Γράφει ο Ιπποκράτης Χατζηαγγελίδης*
Διάβασα ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο για το Βανκούβερ (http://www.econews.gr/2015/03/03/vancouver-prasini-poli-120943/), το οποίο πως άλλωστε και το Σίδνεϋ, είναι, εδώ και πολλά χρόνια, μια από τις πόλεις με το υψηλότερο επίπεδο ζωής με κριτήρια όχι τόσο εισοδηματικά όσο οικολογικά, αειφορίας κλπ. Μου έκανε, όμως, μεγαλύτερη εντύπωση ότι το άρθρο εστιάζει στη συμμετοχή των πολιτών στην αναμόρφωση της πόλεως, διαδικασία σχεδόν άγνωστη στην ελληνική κοινωνία, η οποία δεν παύει να κατηγορεί τη Δύση για ατομικισμό, για αποξένωση, για έλλειψη αληθινής δημοκρατίας και άλλα βαρύγδουπα. Όμως, πόσο τυχαίο είναι ότι Βανκούβερ και Σίδνεϋ είναι πόλεις στις εσχατιές της Δύσεως, δυο πόλεις μεταναστών από ολόκληρο τον πλανήτη, που όμως επέλεξαν να διατηρήσουν και να προάγουν τα δυτικά πρότυπα ζωής;
Στη χώρα μας, τον τόπο που τα πρότυπα αυτά γεννήθηκαν, ίσως όχι τόσο ως πρακτική αλλά περισσότερο ως ιδέα, ως φιλοσοφία, ακόμη αδυνατούμε να έχουμε το μέσο επίπεδο μιας καλής δυτικής πόλεως π.χ. της Βαρκελώνης ή του Μονάχου. Όσο για το επίπεδο της δημοκρατίας μας…
Δυστυχώς, τα τελευταία 40 έτη απομακρυνόμαστε από τη Δύση, δηλαδή από την ίδια την ρίζα μας. Παρά την -μάλλον προσχηματική- ένταξή μας στην Ε.Ο.Κ./Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη, δύο τεράστιες ευκαιρίες που πέρασαν ανεκμετάλλευτες, η Ελλάδα αργά αλλά σταθερά, μετατρέπεται σε μια αποτυχημένη κοινωνία, κατά τα πρότυπα της Ανατολής. Μια κοινωνία χωρίς αξιόπιστους θεσμούς, χωρίς σεβασμό στους νόμους, χωρίς κράτος δικαίου. Μια κοινωνία στην οποία, όπως συμβαίνει παντού στην Ανατολή, ο άνθρωπος δεν είναι πολίτης, αλλά υπήκοος σε ένα σουλτανικής λογικής κράτος/δοβλέτι. Η μόνη του “ευχέρεια” είναι να αξιοποιεί την ψήφο του για να αναδεικνύει φαύλους πολιτικούς σε αντάλλαγμα εξυπηρετήσεων που στα δυτικά κράτη θεωρούνται δεδομένη καθημερινή υποχρέωση του κράτους. Πως θα επιβιώσει η χώρα μας όταν στο διεθνής της περίγυρο συμβαίνουν αλλαγές που τείνουν να καταστούν κοσμογονικές;
O διεθνής καταμερισμός της παραγωγής διανύει περίοδο κοσμογονικών αλλαγών, τέτοιων που κάνουν την εποχή μας να μοιάζει με την περίοδο του μαζικού εξηλεκτρισμού, στα τέλη του 19ου αιώνος. Στη Δύση, τόσο η τεχνολογία όσο και η εξέλιξη των θεσμών, δημιουργούν μια νέα κοινωνική πραγματικότητα. Κυρίως στην Βόρειο Αμερική, αναδύεται μια νέα κοινωνική αντίληψη, στο πλαίσιο της οποίας το θέσφατο της υποταγής της ατομικής δημιουργίας στους συλλογικούς κανόνες έχει κονιορτοποιηθεί.
Με την διαδικτυακή επανάσταση οι πλέον προχωρημένες δυτικές κοινωνίες βιώνουν μία «εσωτερική ανατροπή», η οποία εκδηλώνεται ως ένα -πρωτοφανές;- πάθος για την γνώση και την πραγμάτωση του εαυτού, όπως μαρτυρά ο πολλαπλασιασμός των ψυχολόγων, έστω και αν αυτό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα ικανό τεκμήριο των παρενεργειών που δημιουργούν οι επιταχυνόμενες εξελίξεις, όμως πάντοτε η εξέλιξη είχε παράπλευρες «απώλειες». Μια απλή ιστορική θεώρηση των τελευταίων 165 ετών δείχνει πόσο δύσκολη είναι η προσαρμογή στις συνθήκες που δημιουργεί η επιταχυνόμενη εξέλιξη.
Όμως, εκεί που η εξέλιξη είναι ταχύτατη είναι στον οικονομικό χώρο με αποτέλεσμα το επιχειρείν να δημιουργεί νέες κοινωνικές πραγματικότητες. Οι αποκαλούμενες από γνωστούς κοινωνιολόγους «επιχειρούσες κοινωνίες» αποτελούν μία τάση που συνεχώς ενισχύεται και φέρνει στο προσκήνιο νέες αξίες, οι οποίες αναδομούν τους τρόπους ζωής και την σχέση με τους ιδιωτικούς και δημόσιους θεσμούς. Ο πάλαι ποτε πειθαρχικός ατομικισμός αντικαθίσταται από έναν άλλον, περισσότερο ηδονιστικό και ψυχολογικό, που κάνει την ενδόμυχη επίτευξη κύριο στόχο των όντων. Το φιλελεύθερο ιδεώδες της αυτοδιακυβερνήσεως κερδίζει έδαφος, εκεί που άλλοτε οι αξίες και οι θεσμοί εργάζονταν για να αποτρέψουν το ξεδίπλωμά του.
Οι εξελίξεις αυτές, όπως κάθε κοινωνική εξέλιξη, έχουν πολλές όψεις. Η έκρηξη της δημιουργικότητος και η μετάλλαξη του καπιταλισμού στην οποία αυτή οδηγεί, ίσως αποτελούν προανάκρουσμα αυτού που ο Κάρολος Μάρξ είχε αποκαλέσει «ωρίμανση των παραγωγικών δυνάμεων», η οποία όμως δεν δημιουργεί τον σοσιαλισμό ούτε κορυφώνεται εν μέσω αυτού, αλλά, αντιθέτως (μήπως;) οδηγεί σε ένα φιλελευθερισμό χωρίς όρια και κανόνες, όπως αυτούς που έθετε ο φιλελευθερισμός ως ιδεολογίας της αστικής τάξεως και του έθνους κράτους.
Ίσως οι εξελίξεις αυτές να αποτελούν το «προανάκρουσμα» μιας νέας κοινωνικής δομής.
Όμως, σε τι είδους πολιτικές ανατροπές μας οδηγούν αυτές οι κοινωνικές εξελίξεις; Θέτουν σε αμφισβήτηση το κράτος έθνος; Πως οι νέες αυτές κοινωνικές δυνάμεις θα εκπροσωπηθούν πολιτικώς;
Ποιός μπορεί να προβλέψει τον χρονισμό των εξελίξεων και ποιά είναι η θέση της χώρας μας; Πόσο μπορεί -και θέλει…- η ελληνική κοινωνία να ακολουθήσει τις κοσμογονικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στη Δύση; Πόσο χρόνο θα πάρει η μορφοποίηση των νέων κοινωνικών δυνάμεων και -το κυριότερο- πότε αυτές θα αναζητήσουν την πολιτική τους έκφραση και αυτονομία;
Δύσκολα ερωτήματα που ζητούν απαντήσεις. Απαντήσεις που θέτουν νέα ερωτήματα. Μια συζήτηση που θα έπρεπε να έχει ανοίξει στη χώρα μας εδω και μια 10ετία τουλάχιστον… ποτέ δεν είναι αργά!
Υ.Γ. Στο κείμενο αυτό χρησιμοποίησα σκέψεις αλλά και αυτούσιες φράσεις του εξαίρετου δημοσιογράφου, κ. Αθανασίου Παπανδρόπουλου, από τα άρθρα του που έχει αναρτήσει στο www.europeanbusiness.gr
