Κάποτε, κάπου στη Βρετανία, μισή ντουζίνα άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σε ένα αγρόκτημα για να παρακολουθήσουν τη στέψη της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ στην τηλεόραση. «Είναι μια κουραστική μέρα για εκείνη. Δυόμιση ώρες στο Αβαείο. Είναι πραγματικά ολόκληρη η μέρα», είπε ένας. «Θεωρώ ότι έχει ετοιμάσει μερικά σάντουιτς», σχολίασε ένας άλλος. Κάποιος πρόσθεσε: «Μακάρι μερικές από τις κυρίες που περιμένουν να σκοντάψουν και να μας δώσουν λίγη διασκέδαση». Έπειτα: «Της βάζουν ένα κουβούκλιο όταν τη χρίζουν, αυτό είναι καλό για αυτή».
Αυτή η σκηνή, η οποία καταγράφηκε από έναν πληροφοριοδότη για το Mass Observation (ένα είδος καλοήθους κοινωνιολογικού κατασκοπευτικού δικτύου), θα μπορούσε να είναι ένα κλιπ από το «The Royle Family», μια κωμική σειρά της δεκαετίας του 1990 στην οποία οι άνθρωποι κάθονται βλέποντας τηλεόραση, ή η πιο πρόσφατη παραλλαγή της, «Gogglebox». Το 1953, όπως και σήμερα, οι Βρετανοί θεατές δεν μπορούσαν παρά να επικεντρωθούν στα πιο πεζά θέματα. Θα πεινάει η βασίλισσα; Ω, τι ωραία που θα έχει κουβούκλιο. Ήταν δηκτικοί, αλλά δεν έδειχναν ασέβεια. Κατά κάποιο τρόπο δεν έχουν αλλάξει πολύ από τότε.
Η χώρα τους, ωστόσο, έχει μεταμορφωθεί. Τη χρονιά της στέψης, οι κάτοικοι της Βρετανίας ζούσαν και εργάζονταν με τρόπους που φαίνονται τόσο περίεργοι σήμερα όσο θα έμοιαζαν οι πάλαι ποτέ Βικτωριανοί σε εκείνους που παρακολουθούσαν τη στέψη σε θολές ασπρόμαυρες οθόνες. Επειδή η Βρετανία έχει τόσο άρτια ιστορικά αρχεία, είναι δυνατόν να δούμε πόσο διαφορετική ήταν.
Η νεαρή βασίλισσα κυβερνούσε μια λιγότερο πυκνοκατοικημένη, νεότερη χώρα. Από τα 50,6 εκατομμύρια άτομα στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1953, τα 21,6 εκατομμύρια ήταν κάτω των 30 ετών και μόλις τα 8 εκατομμύρια ήταν 60 ετών και άνω—μια αναλογία 2,7 προς 1. Κοιτάξτε ταινίες από εκείνη την εποχή και οι ορδές των παιδιών είναι τόσο εντυπωσιακές όσο η πανταχού παρουσία των καπέλων. Η χώρα από τότε έχει αυξηθεί, σε πάνω από 67 εκατομμύρια, και γερνά. Η αναλογία νέων προς ηλικιωμένους είναι 1,4 προς 1 και πέφτει.
Η βασίλισσα είχε παντρευτεί σε ηλικία 21 ετών και γέννησε το πρώτο της παιδί, τον Κάρολο, στα 22. Ως εκ τούτου, ήταν χαρακτηριστικό δείγμα των συγχρόνων της. Το 1953 το 65% των γεννήσεων αφορούσαν γυναίκες κάτω των 30 ετών, σε σύγκριση με το 40% σήμερα. Μόλις το 5% των γεννήσεων ήταν εκτός γάμου. Σήμερα το ποσοστό είναι 51%. Όμως η Ελισάβετ απέκτησε άλλα τρία παιδιά, κάτι που την έκανε ασυνήθιστη. Γεννήθηκε το 1926. Η μέση γυναίκα που γεννήθηκε εκείνη τη χρονιά είχε 2,2 παιδιά στη διάρκεια της ζωής της. Οι μονάρχες σοφά το παρακάνουν: η αγγλική ιστορία είναι γεμάτη με παραδείγματα της καταστροφής που προκαλείται όταν είναι ασαφής η γραμμή διαδοχής.
Η Ελισάβετ ήταν επίσης ασυνήθιστη στο ότι είχε εργασία, αν και μοναδική. Οι γυναίκες ήταν το 32% του απασχολούμενου πληθυσμού το 1953. Σήμερα, είναι 48%. Ήταν ιδιαίτερα σπάνιο για μια μητέρα μικρών παιδιών να εργάζεται έξω από το σπίτι της. Η απογραφή του 1951 αποκάλυψε ότι μόνο μια γυναίκα στις έξι απασχολείτο εκτός οικίας.
Ο πρώτος της δημόσιος ρόλος, πριν τα επίσημα καθήκοντα ξεκινήσουν, ήταν στην Επικουρική Περιφερειακή Υπηρεσία, όπου έμαθε να επισκευάζει και να οδηγεί ασθενοφόρα και τζιπ. Και πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της παρέα με νυν και πρώην στρατιωτικούς. Υπό αυτή την έννοια, ήταν τυπική της γενιάς της. Κατά το έτος της στέψης, η βρετανική κυβέρνηση ακόμη υποχρέωνε τους άνδρες να κάνουν εθνική θητεία, και θα συνέχιζε για άλλη μια δεκαετία. Οι ένοπλες δυνάμεις απορροφούσαν ένα τεράστιο μερίδιο των κρατικών δαπανών. Το 1953-54, πλήρως το 9% του βρετανικού εθνικού εισοδήματος πήγαινε στην άμυνα — μιάμιση φορά περισσότερο από το άθροισμα των κονδυλίων για την Εθνική Υπηρεσία Υγείας και τη δημόσια εκπαίδευση.
Το 1953, κάποια τρόφιμα, ιδιαίτερα τα κρέατα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, εξακολουθούσαν να υπόκεινται σε δελτίο, όπως εν καιρώ πολέμου. Και οι βρετανικές δίαιτες συνέχιζαν να είναι δυσανάλογα βασισμένες σε άμυλα. Ο μέσος άνθρωπος -άνδρας, γυναίκα και παιδί- έτρωγε 63 ουγγιές (1,78 κιλά) φρέσκες πατάτες την εβδομάδα, σχεδόν πέντε φορές περισσότερες από ό,τι σήμερα. Το δεύτερο πιο σημαντικό λαχανικό ήταν το λάχανο. Οι άνθρωποι κατανάλωναν πάνω από 170 γραμμάρια λάχανο την εβδομάδα, έξι φορές περισσότερο από τους σύγχρονους Βρετανούς. Οι κουζίνες τους πρέπει να μύριζαν θειάφι.
Ο κόσμος μπορεί να μην το είχε προσέξει αυτό, όμως, επειδή δύο άλλες μυρωδιές υπήρχαν παντού το έτος της στέψης. Η μια ήταν από το κάπνισμα. Σχεδόν όλοι οι άνδρες και πολλές γυναίκες κάπνιζαν: μια έρευνα το 1951 διαπίστωσε ότι το 87% των ανδρών γιατρών άνω των 35 ετών κάπνιζε. Ένα χρόνο μετά τη στέψη, η ίδια μελέτη παρουσίασε ισχυρές ενδείξεις ότι το κάπνισμα συνδέεται με τον καρκίνο του πνεύμονα. Η μακρόχρονη σταδιακή πτώση του καπνίσματος ξεκίνησε λίγα χρόνια αργότερα.
Η άλλη διάχυτη μυρωδιά ήταν ο καπνός από τη καύση άνθρακα. Ο άνθρακας τροφοδοτούσε τα εργοστάσια και τα τρένα της Βρετανίας, παρήγαγε ηλεκτρισμό και ζέσταινε τα σπίτια. Το 1953 η χώρα εξόρυξε 230 εκατομμύρια τόνους άνθρακα—περισσότερους από τέσσερις τόνους ανά άτομο. Τουλάχιστον 700.000 άνθρωποι εργάζονταν στη βιομηχανία άνθρακα. Το 1966, η βασίλισσα με την επίσκεψη της στο Aberfan, ένα χωριό της Ουαλίας που είχε καταστραφεί από απόβλητα ανθρακωρυχείου, είχε βάλει πλώρη για την καρδιά της βρετανικής οικονομίας. Αλλά μέχρι το 2019 η παραγωγή άνθρακα της Βρετανίας ήταν μόλις 1 εκατομμύριο τόνοι.
Η Βρετανία έχει αλλάξει ριζικά με κάποιους τρόπους που δεν έχουν καταγραφεί. Ήταν, για παράδειγμα, μια πολύ πιο “λευκή” χώρα το 1953. Αλλά δεν είναι γνωστό ακριβώς πόσο λευκή, επειδή η απογραφή δεν ρωτούσε για τη φυλή μέχρι το 1991. Οι σχέσεεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου καλύπτονταν από μυστικότητα. Λιγότερα ήταν γνωστά για την θρησκευτική πίστη των ανθρώπων στα μέσα του 20ου αιώνα απ’ ό,τι είναι γνωστά σήμερα, αν και η θρησκεία ήταν πολύ πιο σημαντική τότε από ότι είναι τώρα.
Με λίγους μόνο τρόπους, η βρετανική κοινωνία φαίνεται να επιστρέφει στα πρότυπα του έτους της στέψης. Τα διαζύγια ήταν εξαιρετικά σπάνια το 1953, όταν έγιναν μόνο 30.000. Στη συνέχεια, ο αριθμός αυξήθηκε ακατάπαυστα, φτάνοντας λίγο πάνω από 160.000 το 1992 – τη χρονιά που δύο από τα παιδιά της βασίλισσας χώρισαν από τους συζύγους τους. Αλλά το διαζύγιο έχει γίνει και πάλι πιο σπάνιο, πιθανώς σε μεγάλο βαθμό επειδή οι άνθρωποι είναι πολύ λιγότερο πιθανό να παντρευτούν μέχρι να είναι αρκετά σίγουροι για τον σύντροφό τους. Αυτές τις μέρες ο ετήσιος αριθμός διαζυγίων κυμαίνεται γύρω στις 100.000. Ο πληθυσμός του Λονδίνου είναι περίπου ο ίδιος σήμερα όπως ήταν στα μέσα του 20ού αιώνα. Στο μεσοδιάστημα έχασε 2 εκατομμύρια ανθρώπους (εξαιτίας μιας βιαστικής πολιτικής μετακίνησης των ανθρώπων της εργατικής τάξης από την πρωτεύουσα σε νέες πόλεις των προαστίων) και στη συνέχεια ο ίδιος περίπου αριθμός γύρισε.
Οι επτά δεκαετίες από τη στέψη της Ελισάβετ μέχρι τον θάνατό της σημειώνουν ένα ρεκόρ που πιθανότατα δεν θα ξεπεραστεί ποτέ. Οι επόμενοι παρατηρητές στέψεων μπορεί να μην είναι ποτέ ξανά τόσο διαφορετικοί. Εκτός από μια πολύ δραματική κοινωνική αναταραχή ή νέες τεχνικές που παρατείνουν σημαντικά τη ζωή, η Βρετανία θα αλλάξει λιγότερο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καρόλου, του Γουίλιαμ ή του Τζορτζ από ό,τι επί Ελισάβετ.
