Ανάμεσα σε πολέμαρχους και ληστές, ενώ παράλληλα η ευλογιά εξαπλωνόταν γύρω του, ο Τζωρτζ Μπερναρντ Ρέινολντς έψαξε στην άμμο της Περσίας (τώρα Ιράν) για πετρέλαιο. Ο Βρετανός γεωλόγος τρυπούσε για επτά χρόνια – και βρήκε πολύ μικρό δείγμα. Τελικά, οι χρηματοδότες του είπαν ότι δεν μπορούν να τον καλύψουν άλλο: ήρθε η ώρα να απολύσει το προσωπικό, να διαλύσει τον εξοπλισμό και να επιστρέψει στο σπίτι. Αντ ‘αυτού ο Reynolds συνέχισε να τρυπά. Και τις πρώτες πρωινές ώρες της 26ης Μαΐου 1908, χτύπησε έναν αναδευτήρα. Ήταν το πρώτο μεγάλο εύρημα πετρελαίου στη Μέση Ανατολή, αλλά σίγουρα όχι το τελευταίο. Το πετρέλαιο σύντομα θα μεταμορφώσει τις οικονομίες της περιοχής, θα εμπλουτίσει τις κυβερνώντες οικογένειές του και θα προσελκύσει περισσότερη ξένη επιρροή.
Ένας αιώνα αργότερα έρχεται μια άλλη μεγάλη αλλαγή, καθώς χώρες σε όλο τον κόσμο υιοθετούν καθαρότερες πηγές ενέργειας. Η μέγιστη ζήτηση για πετρέλαιο μπορεί να ισχύει για πολλά χρόνια ακόμη, αλλά ο covid-19 έδωσε στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική μια γεύση απο το μέλλοντο. Η τιμή των μαύρων προϊόντων έπεσαν κατακόρυφα καθώς οι χώρες μπήκαν στο κλείδωμα. Οι εξαγωγείς ενέργειας της περιοχής αναμένεται να κερδίσουν περίπου τα μισά έσοδα πετρελαίου φέτος από ό, τι το 2019. Το imf εκτιμά ότι οι οικονομίες τους θα συρρικνωθούν κατά 7,3%. Ακόμη και όταν ο ιός υποχωρήσει, ένα κενό της προσφοράς πιθανότατα θα διατηρήσει τις τιμές κάτω. Αντιμέτωποι με προϋπολογισμούς που δεν αυξάνονται πλέον, τα αραβικά κράτη πρέπει να προσαρμοστούν.
Η πρόκληση που αντιμετωπίζουν είναι τρομακτική. Για παράδειγμα, η Αλγερία, η οποία χρειάζεται την τιμή του πετρελαίου να ξεπερνά τα 100 $ το βαρέλι για να εξισορροπηθούν τα βιβλία της κυβέρνησής της. Η τιμή του αργού Brent, σημείο αναφοράς, είναι λίγο πάνω από 40 $. Έτσι, τον Μάιο, η κυβέρνηση της Αλγερίας είπε ότι θα μειώσει τον προϋπολογισμό της κατά το ήμισυ. Τα πράγματα δεν είναι καλύτερα στο Ιράκ, ένας μεγάλος εξαγωγέας πετρελαίου, ο οποίος έχει σχεδόν σπάσει. Ακόμη και σταθεροί παραγωγοί όπως το Ομάν και το Κουβέιτ ζουν πέρα από τα δυνατά τους. Η Σαουδική Αραβία, ο μεγαλύτερος εξαγωγέας πετρελαίου στον κόσμο, καίει τα αποθέματά της για μήνες. Τα χρήματα που προορίζονταν για τη διευκόλυνση της μετάβασης του βασιλείου σε μια λιγότερο λιπαρή οικονομία στηρίζουν τώρα το παλιό πετροστάτη.
Τα αποτελέσματα θα γίνουν αισθητά σε ολόκληρη την περιοχή. Η Αίγυπτος εξάγει λίγο πετρέλαιο, αλλά πάνω από 2,5 εκατομμύρια πολίτες εργάζονται σε πλούσιες σε πετρέλαιο χώρες. Τα εμβάσματα αξίζουν το 9% του ΑΕΠ του. Καθώς τα έσοδα από το πετρέλαιο πέφτουν και ορισμένες από αυτές τις θέσεις εργασίας εξαφανίζονται, η Αίγυπτος θα υποφέρει επίσης. Το ίδιο ισχύει για την Ιορδανία, τον Λίβανο και τα παλαιστινιακά εδάφη, τα οποία στηρίζονται από καιρό στον Κόλπο για να απορροφήσουν τις ανεργίες τους. Αυτές οι χώρες βασίζονται επίσης στους παραγωγούς πετρελαίου ως πελάτες.
Περίπου το ένα τρίτο των εξαγωγών από την Ιορδανία και τον Λίβανο πηγαίνουν σε πλούσια σε πετρέλαιο κράτη, που στέλνουν πίσω πλούσιους τουρίστες. Οι Κουβέιτ, Σαουδάραβες και Εμιράτες αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τρίτο των τουριστικών δαπανών στο Λίβανο.
Τα καλά νέα είναι ότι πολλές αραβικές χώρες σχεδιάζουν να απομακρύνουν τις οικονομίες τους από το πετρέλαιο. Μεταρρυθμιστικά προγράμματα με φανταχτερά ονόματα όπως το «Vision 2030» στοχεύουν στην απελευθέρωση του ιδιωτικού τομέα, την απασχόληση περισσότερων γυναικών, τη μείωση των επιδοτήσεων και την επένδυση σε βιομηχανίες εκτός πετρελαίου. Τα κακά νέα είναι ότι αυτές οι πολιτείες κινούνται πολύ αργά. Μερικοί έχουν μειώσει τις φουσκωμένες γραφειοκρατίες τους και μείωσαν τις επιδοτήσεις. Η Σαουδική Αραβία τριπλασίασε πρόσφατα τον φόρο προστιθέμενης αξίας. Αλλά ο δημόσιος τομέας εξακολουθεί να είναι ο κύριος εργοδότης της περιοχής.
Οι κυβερνήσεις δεν μπορούν πλέον να αγοράσουν πίστη με δουλειές του δημόσιου τομέα και δωρεάν υπηρεσίες. Τα σχέδια που παρουσιάζονται από ηγέτες όπως ο Μουχάμαντ Μπιν Σαλμάν της Σαουδικής Αραβίας καταστρέφουν το κοινωνικό συμβόλαιο. Οι Σαουδάραβες αναρωτιούνται γιατί δεν πουλά το σκάφος του 550 εκατομμυρίων δολαρίων αντί να αυξάνει τους φόρους. Ο θυμός αυξάνεται σε όλη την περιοχή. Για τον περασμένο αιώνα οι Άραβες κυβερνούνταν από καταχρηστικούς ηγέτες που συσσώρευαν τον πλούτο της χώρας τους. Τώρα αυτοί οι ηγέτες ζητούν από τους λαούς τους να κάνουν θυσίες και να τους δίνουν λίγα λόγια για το θέμα. Αυτή είναι μια συνταγή για συνεχή αναταραχή και βάναυση καταστολή. Εάν οι Άραβες κυβερνήτες θέλουν οι πολίτες να πληρώσουν τα λάθη τους, θα πρέπει να αρχίσουν να κερδίζουν τη συγκατάθεσή τους.
Economist: With oil cheap, Arab states cannot balance their books
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
