Μια πρωτότυπη έρευνα σε συνεργασία του «ΣΗΜΕΙΟ για τη μελέτη & την αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς» και της «Prorata» με θέμα τη σχέση νεολαίας και θρησκείας πραγματοποιήθηκε κατά το χρονικό διάστημα 22–27 Οκτωβρίου 2021 σε δείγμα 451 νέων, ηλικίας 17-34 ετών, μέσω ηλεκτρονικού δομημένου ερωτηματολογίου με κάλυψη του συνόλου της επικράτειας.
Σύμφωνα με τους συντελεστές, η συγκεκριμένη έρευνα αποτελεί στην πραγματικότητα την πρώτη αντιπροσωπευτική έρευνα που επικεντρώνεται σε θέματα που αφορούν το πεδίο «νεολαία και θρησκεία» στην ελληνική κοινωνία.
Ο βασικός σκοπός ήταν αφενός να διερευνηθεί η στάση των νέων απέναντι στον δημόσιο λόγο της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ελλάδας επί μιας σειρά ζητημάτων σε σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις θρησκευτικές και κοινωνικές προκαταλήψεις, τον ρατσισμό και τον εθνικισμό.
Αφετέρου να διερευνηθεί η ενδεχόμενη επίδραση του εκκλησιαστικού λόγου στους νέους και τις νέες. Ταυτόχρονα, προέκυψαν και αρκετά ενδιαφέροντα ευρήματα ως προς αυτό που συνήθως ονομάζεται θρησκευτικότητα.
Σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Σακελλαρίου (Δρ. Κοινωνιολογίας της Θρησκείας, διδάσκοντα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και ερευνητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο) που είχε τον επιστημονικό συντονισμό της έρευνας αυτής, προκύπτουν όπως γράφει ο ίδιος στην «Εφ. Συν» ορισμένα γενικά συμπεράσματα για τις τάσεις που διαμορφώνονται μέσα στην νεολαία:
Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι καταγράφεται μια σαφής τάση εκκοσμίκευσης των νέων (το 57% αυτοχαρακτηρίστηκαν χριστιανοί ορθόδοξοι και το 24% άθεοι) και μια σημαντική ενίσχυση στάσεων και αντιλήψεων ανάμεσά τους υπέρ της εκκοσμίκευσης του κράτους (το 45% τάχθηκε υπέρ της προαιρετικότητας των θρησκευτικών στο σχολείο και το 41% υπέρ του να καταργηθεί ο αγιασμός στο σχολείο).
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι, παρά τα παραπάνω, καταγράφονται ισχυρές αντιστάσεις στο πεδίο της εθνο-θρησκευτικής ταυτότητας (το 53% συμφωνεί με την άποψη ότι η παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας αποτελεί στοιχείο της ταυτότητας των Ελλήνων). Αν σε ό,τι αφορά το αμιγώς θρησκευτικό πεδίο οι νέοι και οι νέες εμφανίζουν μεγαλύτερη ανοικτότητα και ανεκτικότητα, όταν γίνεται η σύνδεση έθνους και θρησκείας στο ταυτοτικό επίπεδο παρατηρούνται ακόμα αντιστάσεις και εμπόδια προς κάποια, έστω μικρής έκτασης, κοινωνική μεταβολή.
Το τρίτο συμπέρασμα είναι ότι καταγράφεται ένας ισχυρός κοινωνικός φιλελευθερισμός μεταξύ των νέων ιδίως σε ό,τι έχει να κάνει με δικαιώματα και ζητήματα φύλου και σεξουαλικού προσανατολισμού (το 76% υποστήριξε ότι η ομοφυλοφιλία πρέπει να γίνεται αποδεκτή). Συνεπώς, ενώ σε επίπεδο εθνικής ταυτότητας οι αντιστάσεις παραμένουν, στη συγκεκριμένη περίπτωση φαίνεται ότι η κοινωνική μεταβολή βρίσκεται σε εξέλιξη και έχει προχωρήσει.
Το τέταρτο συμπέρασμα διατρέχει όλα τα παραπάνω και είναι η εντυπωσιακή στάση των νέων γυναικών που υπερέχουν των αντρών σχεδόν σε όλα τα σχετικά ερωτήματα και εμφανίζουν μεγαλύτερη ανεκτικότητα, ενώ οι άντρες, χωρίς να θεωρούνται συνολικά συντηρητικοί, υστερούν άλλοτε λιγότερο και άλλοτε κατά πολύ των γυναικών σε θέματα κοινωνικού φιλελευθερισμού (π.χ. το 61% των γυναικών υποστήριξε ότι οι μετανάστες δεν αποτελούν κίνδυνο αλλοίωσης του ελληνικού πολιτισμού, εν αντιθέσει με το 46% των αντρών), αλλά ακόμα και σε θέματα μεταβολής της εθνο-θρησκευτικής ταυτότητας.
Το εν λόγω εύρημα μπορεί να έχει πολλαπλές χρήσιμες αναγνώσεις και να συνεισφέρει στη γενικότερη συζήτηση περί φύλου, σεξουαλικότητας και πατριαρχίας, η οποία διεξάγεται στην ελληνική κοινωνία τα τελευταία χρόνια. Μπορεί δηλαδή να υποστηριχθεί ότι έχουν ήδη αρχίσει να συμβαίνουν κοινωνικές διεργασίες και να καταγράφονται ρήξεις με κυρίαρχες και διαχρονικές αντιλήψεις με οδηγό τη νεολαία και κυρίως τις νέες γυναίκες, παρά τις δεδομένες κοινωνικές αλλά και θεσμικές αντιστάσεις.
Ενα τελευταίο ζήτημα που έχει συζητηθεί εκτενώς στη δημόσια σφαίρα είναι οι σχέσεις της Εκκλησίας με την Ακροδεξιά και η υιοθέτηση από μέρους της μιας ρητορικής που κατ’ εξοχήν εγγράφεται σε αυτόν τον χώρο. Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, καταγράφεται ένα μειοψηφικό μεν, αλλά σημαντικό μέρος των νέων το οποίο επηρεάζεται από την Εκκλησία και υιοθετεί τις απόψεις της.
Παρά ταύτα, ο λόγος της Εκκλησίας θεωρείται αρκετά οπισθοδρομικός (60%) και αξιολογήθηκε ως αρνητικός για τους ομοφυλόφιλους (77%), τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία (60%) και τους πρόσφυγες και μετανάστες (58%).
Αξίζει να σημειωθεί πως ένα ενδιαφέρον εύρημα ήταν ότι ένα 18% απάντησε ότι μάλλον ή σίγουρα θα ψήφιζε ένα κόμμα σαν τη Χρυσή Αυγή αν δεν προέβαινε σε πράξεις βίας, ποσοστό που ανέβαινε στο 34% μεταξύ όσων δήλωσαν ότι είχαν στενή σχέση με κάποια θρησκεία, που εν προκειμένω ήταν η ορθόδοξη χριστιανική.
Από την άλλη μεριά, όπως προέκυψε, αν και δεν θεωρείται αυτονόητο, μπορούν νέοι που αυτοχαρακτηρίζονται ως χριστιανοί ορθόδοξοι να διατηρήσουν την πίστη τους χωρίς να υιοθετούν εθνικιστικές, ρατσιστικές και μη ανεκτικές θέσεις και ιδέες, ακόμα και αν αυτές προέρχονται από την Εκκλησία.
