Υπογράφουν οι*
Ζει ο Βενιζελισμός; Υπάρχουν ιδεολογικοί απόγονοι του μεγάλου αυτού ιδεολογικού ρεύματος; Ναι! Βιολογικοί απόγονοι του Ελευθέριου Κ. Βενιζέλου; Ναι, έμμεσα ναι! Ιδεολογικά και βιολογικά το συντριπτικό κομμάτι του πάλαι ποτέ Βενιζελισμού ζει και μετασχηματίζεται εντός ΝΔ. Και ενα μικρο κομμάτι στον χώρο του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. 92% των κεντρογενών ψηφοφόρων του ΚΙΝΑΛ γλυκοκοίταγε προς ΝΔ… Πράγματι! Και αν δεν είναι 92% θα είναι 75%… Δημόσια συζήτηση γίνεται ξανά, περί της ύπαρξης ή μη του Kεντρώου -ή Μεσαίου- Χώρου και στην Ευρώπη και την Ελλάδα. Ίσως αυτή η κουβέντα να μην σταμάτησε ποτέ…. Κυρίως αναρωτόμαστε σε ποιον ”ανήκει” κομματικά αυτός ο ιδεολογικός χώρος. Ένας θολός και αμφιλεγόμενος πολιτικός όρος που αν και χρησιμοποιήθηκε ευρέως την τελευταία 30ετία -από την Νέα Δημοκρατία και τα εκάστοτε παρακλάδια της, μα και κόμματα όπως το ΠΑΣΟΚ (αργότερα ΕΛΙΑ, σήμερα και το ΚΙΝΑΛ), το Ποτάμι, την Ένωση Κεντρώων etc.- δεν έχει πείσει καθαρά περί της ορθότητάς ύπαρξης του. Παράλογο; Ίσως και όχι. Ο όρος δεν είναι παλιός. Κατά τον Αριστοτέλη, το απόλυτο κέντρο, η τέλεια ισορροπία, η χρυσή τομή, αποτελεί το αρμονικό και αισθητικά βέλτιστο μέσο σημείο μεταξύ δύο άκρων. Από πολλές πλευρές, η ίδια η έννοια του κεντρώου χώρου δεν είναι ικανοποιητική ως χαρακτηρισμός μιας πολιτικής στάσης. Από το 1910 μέχρι σήμερα: Βενιζελικοί, αντιδεξιοί, αντικομμουνιστές, με τον Πλαστήρα, Παπανδρεϊκοί, Μητσοτακικοί, Μπακογιαννικοί, στο εξωτερικό: Μακρονικοί (Γαλλία), Δημοκρατικοί (ΗΠΑ), Μπλερικοί (ΗΒ) etc… Στην Αθήνα ψηφίζουν Κ. Μπακογιάννη, στην Θεσσαλονίκη Κ. Ζέρβα! Πολλές φορές ως ιδεολογικός χώρος, παραπέμπει στην έλλειψη συγκεκριμένων αρχών, στην απουσία προγράμματος, στη ροπή προς μεσοβέζικες λύσεις στα διάφορα προβλήματα. Και αντιπροσωπεύει στη συνείδηση πολλών πολιτών -και δικαιολογημένα- την ενσάρκωση του ”ιδεολογικού ερμαφροδιτισμού”. Στην ελληνική πολιτική σκακιέρα το τελευταίο γνήσια κεντρώο κόμμα που είχε σοβαρή παρουσία και εκλογικές επιτυχίες ήταν η μεταδικτατορική Ένωση Κέντρου. Πήρε μέρος στις εκλογές του 74, 77, 81 με αυτό το όνομα ή παρόμοια. ”Εξαφανίστηκε”… αργά και σταθερά και μέχρι το 85 δεν υπήρχε. Το 65% περίπου των βουλευτών και στελεχών της πήγε στο ΠΑΣΟΚ, το 25% στην ΝΔ και ένα 10% αλλού.
Στις 18 Μαρτίου 1936 ο Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος πέθανε ”εξόριστος” στο Παρίσι. Πολιτικός ηγέτης με αδιαμφισβήτητη ακτινοβολία, τροφοδότησε διχαστικά πάθη όσο ζούσε αλλά και μετά τον θάνατό του. Οπως συμβαίνει με τέτοιες προσωπικότητες, η εικόνα του υπήρξε προϊόν μυθοποίησης με εξίσου θετικές ή αρνητικές συνδηλώσεις. Ο μεγάλος Κωστής Παλαμάς ήδη από το 1918 τον συνέδεσε με τον Καποδίστρια και τον Τρικούπη, ορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τους πολιτικούς «προγόνους» του. Από την άλλη μεριά, οι πολιτικοί «απόγονοι» του Βενιζέλου άρχισαν να πληθαίνουν όσο απομακρυνόμασταν από τη χρονιά του θανάτου του. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Κυριάκος Κ. Μητσοτάκης σήμερα θα μπορούσαν να προβάλλονται κατά καιρούς ως απόγονοί του, ανάλογα αν θα τονιζόταν η εικόνα του ισχυρού ηγέτη ή του εκσυγχρονιστή της χώρας. Αλλωστε με το όνομα του Βενιζέλου ταυτίστηκε κάτι πολύ ευρύτερο από πολιτική παράταξη – ο αστικός εκσυγχρονισμός, ενώ η εξωτερική πολιτική του συνδυάστηκε με τον ρεαλιστικό και ορθολογικό σχεδιασμό. Δυτικά, Η.Β., Γαλλία, και ολίγον από Η.Π.Α. τότε, τώρα πολύ φυσικά και πολύ καλως. Στην πολιτική αυτό που μετράει είναι η έγκαιρη παρέμβαση, ακόμη και όταν κάποιες ομάδες διανοουμένων έχουν προηγηθεί της εποχής τους ή μεγάλοι αριθμοί πολιτών υπολείπονται. H Ελλάδα του 1908 βρέθηκε σε τριπλό αδιέξοδο. H διεθνής ύφεση έπληξε κυρίως τη διάθεση των αγροτικών προϊόντων και περιόρισε τα μεταναστευτικά εμβάσματα. Ο αλυτρωτισμός βρισκόταν σε περίοδο στασιμότητας και τα πολιτικά κόμματα είχαν χάσει την αξιοπιστία τους. Το στρατιωτικό προνουντσιαμέντο του 1909 ετοίμασε το σκηνικό για την είσοδο του Βενιζέλου στην ελληνική πολιτική και ο ίδιος αντιλαμβανόταν ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή για την ανανέωση του πολιτικού κόσμου, την πραγματοποίηση των αλυτρωτικών οραμάτων του δέκατου ένατου αιώνα και τη δημιουργία θεσμών που θα εκσυγχρονίσουν το ελληνικό κράτος.
Πρωταγωνιστής του κρητικού ζητήματος εκπροσωπούσε ένα παλιό αίτημα των αλύτρωτων αδελφών της Κρήτης. Κληρονόμος της πολιτικής πελατείας του Θεόδωρου Δηλιγιάννη που μετά τη δολοφονία του περιπλανήθηκε χωρίς άξιο ποιμένα, ο Βενιζέλος φρόντισε, αντίθετα από εκείνον, να προετοιμάσει, κατά το τρικουπικό πρότυπο, τη χώρα προτού την εκθέσει στην επόμενη εθνική εξόρμηση. Ο προσεταιρισμός τού Στέμματος εξασφάλιζε την ενότητα που είχε διασαλευθεί από το κίνημα στο Γουδί και ο ευγνώμων μονάρχης υποστήριξε τον ευεργέτη του κρητικό πολιτικό με την εντολή να σχηματίσει κυβέρνηση. Προηγήθηκε η πρόταση της Ενωσης Ελληνικών Σωματείων για τη υποψηφιότητα του Βενιζέλου στην A´ Διπλή Αναθεωρητική Βουλή. Ευτυχείς συγκυρίες όλες, ανθρώπων και θεσμών. Στην ανακοίνωση της 2ας Οκτωβρίου 1910, ο Βασιλέας Γεώργιος περιέβαλε τον Ελ. Κ. Βενιζέλο με την απόλυτη εμπιστοσύνη του προκειμένου να εφαρμόσει το πρόγραμμά του. H διάλυση της Βουλής και η προκήρυξη νέων εκλογών στις 28 Νοεμβρίου θα εξασφαλίσουν στον Βενιζέλο την αυτοδυναμία. Οι εκλογές αυτές μετά την αποχή των παλαιών κομμάτων μετατράπηκαν σε δημοψήφισμα υπέρ του βενιζελισμού. Το κόμμα του κρητικού ηγέτη ήταν το πρώτο «κόμμα στο οποίο οι τοπικές οργανώσεις θα είχαν αποφασιστική γνώμη για την ανάδειξη των στελεχών» (Γρ. Δαφνής, Τα ελληνικά πολιτικά κόμματα 1821 – 1961, Γαλαξίας, 1961, σ. 121). Το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα αποκτήσει τοπικές οργανώσεις με τη μορφή λεσχών, κατά το αγγλικό πρότυπο, ώστε οι λέσχες αυτές να δημιουργήσουν τα νέα στελέχη. Πολυ πριν το σκεφθεί ο Ανδρέας και ο Αβέρωφ το 80… Οι περισσότεροι από τους βουλευτές του 1910 παρέμειναν στελέχη των Φιλελευθέρων ως τον θάνατο του Βενιζέλου και αρκετοί συνερίζουν να υπάρχουν πολιτικά μέχρι και το 60. Οι Θέσεις του Βενιζελισμού.
– Κατάργηση ή αρκετός περιορισμός της Μοναρχίας και καθιέρωση της Αβασίλευτης Δημοκρατίας ή μιας Βασιλευομένης Αστικής Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. με Φιλελευθερία, Κοινωνικά και Καπιταλιστικά Χαρακτηριστικά όπως π.χ. Κάτω Χώρες, Σουδία, Δανία.
– Υποστήριξη και εκπλήρωση της Μεγάλης Ιδέας.
– Συμμαχίες με την Δυτική Ευρώπη. Συγκεκριμένα με το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία και αργότερα με την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών.
– Προσπάθεια διαμόρφωσης και εκσυγχρονισμού της ελληνικής οικονομίας στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος, με βάση τα πρότυπα που εξέφραζε η Δυτική Ευρώπη και οι ΗΠΑ εκείνη την περίοδο. Οι κυβερνήσεις του Ελευθερίου Κ. Βενιζέλου εφάρμοσαν μικτού τύπου οικονομικές πολιτικές για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας.
– Προσπάθεια αναβάθμισης του θεσμικού και κοινωνικού πλαισίου της χώρας, μέσω νομοθετημάτων. Αυτή η προσπάθεια συνίστατο στη στόχευση δημιουργίας ενός κράτους δικαίου, με σύγχρονες κοινωνικές, διοικητικές λειτουργίες, ικανού να ενσωματωθεί οικονομικά και πολιτιστικά στη Δύση.
– Πατριωτισμός. Ο βενιζελισμός υπήρξε ο πιο πειστικός εκφραστής των ελληνικών αστικών επιδιώξεων για εθνική ολοκλήρωση. Ο πατριωτισμός που εξέφραζε δεν αφορούσε μόνο τους Έλληνες εντός Ελλάδος αλλά και τους Έλληνες της Διασποράς, οι οποίοι χρειαζόνταν επιτακτικά ένα εθνικό κέντρο, ένα κράτος που να τους προστατεύει στις διεθνείς οικονομικές τους δραστηριότητες και μια ενιαία χώρα που να είναι το έσχατο καταφύγιο σε ώρα ανάγκης. Αν και οι βενιζελικοί περιγράφονται συχνά ως εθνικιστές, σε αυτό το χαρακτηριστικό δεν διέφεραν πολύ από τους συντηρητικούς – αντιβενιζελικούς αντιπάλους τους.
– Ο βενιζελισμός είχε ως υποστηρικτές ένα ιδιόμορφο συνασπισμό στρωμάτων και τάξεων, με επικεφαλής την αστική επιχειρηματική τάξη και κατόπιν τα μικροαστικά στρώματα, τους ακτήμονες αγρότες, τους νέους μικροϊδιοκτήτες της ελληνικής υπαίθρου, μετά τις αγροτικές μεταρρυθμίσεις της περιόδου 1910-20, και τέλος τους μικρασιάτες πρόσφυγες.
Ο βενιζελισμός ως πολιτικό κίνημα ταυτίζεται με τον εκσυγχρονισμό των θεσμών και την προσαρμογή της χώρας στα ευρωπαϊκά της πρότυπα. Παράλληλα, αποτελεί προετοιμασία για νέες αλυτρωτικές εξορμήσεις, οι οποίες θα πραγματοποιήσουν την εδαφική ολοκλήρωση της Ελλάδας. Υπάρχει η αντίληψη ότι ο Βενιζελισμός διαπερνάει την αστική τάξη του κεφαλαίου και του ιδιωτικού τομέα, δημιουργώντας συμμάχους και αντιπάλους ανάμεσα σε κρατικοδίαιτους αστούς, τους εισοδηματίες γαιοκτήμονες και τα μονοπώλια όπως της Εθνικής Τράπεζας (Γ. Μαυρογορδάτος, Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός, στο Γ. Θ. Μαυρογορδάτος – Χρήστος Χατζηισωσήφ (επιμ.), Βενιζελισμός και αστικός εκσυγχρονισμός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 1988, σ. 11). Το βέβαιο είναι ότι η αρχική συναίνεση, που εξασφάλισε η βενιζελική ανόρθωση, επρόκειτο να απολεσθεί καθ’ οδόν προς τον διχασμό. Με τον διχασμό παγιώθηκαν τα γεωγραφικά ερείσματα του βενιζελισμού (νέα Ελλάδα) και διαμορφώθηκαν συμμαχίες και αντίπαλοι του βενιζελισμού ανάλογα με τη θέση ομάδων και ατόμων έναντι της βασιλικής κρατικής εξουσίας μετά τη δεύτερη παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου το 1915. Το στοιχείο του χαρίσματος του ηγέτη, που κατέστησε τον βενιζελισμό κάτι περισσότερο από πολιτική ιδεολογία, δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Ο μαγνητισμός του Βενιζέλου υπερβαίνει τα όρια της ρασιοναλιστικής ανάλυσης, όπως και ο αντίρροπος μαγνητισμός του Κωνσταντίνου στο αντίπαλο στρατόπεδο, φαντάζει σήμερα αναχρονιστικός. Ο «κουμπάρος» βασιλιάς με τις λαϊκές συνήθειες και τον πληθωρικό χαρακτήρα αποτέλεσε πρότυπο ανδρισμού με απήχηση στους συντηρητικούς οπαδούς του. Ετσι ο ευρωπαίος εκσυγχρονιστής έγινε για τους αντιβενιζελικούς το εχθρικό σύμβολο της υποτέλειας σε ξένα συμφέροντα. Επρόκειτο ακόμη για σύγκρουση δύο μορφών υγιούς εθνικισμού με τα τότε δεδομένα πάντα, του επεκτατικού και εκσυγχρονιστικού, με τον απομονωτικό – συντηρητικό.
Με την πρόταση αυτή ο Βενιζέλος υιοθέτησε την αριστοτελική άποψη της πολιτικής, αποδίδοντας μεγαλύτερη σημασία στον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος από ό,τι στη μορφή του. Ταυτίστηκε έτσι με την άποψη του Αριστοτέλη, ο οποίος πίστευε ότι υπάρχουν καλές και διεφθαρμένες όψεις των πολιτευμάτων: το αριστοκρατικό ή το ολιγαρχικό, το δημοκρατικό ή το οχλοκρατικό. Συνεπώς δεν υπάρχουν καλές και κακές μορφές πολιτευμάτων αλλά ενάρετες και διεφθαρμένες εκδοχές λειτουργίας των μορφών. Ο ρεαλισμός αυτός που διατρέχει τον βενιζελισμό είχε ένα σοβαρό μειονέκτημα, τη συγκυρία. Αν ήταν αγαθή, ο θεσμός του αρχηγού της κυβέρνησης που εκπροσωπούσε ο ίδιος ο Βενιζέλος και του αρχηγού τού κράτους που εκπροσωπούσε ο μονάρχης θα συμβίωναν αρμονικά όπως συνέβη στο βραχύ διάστημα που συνέπεσε η βασιλεία του Γεωργίου με την πρωθυπουργία Βενιζέλου (1910-1913). H άνοδος του Κωνσταντίνου στον θρόνο μετά τη δολοφονία του Γεωργίου στη Θεσσαλονίκη άλλαξε ριζικά τη σχέση των θεσμών και προκάλεσε τη σύγκρουση των εκπροσώπων τους. Αυτά τότε, σημερα…
Ο πολιτικός χώρος των ρεαλιστών! Αντιστοιχεί στους πολίτες που προτιμούν τον επιλεκτικό κρατικό παρεμβατισμό και εστιάζουν στις πρακτικές λύσεις για τα τρέχοντα προβλήματα. Αντιμετωπίζουν τα πολιτικά ζητήματα με διαλλακτικότητα. Πιστεύουν πως η κυβέρνηση αποτελεί ένα αποδεκτό μέσο ελέγχου της υπερβολικής ελευθερίας. Χαρακτηρίζονται δε, από ήπιο και μετριοπαθή πολιτικό λόγο και αστική συμπεριφορά. Είναι φιλοπάτριδες, μα όχι ακραίοι. Δεν υπάρχει λοιπόν στενά οριοθετημένος πολιτικά κεντρώος χώρος. Υπάρχουν οι μετριοπαθείς πολίτες. Οι ”νοικοκυραίοι”. Που δεν αρέσκονται σε ακρότητες και φανατισμούς. Κι αυτοί δίνουν την νίκη στις εκλογές! Τα πολιτικά τους πιστεύω βέβαια… μεταβάλλονται. Από εποχή σε εποχή. Δεν είναι όμως ποτέ ”δεξιοί η αριστεροί” με την παραδοσιακή έννοια του όρου. Είναι θεσμικοί, εκτιμούν τον πατριωτισμό και την τάξη, μα και την πρόοδο. Αναμφίβολα, η ύπαρξη και, ακόμη περισσότερο, η ισχυρή παρουσία ενός κεντρώου κόμματος στην πολιτική σκηνή κάθε χώρας, κυρίως ευρωπαϊκής, δεν είναι απλώς αναγκαίες, είναι εξαιρετικά ωφέλιμες. Στην Ελλάδα μάλιστα, των τεραστίων προβλημάτων και των ιδιαιτεροτήτων, με τα κόμματα των άκρων να διεισδύουν σε πλήθη ψηφοφόρων πουλώντας αυταπάτες, δοξασίες και… ”νταηλίκια”, είναι διπλά αναγκαίες και ωφέλιμες. Συνήθως τα κόμματα του κεντρώου χώρου είναι σε θέση να διατηρήσουν κοινωνικές ισορροπίες, να απορροφήσουν κραδασμούς και να συμπράξουν όποτε απαιτείται, προκειμένου να κυβερνηθεί ο τόπος μέσα στο δημοκρατικό-πατριωτικό πλαίσιο. Eίναι ενωτικοί! Είναι οικονομικά φιλελεύθεροι, νοιάζονται για την κοινωνική δικαιοσύνη και συμφωνούν σε μέτρα εκσυγχρονισμού του κράτους και της οικονομίας. Προοδευτικοί σε ζητήματα ανθρωπιστικά, οικολογικά, φιλοζωικά. Είναι πατριώτες με την σύγχρονη έννοια του όρου και θέλουν να βλέπουν το τόπο να προκόβει. Επίσης δεν γουστάρουν και πολύ-πολύ τον λαϊκισμό! Είναι, μπορεί να πει κανείς, ρομαντικοί ρεαλιστές. Πολλά κόμματα τους διεκδικούν, ελάχιστα τους έχουν… ”Ένα φάντασμα πλανάται” πάνω από τον Κεντρώο Χώρο… από το 1936 και μερί σήμερα. Ποιο είναι αυτό; Είναι ο Εθνάρχης των Ελλήνων Φιλελευθέρων, απόγονοι του σήμερα στα υψηλότατα κλιμάκια της γαλάζιας παράταξης, σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, μα και στο αυτοδιοικητικό. Να μην το ξεχνάμε! Είναι η Ιστορία μας και είναι ζωντανή.
*Φωτεινή (Φαίη) Κυριακίδου, Σύμβουλος Ανάπτυξης / Φιλόλογος Παν. Ιωαννίνων / Υπεύθυνη Τομέα Γυναικών ΔΗΜΤΟ Νέας Δημοκρατίας Νέας Σμύρνης
– Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, ΠΜΣ Διεθνών Σπουδών, Ευρωπαϊκών Σπουδών και Διπλωματίας Παν. Μακεδονίας / Επικοινωνιολόγος / Δημοσιογράφος
