Γράφει ο Γεράσιμος Ταυρωπός
Η «κόντρα» Ρωσίας – Τουρκίας έχει περάσει στο σύνηθες δεύτερο στάδιο της «οικοδόμησης μέτρων αποκλιμάκωσης της έντασης», αλλά δεν υπάρχει ούτε ένας συνειδητός πολίτης, στην Ελλάδα και όχι μόνο, που να μη σκέφτηκε αυτές τις μέρες: Μήπως η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους είναι το Γεγονός που ανοίγει τις πύλες της Κολάσεως», που μας εισάγει δηλαδή σε ένα πόλεμο άλλης κλίμακας;
Μπορεί να αρχίσει έτσι ένας πόλεμος μεγάλης κλίμακας, δηλαδή ένας πόλεμος με περιφερειακή αν όχι διεθνή διάσταση; Αυτό το ερώτημα ισοδυναμεί με το άλλο: πώς αρχίζει ένας «μεγάλος» πόλεμος στις μέρες μας; Και λέμε στις μέρες μας, διότι ύστερα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον πιο φονικό και καταστροφικό στην Ιστορία, ύστερα και από τον Ψυχρό Πόλεμο (που πάντως ποτέ δεν μετατράπηκε σε «θερμό»), οι πόλεμοι που γνωρίσαμε ήταν τοπικοί, με μικρότερη ή μεγαλύτερη περιφερειακή σημασία. Αρχικά οι δύο υπερδυνάμεις ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, βρέθηκαν για μακρά σειρά ετών μπλεγμένες σε πολεμικές αναμετρήσεις στις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, υποστηρίζοντας φυσικά καθεμιά αντίπαλα μέρη – ένας πόλεμος δι’ αντιπροσώπων.
Στη συνέχεια, τις προηγούμενες δύο δεκαετίες, είχαμε τις «εκστρατείες» σύμπασας της Δύσης εναντίον των λεγόμενων «κρατών ταραξιών» – Αφγανιστάν, Ιράκ και πιο πρόσφατα Λιβύη. Ύστερα από το ξέσπασμα -και την ήττα- της «αραβικής άνοιξης», την αποχώρηση των ΗΠΑ από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, τη δημιουργία συνθηκών αποσάθρωσης των κρατών της περιοχής (Ιράκ και Συρία) και την κάλυψη αυτού του κενού από το ISIS, επανήλθαμε στον «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων», όπου οι δυτικές δυνάμεις «έπαιξαν» με τις αντιμαχόμενες πλευρές.
Μέχρις αυτού του σημείου είχαμε έναν το0πικό πόλεμο με χαοτικά στοιχεία. Ωστόσο, δύο μείζονες εξελίξεις πριν τη ρωσο-τουρκική κόντρα, το τεράστιο κύμα των Σύρων και Αφγανών προσφύγων προς τη Δύση και η άμεση πολεμική ανάμιξη της Ρωσίας, άρχισαν να δίνουν στην υπόθεση περιφερειακή και διεθνή διάσταση. Πιο πρόσφατα το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι και η κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου από την Τουρκία ενίσχυσαν δραματικά την αίσθηση περί περιφερειοποίησης και διεθνοποίησης της δυναμικής της σύγκρουσης.
Με τη «φόρα» που έχουν πάρει τα πράγματα, «ομαλοποίηση μέσα στο χάος» δεν μπορεί να υπάρξει. Η Ρωσία και η Τουρκία έχουν για τα καλά μετατραπεί σε μέρος του προβλήματος, έχοντας εξίσου σοβαρούς λόγους να μη θέλουν να χάσουν σ’ αυτή τη «μάχη». Η τουρκική ελίτ θεωρεί ότι «παίζει τα ρέστα της» για να αποφύγει των ακρωτηριασμό της χώρας με τη δημιουργία κουρδικού κράτους και την πλήρη κατάρρευση του στάτους της περιφερειακής δύναμης. Η Ρωσία του Πούτιν, με την κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου και τις δυτικές κυρώσεις να πιέζουν τρομερά την οικονομία της και τους δυτικούς ανταγωνιστές της να βρίσκονται, πολιτικά αλλά και στρατιωτικά στα σύνορά της, με το μέτωπο στην Ουκρανία να είναι πάντα «θερμό», ξέρει ότι παίζει με το χρόνο και με το… κεφάλι της. Από τη στιγμή που τόσο η Ρωσία όσο και η Τουρκία έχουν εμπλακεί για τα καλά στη συριακή κρίση, γνωρίζουν πολύ καλά ότι «όποιος χάσει χάνεται»… Δεν έχουν λοιπόν πολλά περιθώρια για «ευελιξίες» και «σωφροσύνη»…
Από την άλλη, η Δύση συμπεριφέρεται ωσάν να επιθυμεί πρώτα να ανατραπεί ο Άσαντ και ύστερα να «καθαρίσει» με το ISIS… Όμως το προσφυγικό ρεύμα και η τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι θέτει σε μεγάλη δοκιμασία αυτή τη γραμμή. Αποφεύγοντας να εμπλακεί άμεσα και έχοντας επιλέξει μέχρι τώρα να κάνει πολιτική «δι’ αντιπροσώπων», τώρα βρίσκεται μπροστά σε ένα νέο δίλημμα: να αναβαθμίσει την πολιτική «δι’ αντιπροσώπων» παίζοντας στην αντιπαράθεση Ρωσίας – Τουρκίας; Μια τέτοια επιλογή θα είχε το αναπόφευκτο αποτέλεσμα να μετατρέψει άμεσα τη σύγκρουση σε περιφερειακή με την ευρεία έννοια και διεθνή. Αν πάλι πει όχι σε αυτό τον «πειρασμό», ποια λύση απομένει; Μια «Γιάλτα» στη Μ. Ανατολή με τη συμμετοχή και της Ρωσίας, αλλά τότε η ίδρυση κουρδικού κράτους έρχεται πιο κοντά, και αυτό είναι casus belli για την Τουρκία! Το κουβάρι των αντιφάσεων είναι πλέον τρομακτικό, και γι’ αυτό η Δύση ως σύνολο είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα κάνει τίποτε απολύτως…
Παρ’ όλα αυτά, η Ρωσία και η Τουρκία είναι αναγκασμένες να «κάνουν» – καθεμιά αυτό που επιτάσσει το συμφέρον της. Είναι αναγκασμένες να ανταγωνίζονται «τσαλαβουτώντας» στο συριακό βάλτο. Επομένως, έχουμε ήδη ένα ακόμη σημαντικό νέο δεδομένο, που αθροιζόμενο με όλα τα άλλα (προσφυγικό και τρομοκρατικά χτυπήματα στη Δύση) αυξάνει τη δυναμική της περιφερειοποίησης – διεθνοποίησης της σύγκρουσης.
Ξαναγυρνάμε λοιπόν στο αρχικό μας ερώτημα («πώς αρχίζει ένας μεγάλος πόλεμος στις μέρες μας;») για να δώσουμε μια απάντηση.
Πρώτο, ο μόνος μεγάλος πόλεμος που αντιστοιχεί στις δεδομένες ιστορικές συν θήκες είναι ανάμεσα στις δυτικές δυνάμεις και τη Ρωσία, που θα «πιαστεί» είτε από το μέτωπο της Ουκρανίας είτε από το μέτωπο της Συρίας, αφού πρώτα κλιμακωθεί σε περιφερειακή αναμέτρηση Ρωσίας – Τουρκίας. Γενικότερα, ένας μεγάλος πόλεμος θα μπορούσε να ξεσπάσει επίσης ανάμεσα στις δυτικές δυνάμεις και την Κίνα στη νοτιοανατολική Ασία, αλλά αυτό το μέτωπο δεν έχει ακόμη «ωριμάσει»…
Δεύτερο, οι πόλεμοι ξεκινούν είτε με συνειδητή απόφαση κάποιου να επιτεθεί σε κάποιον – οπότε απλώς αναζητεί την κατάλληλη αφορμή ή και την κατασκευάζει… Η δολοφονία του δούκα Φερδινάρδου από Σέρβο εθνικιστή στο Σεράγεβο ήταν το τυχαίο γεγονός που οδήγησε την Αυστροουγγαρία να κηρύξει πόλεμο στη Σερβία (πλήρης αυτοπεποίθησης ότι θα τον κερδίσει γρήγορα) και να ανοίξει έτσι ο δρόμος γι’ αυτό που κανένας δεν είχε σχεδιάσει: τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο! Αυτό όμως στην περίπτωση Ρωσίας – Τουρκίας δεν είναι καθόλου πιθανό, εκτός αν η Τουρκία έχει τη διαβεβαίωση ότι θα στηριχτεί στρατιωτικά από τη Δύση εναντίον της Ρωσίας – πράγμα που καμία δύναμη στην ευρωπαϊκή ήπειρο δεν είναι έτοιμη να κάνει. Υπάρχουν όμως και οι ΗΠΑ, για τις οποίες τόσο η Συρία όσο και η Ουκρανία είναι μέτωπα πολύ μακριά για να την επηρεάσουν αρνητικά…
Τρίτο, υπάρχει και ο άλλος τρόπος, επίσης πολύ γνωστός στην Ιστορία: όταν κάποιος άμεσα εμπλεκόμενος θεωρεί ζήτημα «ζωής ή θανάτου» να χάσει στην αναμέτρηση στην οποία έχει εμπλακεί, οπότε διακινδυνεύει ενέργειες οριακές. Η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους θα μπορούσε να εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία. Σίγουρα όμως, το επόμενο τέτοιο επεισόδιο μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας θα καταταγεί αυτόματα σε αυτή την κατηγορία – στο επόμενο «ατύχημα» η γενικότερη «θερμή» εμπλοκή θα είναι εξαιρετικά πιθανή.
Τέταρτο, επίσης συνηθισμένο στην Ιστορία: οι συνολικές περιπλοκές γίνονται τόσο μεγάλες και η απώλεια ελέγχου τόσο καθολική, ώστε αργά ή γρήγορα η «πανουργία της Ιστορίας» κατασκευάζει την αφορμή – το ιστορικά τυχαίο που ανεβάζει στη σκηνή της Ιστορίας το ιστορικά αναγκαίο…
Στην περίπτωσή μας, οι προϋποθέσεις και οι «μηχανισμοί» που παραπέμπουν στον τρίτο και τέταρτο λόγο έχουν ήδη εγκατασταθεί… Θα είναι από μόνοι τους αρκετοί ώστε να ανοίξουν οι «πύλες της Κολάσεως»; Κανείς δεν γνωρίζει, αλλά και κανείς πλέον δεν μπορεί να διαβεβαιώσει για το αντίθετο…
