Η διασύνδεση είναι η βασική αρχή του αγροβιομηχανικού παγκόσμιου συστήματος. Τα τέσσερα πέμπτα των 8 δισεκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη τροφοδοτούνται εν μέρει από εισαγωγές. Τα τάγματα φορτηγών και στόλων πλοίων συνδέουν δεκάδες εκατομμύρια αγροκτήματα με εκατοντάδες εκατομμύρια καταστήματα και κουζίνες.
Η εκλέπτυνση του συστήματος και η προοπτική των παικτών μέσα σε αυτό σήμαινε ότι, μέχρι στιγμής, έχει διατηρήσει τις επιπτώσεις του covid-19 τόσο στην προσφορά όσο και στη ζήτηση, με εναλλαγή εναλλακτικών πηγών και αναδρομολόγηση αλυσίδων εφοδιασμού. Οι τιμές για τα περισσότερα είδη βάσης έχουν μειωθεί μέχρι στιγμής φέτος.
Η περίπλοκη αρχιτεκτονική του συστήματος σημαίνει ότι έχει πολλά πιθανά σημεία συμφόρησης και η παγκόσμια εξάρθρωση της πανδημίας έχει βρει αρκετά από αυτά. Μερικά έχουν αντιμετωπιστεί αρκετά καλά. Οι τεράστιες ουρές φορτηγών που παρατηρήθηκαν στην Κεντρική Ευρώπη τον Μάρτιο, εξαλείφθηκαν σε μεγάλο βαθμό με ταχείς ελέγχους. Άλλα, όπως η έλλειψη δυναμικότητας στον τομέα της επεξεργασίας κρέατος της Αμερικής λόγω του κλεισίματος των σφαγείων, δεν έχουν ακόμη διευθετηθεί πλήρως.
Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα δεν έγκειται στα σημεία συμφόρησης του συστήματος. Βρίσκεται στις επιπτώσεις στους καταναλωτές από ένα δισεκατομμύριο περίπου εισοδήματα που μειώνονται ή χάνονται. Τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι η οικονομική πτώση από το covid-19 θα μπορούσε να δει τον δείκτη της πείνας να διπλασιάζεται στα 265 εκατομμύρια κατά τη διάρκεια αυτού του έτους. Οι ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν ανοσία.
Αν και από τη φύση τους, τα αγροκτήματα είναι τοπικά, μεγάλο μέρος της υπόλοιπης βιομηχανίας τροφίμων είναι παγκόσμια. Οι προμήθειες σπόρων, λιπασμάτων, μηχανημάτων και καυσίμων που χρειάζονται οι αγρότες προέρχονται από μακριά. Οι εταιρείες που αποτελούν το σύστημα διασύνδεσης λειτουργούν σε παγκόσμια βάση, στην προμήθεια, την αποθήκευση και την αποστολή γεωργικών προϊόντων για κατασκευαστές τροφίμων όπως η Kraft ή η Unilever.
Το μέγεθος και η παγκόσμια εμβέλεια τους επιτρέπει να βγάλουν πολλά χρήματα σε αρκετά στενά περιθώρια. Μπορούν γρήγορα να ανταλλάξουν μια πηγή για μια άλλη για να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές στην προσφορά ή τη ζήτηση, εξομαλύνοντας τις τιμές και διατηρώντας το σύστημα ευέλικτο.
Η ζήτηση για τέτοια προϊόντα έχει πλέον μειωθεί κανονικά. Εν τω μεταξύ, η ζήτηση για άλλες μορφές τροφίμων είναι πολύ χαμηλή. Εστιατόρια, καφετέριες και καφετέριες σε σχολεία και άλλα ιδρύματα αντιπροσωπεύουν το 30% όλων των θερμίδων που καταναλώνονται – και σε πολλές χώρες οι χώροι αυτοί είναι κλειστοί. Αυτό άφησε πολλούς αγρότες χωρίς δουλειά.
Θεωρητικά θα μπορούσαν να ανακατευθύνουν τα προϊόντα τους σε καταστήματα. Όμως οι άνθρωποι που μένουν στο σπίτι δεν τρώνε μόνο τα ίδια πράγματα που θα έτρωγαν στη δουλειά ή σε μια βραδινή έξοδο. Τείνουν να προτιμούν τα μεταποιημένα και προσυσκευασμένα προϊόντα που πολλοί σεφ δεν θα αγγίξουν και να χρησιμοποιούν πιο βασικά συστατικά όταν μαγειρεύουν: κιμά, όχι μπριζόλες. Πίνουν επίσης λίγο λιγότερο γάλα από ό, τι σε έναν κόσμο με baristas και lattes.
Εκτός από τις αλλαγές στη ζήτηση, υπάρχουν επίσης σημεία συμφόρησης των μεταφορών, εκ των οποίων κάποια έτυχαν ξαφνικά και απροσδόκητα. Τον Μάρτιο το Timbues, ένα από τα κύρια λιμάνια του Ροσάριο, μια περιοχή που αντιπροσωπεύει το 80% των εξαγωγών τροφίμων της Αργεντινής, έκλεισε για σχεδόν μια εβδομάδα λόγω της ασθένειας. Αλλά το σιτάρι ταξιδεύει ακόμα. Τα πράγματα γίνονται πιο εύκολα με όλο και πιο αυτοματοποιημένο χειρισμό τροφίμων.
Όμως υπάρχουν τρεις κίνδυνοι – και όσο περισσότερο διαρκεί η κρίση, τόσο και αυξάνονται οι συνέπειες που οι κίνδυνοι επιφέρουν.
Το πρώτο είναι ότι οι αγρότες αρχίζουν να παράγουν λιγότερα. Ορισμένοι στερούνται εργασίας. Μερικοί αγρότες στερούνται των αγορών, και επομένως τα μετρητά, από το κλείσιμο εστιατορίων και τα παρόμοια θα αφήσουν τις καλλιέργειες να σαπίσουν αντί να πληρώσουν για συγκομιδή. Κάποιοι θα αποτύχουν.
Σε χώρες με χαμηλά επιτόκια ο κίνδυνος μειώνεται. Τα αμερικανικά αγροκτήματα πληρώνουν πολύ λιγότερα για να εξυπηρετήσουν το χρέος τους από ό, τι στη δεκαετία του 1980, και επομένως είναι πιο ασφαλή. Οι εκμεταλλεύσεις υψηλής έντασης κεφαλαίου στη Λατινική Αμερική, όπου οι δείκτες χρέους προς ίδια κεφάλαια και τα επιτόκια είναι υψηλοί, εκτίθενται πολύ περισσότερο.
Η περιορισμένη πίστωση είναι ο δεύτερος κίνδυνος. Οι αλυσίδες εφοδιασμού λειτουργούν ομαλά, επειδή τα βραχυπρόθεσμα δάνεια επιτρέπουν σε κάθε σύνδεσμο να πληρώνει για προϊόντα πριν το πουλήσει. Καθώς οι πράξεις επιβραδύνονται, η διάρκεια αυτών των δανείων παρατείνεται, παγιδεύοντας μετρητά που θα μπορούσαν να δανειστούν αλλού.
Ο τρίτος κίνδυνος είναι ότι οι κυβερνήσεις χάνουν την ηρεμία τους. Το 2007-08, 33 χώρες δήλωσαν ελέγχους εξαγωγών. Αυτές οι απαγορεύσεις προκάλεσαν το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης των τιμών
του ρυζιού κατά 116% τότε, σύμφωνα με έγγραφο της Παγκόσμιας Τράπεζας. Αυτή τη φορά 19 κράτη έχουν περιορίσει μέχρι τώρα τις εξαγωγές και ο αντίκτυπός τους είναι πολύ μικρότερος. Ο έλεγχος 2007-08 επηρέασε το 19% των παγκόσμιων θερμίδων. φέτος επηρεάζουν μόνο το 5%.
Το συνδυασμένο αποτέλεσμα των ελέγχων των εξαγωγών και της αποθεματοποίησης θα μπορούσε να είναι καταστροφικό για τις φτωχές χώρες. Πολλοί έχουν δει τα νομίσματά τους να πέφτουν και έτσι πληρώνουν ήδη περισσότερα για την εισαγωγή τροφίμων. Η φτώχεια αυξάνεται σε μια εποχή που οι άτυπες, και συχνά γεμάτες, αγορές όπου οι φτωχοί τείνουν να παίρνουν τα συρραπτικά τους είναι κλειστά σε πολλά μέρη. Ο πληθωρισμός τροφίμων οτιδήποτε παρόμοιο από το 2007-08 θα ήταν μια ανθρωπιστική καταστροφή.
Ο παγκόσμιος συντονισμός θα μπορούσε να συμβάλει στη εύρεση λύσης για την αποφυγή αυτής της τραγωδίας. Τον περασμένο μήνα 22 μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, τα οποία μεταξύ τους αντιπροσωπεύουν το 63% των παγκόσμιων εξαγωγών γεωργικών προϊόντων, δεσμεύτηκαν να διατηρήσουν το εμπόριο ανοιχτό, ένα καλό οιωνό. Η μεγαλύτερη διαφάνεια στα στρατηγικά αποθέματα θα μπορούσε να μειώσει τις εντάσεις.
Economist: The world’s food system has so far weathered the challenge of covid-19
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
