Μεγάλη ανησυχία έχει προκαλέσει η ραγδαία αύξηση της κατανάλωσης ηλεκτρονικών τσιγάρων ανάμεσα στις νεανικές ηλικίες. Η συνήθεια του vaping εξελίσσεται σε επιδημία για τους νέους, γνωρίζοντας μια έκρηξη χρήσης τους στις σχολικές αίθουσες, ενώ παράλληλα αναδύεται νέος προβληματισμός για την πρόσβαση σε ναρκωτικές ουσίες.
Για ποιους λόγους οι νέοι χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα;
Τα ποσοστά χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων ανάμεσα στις νεανικές ηλικίες παρουσιάζουν ραγδαία αύξηση. Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε τελειόφοιτους μαθητές λυκείου των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, αναδύθηκαν σημαντικά συμπεράσματα σχετικά με τα κίνητρα τα οποία οδηγούν τους νέους στην κατανάλωση ηλεκτρονικών τσιγάρων. Πιο συγκεκριμένα, οι κύριοι λόγοι που οδηγούν τους νέους στο vaping είναι η γεύση και η ψυχαγωγία, με ένα ποσοστό 63%, ο πειραματισμός που χαρακτηρίζει τους νέους προσθέτει ένα 29%, ενώ η αντικατάσταση των παραδοσιακών τσιγάρων καλύπτει ένα πενιχρό, αλλά άξιο αναφοράς 7%.
Παραμένοντας στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων καθώς και η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων εξέτασε τους λόγους οι οποίοι κατέστησαν το ηλεκτρονικό τσιγάρο τόσο δημοφιλές στις αίθουσες γυμνασίου και λυκείου, πίσω στο 2016. Το 39% των συμμετεχόντων της έρευνας απάντησε πως ξεκίνησαν το vaping, επειδή τα χρησιμοποιούσε κάποιος φίλος τους ή κάποιο μέλος της οικογένειας τους. Η διαθεσιμότητα γεύσεων, όπως η μέντα, η καραμέλα, τα φρούτα ή η σοκολάτα προσέλκυσαν ένα 31%. Οι καπνοβιομηχανίες διαθέτουν στην αγορά αρωματικά προϊόντα για να γοητεύσουν τους νέους, οι οποίοι είναι πιο πιθανό ότι θα δοκιμάσουν ηλεκτρονικά τσιγάρα με γεύση. Τέλος, η πεποίθηση ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι λιγότερο επιβλαβή από άλλες μορφές καπνού κατέλαβε ένα 17,1%, μία θεωρία ωστόσο, η οποία παραμένει ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη.
Οι νέοι ανέφεραν επίσης ότι προτιμούν τα e-cigarettes, καθώς υποστήριξαν ότι είναι πιο εύκολο να τα προμηθευτεί κανείς σε σχέση με άλλα προϊόντα καπνού, κοστίζουν λιγότερο, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε χώρους που δεν επιτρέπονται τα κανονικά τσιγάρα.
Σε μια αντίστοιχη μελέτη στη Γερμανία, διαπιστώθηκε ότι η συντριπτική πλειονότητα των νέων, ηλικίας δεκατεσσάρων έως δεκαεννέα έτη, χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά τσιγάρα ως αποτέλεσμα της «περιέργειας» για τη γεύση και την εμπειρία. Οι ερευνητές αποδίδουν στο λόγο αυτό ένα ποσοστό 73,1%.
Από την άλλη πλευρά, μία συστηματική ανασκόπηση έξι μελετών μεταξύ νεαρών ενηλίκων σε διαφορετικές περιοχές, με ενδεικτικά παραδείγματα την Αμερική, τη Ρουμανία, τη Γαλλία, τη Νέα Ζηλανδία, αλλά και τη Σαουδική Αραβία, καταδεικνύει την περιέργεια και την επιρροή από συνομηλίκους ως τους δύο βασικούς λόγους χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Ο μιμητισμός καταλαμβάνει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση των νέων να ξεκινήσουν το ηλεκτρονικό τσιγάρο, κάτι το οποίο ισχύει, διαχρονικά, και με τα κανονικά τσιγάρα. Η επιρροή από τους συνομηλίκους, αλλά και από τους γονείς συμβάλλει καθοριστικά στην επιδείνωση του φαινομένου. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η κοινή γνώμη αποδίδει μεγάλη ευθύνη στους γονείς, καθώς συχνά θεωρείται ότι η απουσία στοιχειώδους ελέγχου και η παραμέληση των παιδιών ενθαρρύνει τέτοιες καταστάσεις. Σε μία μελέτη υποστηρίζεται ότι οι έφηβοι με διαζευγμένους γονείς είχαν 51% περισσότερες πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν ηλεκτρονικά τσιγάρα από εκείνους με παντρεμένους γονείς.
Σημαντικό ρόλο στην αύξηση του vaping στις εφηβικές ηλικίες διαδραματίζουν οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες φιλοξενούν διαφημιστικά μηνύματα, εκμεταλλευόμενες τη διάθεση και την πρόθεση των νέων. Το μάρκετινγκ επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον χώρο του καπνίσματος στοχεύει στο νεανικό ακροατήριο.
Ηλεκτρονικά τσιγάρα και ναρκωτικές ουσίες
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, μεγάλη ανησυχία έχει προκαλέσει η τάση, η οποία υποστηρίζει ότι αρκετοί από τους χρήστες των ηλεκτρονικών τσιγάρων καπνίζουν παράνομες ουσίες μέσω vaping.
Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από ειδικούς της δημόσιας υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο αποκάλυψε ότι τα ποσοστά των χρηστών ηλεκτρονικού τσιγάρου που τροποποιούν τις συσκευές τους για να εισπνεύσουν ατμούς από απαγορευμένα ναρκωτικά, είναι αρκετά ανησυχητικά.
Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι το 39% των ανθρώπων που καταναλώνουν e-cigarettes, παραδέχονται ότι το κάνουν για τη λήψη ναρκωτικών.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι οι επιστήμονες σημείωσαν πως ακόμα δεν γνωρίζουν αρκετά πράγματα σχετικά με τους κινδύνους λήψης των ναρκωτικών μέσω των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Δεν παρέλειψαν, ωστόσο, να αναφέρουν πως η συνεχής χρήση θα μπορούσε πολύ εύκολα να οδηγήσει σε υπερβολική δόση.
O Dr. Matthew Blundell, τοξικολόγος στο Λονδίνο, μαζί με τους συναδέλφους του, προέβη στο συμπέρασμα ότι τα σύγχρονα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να τροποποιηθούν για τη χρήση ναρκωτικών. Η εξέλιξη αυτή ενδέχεται να μειώσει σε σημαντικό βαθμό τον μέσο όρο ηλικίας της έναρξης της χρήσης, να αυξήσει τη συχνότητα της χρήσης και να ενθαρρύνει την εμφάνιση διάφορων ναρκωτικών μέσω των e-cigarettes.
Οι νέες δυνατότητες που αναδύονται, ουσιαστικά, αυξάνουν τη συνολική έκθεση στα ναρκωτικά, ιδιαίτερα ανάμεσα στις εφηβικές ηλικίες. Τα τσιγάρα αυτά, πολλές φορές, παρουσιάζονται ως “stealth vaping”, μια δηλαδή πιο διακριτική χρήση του τσιγάρου, που όμως στην περίπτωση αυτή, καθιστά τη χρήση ναρκωτικών, δυσκολότερη στον εντοπισμό και επομένως στην πρόληψη.
Στο επίκεντρο του προβληματισμού βρίσκεται η ραγδαία αύξηση της χρήσης της κάνναβης, η δημοτικότητας της οποίας φαίνεται να γνωρίζει μεγάλη έκρηξη ανάμεσα στις νεανικές ηλικίες, καθώς μπορεί να καταναλωθεί μέσα από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.
Η αλήθεια είναι ότι η χρήση της κάνναβης, ή αλλιώς μαριχουάνα, όπως είναι ευρέως γνωστή, γίνεται όλο και πιο διαδεδομένη, μετά από νέες έρευνας που έδειξαν την μεγάλη άνοδο στα ποσοστά των χρηστών σε σχολικές τάξεις μαθητών Λυκείου. Σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας του, δε διαφέρει ουσιαστικά από τις συσκευές vaping νικοτίνης. Οι ατμοί μαριχουάνας λειτουργούν με τη θέρμανση ενός υγρού που μετατρέπεται σε υγρό που εισπνέει ο χρήστης. Υπάρχουν πληθώρα βίντεο στο διαδίκτυο τα οποία αποδεικνύουν πως δεν είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντικατασταθεί η νικοτίνη με μαριχουάνα. Το vaping μαριχουάνας προσβάλλει σημαντικά δύο όργανα ζωτικής σημασίας: τον εγκέφαλο και τους πνεύμονες.
Οι επιπτώσεις στους πνεύμονες εντοπίζονται, μέσα από τη δύσπνοια, κόπωση, από τα χαμηλά επίπεδα οξυγόνου καθώς και από απώλεια βάρους. Ο εγκέφαλος ενός εφήβου, από την άλλη πλευρά, ή ενός νεαρού ενήλικα συνεχίζει να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται μέχρι την πρώιμη ενηλικίωσή του, αναλαμβάνοντας την ανάπτυξη κρίσιμων δεξιοτήτων που σχετίζονται με την επίλυση προβλημάτων, τον έλεγχο των παρορμήσεων, την πρόβλεψη των συνεπειών και πολλά άλλα. Η μαριχουάνα μπορεί να εμποδίσει αυτή την κρίσιμη ανάπτυξη.
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, είναι πολύ σημαντικό να αποσαφηνιστεί πως η μαριχουάνα επηρεάζει τον εγκέφαλο των νέων με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι επηρεάζει τις λειτουργίες του εγκεφάλου των πλήρως ώριμων ενηλίκων. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις ενίοτε περιλαμβάνουν δυσκολία στις νοητικές ικανότητες, μειωμένο χρόνο αντίδρασης και συντονισμό, Αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας, ενώ οι ειδικοί αναφέρουν ότι οι νέοι είναι πολύ πιο πιθανό να εθιστούν σε σχέση με τους μεγαλύτερους.
Παρά το γεγονός πως το vaping μαριχουάνας δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί, τα κατακόκκινα μάτια, η ξηροστομία και δίψα, η αυξημένη όρεξη και οι αλλαγές στη συμπεριφορά και τη διάθεση είναι μερικές από τις ενδείξεις που βοηθούν τους γονείς να υποψιαστούν η υγεία των παιδιών τους δεν βρίσκεται σε φυσιολογική κατάσταση.
Γενικότερα, τα παράνομα ναρκωτικά μπορούν να προστεθούν στο νερό και στη συνέχεια να εξατμιστούν σε μια συσκευή ατμίσματος. Ορισμένα ναρκωτικά περιλαμβάνουν LSD, GHB και κεταμίνη. Άλλα ναρκωτικά, όπως το κρακ, η ηρωίνη ή η μεθαμφεταμίνη, είναι δύσκολο να εξατμιστούν επειδή οι περισσότερες συσκευές vaping δεν θερμαίνονται σε αρκετά υψηλή θερμοκρασία. Τεκμηριωμένες προσπάθειες υποδηλώνουν ότι τα φίλτρα στις συσκευές αυτές φράζουν και επομένως καταστρέφουν τα ναρκωτικά.
Η νικοτίνη εντοπίζεται σε πολλά ηλεκτρονικά τσιγάρα και εξακολουθεί να προκαλεί σημαντική πνευμονική βλάβη. Στην πραγματικότητα, η περιεκτικότητα σε νικοτίνη στα υγρά ατμίσματος είναι σχεδόν 4 φορές υψηλότερη από το κανονικό κάπνισμα τσιγάρων.
Όσον αφορά την κοκαΐνη, όπως προαναφέρθηκε, το vaping ορισμένων ναρκωτικών δεν είναι δυνατό, επειδή η συσκευή δεν μπορεί να ζεσταθεί αρκετά και στη συνέχεια φράζει. Το «κρακ» κοκαΐνης ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.
Σημερινή κατάσταση
ΗΠΑ
Τον Οκτώβριο του 2022, η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) και το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) δημοσίευσαν δεδομένα από την ετήσια Εθνική Έρευνα για το κάπνισμα και πιο συγκεκριμένα για τη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου από τους νέους των ΗΠΑ. Η έρευνα αφορούσε τα ποσοστά χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου μεταξύ μαθητών γυμνασίου – λυκείου στις Ηνωμένες Πολιτείες μέσα στο 2022.
Το 14,1% των μαθητών λυκείου, με άλλα λόγια 2,14 εκατομμύρια μαθητές, και το 3,3% μαθητών γυμνασίου (380.000 μαθητές) σημειώνουν πως χρησιμοποιούν, σήμερα, ηλεκτρονικό τσιγάρο.
Από την άλλη πλευρά, η συντριπτική πλειονότητα των νέων, με ένα ποσοστό 85%, χρησιμοποιούν ηλεκτρονικά τσιγάρα με διάφορες γεύσεις, με εκείνες των φρούτων να είναι ιδιαίτερα δημοφιλείς, ενώ ακολουθούν καραμέλες και άλλα γλυκά.
Όσον αφορά τη συχνότητα χρήσης, περισσότεροι από 4 στους 10 νεαρούς χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου αναφέρουν ότι καπνίζουν τουλάχιστον στις 20 από τις 30 ημέρες του μήνα.
ΚΑΝΑΔΑΣ
Λίγο πιο βόρεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες, πραγματοποιήθηκε έρευνα στον Καναδά με επίκεντρο τα ποσοστά χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου μέσα στις τελευταίες 30 ημέρες σε άτομα ηλικίας 15 έως 24 ετών. Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματοποιήθηκε το 2017, σε μία περίοδο όπου τα ηλεκτρονικά τσιγάρα γνώριζαν έκρηξη δημοφιλίας.
Τα αποτελέσματα έδειξαν πως το 6,2% των Καναδών ηλικίας 15-24 έτων χρησιμοποίησε τακτικά e-cigarettes τον τελευταίο μήνα, ενώ το 23,9% ανέφερε ότι δοκίμασε τουλάχιστον μια φορά. Στο ίδιο χρονικό διάστημα, ένα 23% σημείωσε ότι κάπνιζε ηλεκτρονικό τσιγάρο σε καθημερινή βάση και ένα 72,5% επισήμανε πως το τελευταίο τους τσιγάρο εμπεριείχε νικοτίνη. Μάλιστα, οι νέοι ηλικίας 15-17 ετών έχουν 4,95% περισσότερες πιθανότητες να καταναλώνουν ηλεκτρονικά τσιγάρα σε σύγκριση με τους νέους ηλικίας 22-24 ετών.
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Στην Ευρώπη, από την άλλη πλευρά, και το Ηνωμένο Βασίλειο, έλαβε χώρα μια έρευνα, η οποία αποκαλύπτει τα ποσοστά χρήσης ηλεκτρονικών τσιγάρων σε ηλικίες 11-18 ετών από το έτος 2013 έως το 2022. Η μελέτη καταδεικνύει μια σταδιακή και σημαντική αύξηση στα ποσοστά μικρών παιδιών και εφήβων που καταφεύγουν στα ηλεκτρονικά τσιγάρα στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών ηλικίας 11-17 ετών δεν έχει δοκιμάσει ποτέ ηλεκτρονικά τσιγάρα, ένα ποσοστό που ανέρχεται στο 83,8%.
Το 2022, ωστόσο, το 15,8% των παιδιών με ηλικία 11-17 έτη έχει δοκιμάσει ηλεκτρονικό τσιγάρο, σε σύγκριση με το 11,2% που σημειώθηκε το 2021 και το 13,9% των παιδιών που χρησιμοποίησαν e-cigarettes το 2020, γεγονός που επιβεβαιώνει μια μικρή, αλλά παράλληλα σημαντική άνοδο στην κατανάλωση ηλεκτρονικών τσιγάρων στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Παραμένοντας στο Ηνωμένο Βασίλειο, η έρευνα εστίασε και σε πιο συγκεκριμένα ηλικιακά γκρουπ, προκειμένου να προκύψουν πιο ασφαλή συμπεράσματα. Ειδικότερα, το 10,4% των παιδιών με ηλικία 11-15 έτη έχει δοκιμάσει το vaping. Τα παιδιά ηλικίας 16-17 ετών 29,1% έχουν καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο, ένα ποσοστό που αυξάνεται στo 40,8% ανάμεσα στους 18χρονους.
Η περίπτωση της Ελλάδας
Στην εγχώρια επικαιρότητα, η παγκόσμια έρευνα για κάπνισμα στους διεξήχθη το 2013 με στόχο να παρουσιάσει τις συνήθειες Ελλήνων μαθητών ηλικίας 13-15 ετών στην Ελλάδα σε σχέση με το ηλεκτρονικό τσιγάρο. Το 51,5% ήταν αγόρια, ενώ το 48,5% κορίτσια.
Η μελέτη διαπίστωσε ότι το 2,8% των Ελλήνων μαθητών ηλικίας 13-15 ετών ήταν σημερινοί χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων, ενώ το 12,3% είχαν δοκιμάσει vaping. Τα στατιστικά έδειξαν ότι το ανδρικό φύλο και το να καπνίζει κάποιο συγγενικό πρόσωπο είναι καθοριστικοί παράγοντες.
Αντίστοιχη έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2014 στην ελληνική επικράτεια κατέδειξε ότι το 60% των Ελλήνων 13-15 ετών γίνονται παθητικοί καπνιστές, επειδή οι γονείς τους καπνίζουν στο σπίτι. Σχεδόν 80% των μαθητών δηλώνουν ότι έχουν ήδη καπνίσει τουλάχιστον μια φορά ή έχουν δει άλλους μαθητές να καπνίζουν στο σχολείο, ενώ το 85% δηλώνει ότι αγοράζει τσιγάρα χωρίς κανένα πρόβλημα από καταστήματα κοντά στο σχολείο τους. Η παγκόσμια έρευνα για το κάπνισμα (Global Youth Tobacco Survey), ανέδειξε αύξηση
Στον ενήλικο πληθυσμό από την άλλη πλευρά, μια πρόσφατη μελέτη στην Ελλάδα το 2017 έδειξε σημαντικά πορίσματα σχετικά με τη δημοφιλία και την άνοδο της χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου στην χώρα. Η ανάλυση βασίζεται σε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του πληθυσμού στο νομό της Αττικής.
Πιο συγκεκριμένα, τον Μάιο του 2017 διενεργήθηκε έρευνα μέσω τηλεφωνικών συνεντεύξεων σε αντιπροσωπευτικό δείγμα 4.058 ενηλίκων που ζουν στο νομό Αττικής . Η μελέτη έδειξε ότι το 32,6% των συμμετεχόντων καπνίζει. Από το ποσοστό αυτό, προέκυψε ότι το 54,1% των σημερινών καπνιστών χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό τσιγάρο. Το 24% των πρώην καπνιστών ανέφερε ότι χρησιμοποιούσε e-cigarettes.
Στο συνολικό πληθυσμό της Αττικής, ο οποίος ανέρχεται σε περίπου 3,1 εκατομμύρια πολίτες, σημειώθηκαν 1 εκατομμύρια καπνιστές, 848.000 που έχουν δοκιμάσει ηλεκτρονικό τσιγάρο, ενώ 155.000 καπνιστές που προβαίνουν γενικά στην επιλογή του vaping. Η πλειονότητα των σημερινών χρηστών ηλεκτρονικού τσιγάρου (62,2%) ήταν πρώην καπνιστές. Μόλις 0,2% ήταν το ποσοστό των ατόμων που καπνίζουν ηλεκτρονικό τσιγάρο και δεν έχουν καπνίσει ποτέ κανονικό τσιγάρο.
Συμπερασματικά, η πλειονότητα των σημερινών χρηστών ηλεκτρονικού τσιγάρου στη χώρα ήταν πρώην καπνιστές. Μάλιστα, οι περισσότεροι συμμετέχοντες υπερεκτιμούν τα πλεονεκτήματα που προσφέρει το ηλεκτρονικό τσιγάρο σε σχέση με το κανονικό κάπνισμα.
