραίων φαινομένων πείνας στην Μέση Ανατολή ξεκίνησαν κάποιες εξεγέρσεις που ανέτρεψαν τους δικτάτορες τεσσάρων χωρών – την Αίγυπτο, τη Λιβύη, την Τυνησία και την Υεμένη. Για μια στιγμή φαινόταν σαν να είχε φτάσει επιτέλους η δημοκρατία στον αραβικό κόσμο.
Ωστόσο, μια δεκαετία αργότερα, δεν προγραμματίζονται εορτασμοί. Μόνο ένα από αυτά τα δημοκρατικά πειράματα απέδωσε ένα διαρκές αποτέλεσμα – κατάλληλα, στην Τυνησία του Bouazizi. Η Αίγυπτος απέτυχε άσχημα, καταλήγοντας σε στρατιωτικό πραξικόπημα. Η Λιβύη, η Υεμένη και, το χειρότερο από όλα, η Συρία κατέβηκε σε αιματηρούς εμφύλιους πολέμους που έφεραν ξένες δυνάμεις. Η αραβική άνοιξη μετατράπηκε σε πικρό χειμώνα τόσο γρήγορα που πολλοί άνθρωποι τώρα απελπίζονται από την περιοχή.
Πολλά έχουν αλλάξει εκεί από τότε, αλλά όχι προς το καλύτερο. Οι δεσπότες του αραβικού κόσμου δεν είναι καθόλου ασφαλείς. Με τις τιμές του πετρελαίου χαμηλές, ακόμη και οι πετρελαιοφόροι δεν μπορούν πλέον να αντέξουν οικονομικά να αγοράσουν τους υπηκόους τους με επιδοτήσεις λίπους και άνετες κυβερνητικές θέσεις εργασίας. Πολλοί ηγέτες έχουν γίνει πιο παρανοϊκοί και καταπιεστικοί.
Ο Μωάμεθ μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας κλειδώνει τους συγγενείς του. Ο Αμπντέλ-Φατάχ αλ-Σίσι της Αιγύπτου έχει καταπνίξει τον Τύπο και συνθλίβει την κοινωνία των πολιτών. Ένα μάθημα που οι αυτοκράτες έμαθαν από την αραβική άνοιξη είναι ότι κάθε τρεμόπαιγμα της διαφωνίας πρέπει να σβήσει γρήγορα, για να μην εξαπλωθεί.
Η περιοχή είναι λιγότερο ελεύθερη από ό, τι ήταν το 2010 – και ίσως πιο θυμωμένη. Έχει συγκλονιστεί από πολέμους, τζιχάντ, πρόσφυγες και covid-19. Οι ακτιβιστές υποστηρίζουν ότι οι Άραβες δεν είναι πλέον πρόθυμοι να αντιμετωπίσουν την ίδια παλιά δυστυχία και λένε ότι είναι πιο σίγουροι ότι μπορούν να επιφέρουν αλλαγές. Η φλόγα της αραβικής άνοιξης δεν σβήστηκε ποτέ εντελώς, λέει ένας. Δεν δόθηκε φανταχτερό όνομα στη σειρά διαμαρτυριών που κατέλαβαν τις αραβικές χώρες το 2019, ωστόσο έσπρωξαν τόσοι ηγέτες όσο και εκείνοι της αραβικής άνοιξης.
Δυστυχώς, οι πολιτείες που συγκλονίστηκαν το 2019 – Αλγερία, Ιράκ, Λίβανος και Σουδάν – είναι λίγο καλύτερες από αυτές που συγκλόνισε η αραβική άνοιξη. Θα μπορούσε να είναι αλήθεια, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, ότι οι Άραβες απλά δεν μπορούν να συμμορφωθούν με τη δημοκρατία; Κάποιοι θρηνούν ότι οι στρατηγικοί της περιοχής είναι πολύ πολιτικοί για να επιτρέψουν ένα πραγματικό άνοιγμα.
Άλλοι λένε ότι τα αυστηρά τοπικά στελέχη του Ισλάμ δεν είναι συμβατά με τον πλουραλισμό. Είναι η Τυνησία, ευλογημένη με ρεαλιστές ισλαμιστές και στρατηγούς που προφανώς έμαθαν να υπακούουν σε εκλεγμένους πολιτικούς, την εξαίρεση που αποδεικνύει τον κανόνα;
Είναι πολύ νωρίς για να πούμε. Οι σπόροι της σύγχρονης δημοκρατίας δεν έχουν ακόμη σπαρθεί σωστά στον αραβικό κόσμο. Η δίψα μεταξύ Αράβων πολιτών να επιλέξουν τους δικούς τους κυβερνήτες είναι τόσο έντονη όσο και αλλού. Αυτό που χρειάζονται περισσότερο είναι για ανεξάρτητα ιδρύματα – πανεπιστήμια, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτικές ομάδες, πάνω απ ‘όλα τα δικαστήρια και τα τζαμιά – να εξελιχθούν χωρίς να είναι υπό πίεση στην κυβέρνηση. Μόνο τότε μπορεί να βρεθεί χώρος για έναν αφοσιωμένο και ενημερωμένο πολίτη. Μόνο τότε είναι πιθανό οι άνθρωποι να αποδεχτούν ότι οι πολιτικές διαφορές μπορούν να επιλυθούν ειρηνικά.
Θα βοηθούσε εάν οι Άραβες είχαν μεγαλύτερη ελευθερία να συζητούν. Τα σχολεία στην περιοχή τείνουν να δίνουν έμφαση στη διδασκαλία της κριτικής πάνω από την κριτική σκέψη. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα τζαμιά τείνουν να καταπατούν την κυβέρνηση. Οι Autocrats επιδιώκουν επίσης να επιλέξουν τα κοινωνικά μέσα. Όλα αυτά δημιουργούν δυσπιστία στις ίδιες τις πληροφορίες. Οι θεωρίες συνωμοσίας αφθονούν.
Οι Άραβες τείνουν να δυσπιστούν όχι μόνο τις κυβερνήσεις τους αλλά και ο ένας τον άλλον, χάρη εν μέρει σε ένα σύστημα που απαιτεί δωροδοκίες και wasta, ή διασυνδέσεις, για να επιτελούν ακόμη και τα πιο συνήθη καθήκοντα. Η διαφθορά υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο κράτος.
Λίγοι αναμένουν ότι θα παρέχει το κοινό καλό. Οι δεσπότες ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να σκέφτονται την πολιτική με όρους μηδενικού αθροίσματος: εάν μια άλλη ομάδα κερδίσει την εξουσία, θα αρπάξει όλα τα χρήματα και τις δημόσιες εργασίες. Οι αντίπαλοι απεικονίζονται ως εξτρεμιστές που επιθυμούν τους συμπατριώτες τους να πεθάνουν.
Σε ένα τόσο ξεραμένο έδαφος, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η δημοκρατία απέτυχε να ριζώσει. Αλλά υπάρχουν τρόποι, μακροπρόθεσμα, να το γονιμοποιήσουμε. Η προώθηση της εκπαίδευσης είναι ζωτικής σημασίας.
Οι δημοκρατίες πρέπει να καλωσορίσουν περισσότερους Άραβες μαθητές. Θα πρέπει επίσης να μιλήσουν για Άραβες δημοσιογράφους, υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τους νέους. Μια κουλτούρα πλουραλισμού χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί. Αλλά το status quo είναι ασταθές και μη βιώσιμο, όπως αποδεικνύεται τραγικά ένας απογοητευμένος πωλητής φρούτων.
Economist: Why democracy failed in the Middle East?
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
