Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος*
Όμως ο αλυτρωτικός αυτός εθνικός στόχος της ένωσης της Κρήτης εδράζονταν σε στέρεα θεμέλια και όπως απεδείχθη αργότερα είχαν ωριμάσει και οι συνθήκες για την επιτυχία της κρητικής επανάστασης. Σε αντιδιαστολή με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 που είχε στοιχεία πολιτικού αριβισμού και ήταν απόρροια της έξαψης των στιγμών και όχι ενός καλοσχεδιασμένου και μελετημένου επιμελώς εθνικού στόχου. Πως όμως είχε διαμορφωθεί μέχρι σήμερα η κατάσταση στην Κρήτη;
Με τη συνθήκη της Χαλέπας είχαν παραχωρηθεί στον κρητικό λαό κάποια δικαιώματα τα οποία ωστόσο παραβιάζονταν ωμά από τους Τούρκους. Όμως, αυτές οι παραβιάσεις υπέφωσκαν ήδη από την προηγούμενη δεκαετία και μάλιστα οι διενέξεις με τους Τούρκους σε πόλεις και χωριά ήταν σε καθημερινή βάση, καθιστώντας το κλίμα για τους Κρήτες αφόρητο. Ωστόσο οι μεγάλες δυνάμεις δεν ήταν διατεθειμένες να ενδώσουν στο αίτημα της Ελλάδος για ένωση με την Κρήτη. Έβλεπαν όμως με θετικό μάτι την ενδεχόμενη αυτονομία της Κρήτης, προκειμένου να ανακόψουν την επανάσταση των Κρητών, που την έβλεπαν να έρχεται σαν παλιρροϊκό κύμα. Η Ελλάδα από την άλλη διαβλέποντας στρατιωτική παρέμβαση των μεγάλων Δυνάμεων στη νήσο, απέστειλε το συνταγματάρχη Τιμολέοντα Βάσσο για να προηγηθεί της καταλήψεως της νήσου από τον αναμενόμενο στρατό των Μεγάλων Δυνάμεων.
Ο Βάσσος πάραυτα την ίδια χρονιά απεχώρησε και την ίδια πάλι χρονιά το 1897 η νήσος κατελήψθη από τις πολυεθνικές ένοπλες δυνάμεις (Π.Ε.Δ), που αποτελούντο από την Αγγλία, τη Γαλλία, την Αυστροουγγαρία, τη Γερμανία, τη Ρωσία και την Ιταλία. Όπως θα εικάζει ο αναγνώστης η συμπεριφορά των Π.Ε.Δ. ήταν μεροληπτική υπέρ της Τουρκίας. Ωστόσο η όλη ενεργοποίηση της Ελλάδος γύρω από το θέμα και αυτή ακόμα η αποστολή του Τιμολέοντος Βάσσου, είχε φέρει κάποια αποτελέσματα. Το 1899 έτσι χορηγήθηκε στην Κρήτη αυτονομία. Μάλιστα νωρίτερα απο το 1898 τα τουρκικά στρατεύματα είχαν εγκαταλείψει την Κρήτη και η νήσος είχε αποκτήσει το 1899 το δικό της Σύνταγμα.
Το επιλεγόμενο Σύνταγμα της Αυτόνομης Κρητικής πολιτείας. Θα δούμε τον βίο της αυτόνομης κρητικής πολιτείας σε δυο στάδια. Το πρώτο που εκτείνεται χρονικά από το 1899 έως το 1906 και αφορά την διοίκηση αρμοστεία του πρίγκιπα Γεωργίου. Και το δεύτερο που εκτείνεται από το 1906 μέχρι το 1909 και αφορά την διοίκηση αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαίμη. Δεν ήταν ανέφελη όμως η διοίκηση του πρίγκιπα Γεωργίου που ήταν αδελφός του βασιλέως Γεωργίου του Α΄ της Ελλάδος. Δεσποτικός και αυταρχικός χαρακτήρας καθώς ήταν είχε δημιουργήσει πολλά προβλήματα. Αντιμετώπιζε με πολύ στενή οπτική γωνία τόσο τα θέματα εσωτερικής διοίκησης της κρητικής πολιτείας, όσο και αυτό το μείζον της ενώσεως με την Ελλάδα. Και θεωρούσε ότι όλα αυτά τα κρίσιμα ζητήματα θα διευθετούντο με προσωπικές αποφάσεις δικές του και του βασιλέως της Ελλάδος ερήμην του κρητικού λαού.
Αναπόδραστα έτσι η αυταρχική διοίκηση του πρίγκιπα Γεωργίου, καθώς και η αντίθεσή του με τα πρόσωπα της κεντρικής πολιτικής σκηνής της Κρήτης, ιδία με τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ως προς τις στρατηγικές που θα ακολουθούντο για την ένωση με την Ελλάδα, οδήγησε στην έκσπαση του κινήματος του Θέρισου, Φεβρουάριος με Οκτώβριος του 1905.
Δεσπόζουσα φυσιογνωμία του κινήματος του Θέρισου ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος – μέγας όπως θα αποδειχτεί αργότερα έλληνας πολιτικός άνδρας στον 20-ο αιώνα – μέχρι τότε υπουργός στην κυβέρνηση της Κρήτης. Με εξακόσιους επαναστάτες λοιπόν ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Μάρτιο του 1905 κατέλαβε το Θέρισο ζητώντας πολιτικά δικαιώματα και τήρηση του συνταγματικού χάρτη της Κρήτης. Συνεστήθη Εθνική Συνέλευση, ο πρίγκιπας Γεώργιος παραιτήθηκε και ορίστηκε νέος αρμοστής ο Αλέξανδρος Ζαίμης. Πρόεδρος της νέας κυβέρνησης των Κρητών ανέλαβε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Το επιτακτικό αίτημα του λαού της Κρήτης για ένωση ήταν διαρκώς στο προσκήνιο. Πάραυτα οι μεγάλες δυνάμεις δεν έστεργαν να ικανοποιήσουν αυτή την αξίωση της Ελλάδος στηρίζοντας του Νεότουρκους που αντετάσσοντο στην ένωση. Όμως λίγα χρόνια αργότερα το 1912-1913 το μεγάλο όραμα της ένωσης της νήσου με την μητέρα Ελλάδα γίνονταν πραγματικότητα. Το μεγάλο γεγονός θα επισφραγισθεί με τη νίκη της Ελλάδος κατά τους πρώτους βαλκανικούς πολέμους.
Τον Οκτώβριο του 1912 η Ελλάδα κήρυξε στα πλαίσια του βαλκανικού πολέμου, τον πόλεμο στην Τουρκία και ενέταξε στο κοινοβούλιό της τους πρώτους Κρήτες βουλευτές. Ο τερματισμός του πρώτου βαλκανικού πολέμου έτσι έξι μήνες αργότερα βρήκε την Ελλάδα τροπαιοφόρο.
Η Συνθήκη του Λονδίνου τον Μάιο του 1913 ήλθε να αναγνωρίσει πλέον επίσημα και στη διεθνή κοινότητα την Κρήτη, ως μέρος της ελληνικής επικράτειας. Στη φωτογραφία η ύψωση της ελληνικής σημαίας στο ιστορικό φρούριο Φιρκά των Χανίων την 1-η Δεκεμβρίου 1913, παρουσία του Κρήτη πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου και του βασιλέως Κωνσταντίνου του Α΄, που και τυπικά επισφραγίζει την ένωση της Κρήτης με την μητέρα Ελλάδα. Συνεχίζεται…
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Βουλευτής της «Ένωσης Κεντρώων» στην Α΄ Αθηνών.
