Η υπηρεσία έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κοινοποίησε τη Δευτέρα την πλήρη της έκθεση για τον τρόπο με τον οποίο τα «τρολ του Κρεμλίνου», όπως τα αποκαλεί, επηρέασαν τις προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2016.
Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά. Αναφέρεται η μέθοδος με την οποία χρησιμοποιήθηκαν –εν αγνοία τους- οι υπηρεσίες της Google, του Facebook και του Twitter. Τα ποσά που πληρώθηκαν για τις πληρωμένες καταχωρήσεις που έγιναν αλλά κυρίως η τεχνική με την οποία έδρασαν. Το πώς δηλαδή έστησαν έναν αυτοτροφοδοτούμενο μηχανισμό και εκμεταλλευόμενοι τον τρόπο λειτουργίας και τις συνήθειες των χρηστών στα κοινωνικά δίκτυα πέτυχαν τη μέγιστη δυνατή επιρροή, χωρίς καν δική τους παρέμβαση από ένα σημείο και μετά. Πως έστησαν ομάδες επιρροής που οργάνωναν ακόμη και διαδηλώσεις που κατέληγαν σε επεισόδια.
Αναλυτικά η αποκαλυπτική έκθεση:
Οι συζητήσεις σχετικά με την παρέμβαση του Κρεμλίνου στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016 επικεντρώθηκαν αρχικά σε ρώσους χάκερς και διαρρεύσαντα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Ωστόσο, οι έρευνες του Κογκρέσου των ΗΠΑ έχουν επισημάνει το σημαντικό ρόλο που διαδραμάτισε η δραστηριότητα των ρωσικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο να επηρεάσει την κοινή γνώμη.
Τα ΜΜΕ του Κρεμλίνου, όπως το Sputnik και το RT, μερολήπτησαν στη συζήτηση για τις εκλογές, παρουσιάζοντας μια σαφή προκατάληψη υπέρ του Trump και κατά της Clinton. Ωστόσο, η πλειονότητα των ρωσικών δραστηριοτήτων ήταν συγκεκαλυμμένη, μέσω λογαριασμών κοινωνικών δικτύων που υποτίθεται ότι προέρχονται από πολίτες των ΗΠΑ, πύλες ειδήσεων και οργανώσεις, αλλά στην πραγματικότητα λειτουργούν από ρώσικα τρολς. Σύμφωνα με τις δηλώσεις των εταιρειών κοινωνικών δικτύων στις έρευνες του Αμερικανικού Κογκρέσου σχετικά με το θέμα, υπήρχαν 50.258 συνδεδεμένοι με τη Ρωσία, αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί Twitter, οι οποίοι είχαν δημιουργήσει 2.1 εκατομμύρια tweets. Το Facebook βρήκε 470 λογαριασμούς (22 από αυτούς αντιστοιχούσαν άμεσα με λογαριασμούς Twitter), οι οποίοι παρήγαγαν συνολικά 80.000 αναρτήσεις. Στο YouTube, η Google υποψιάζεται 18 κανάλια, τα οποία ανέβασαν 43 ώρες πολιτικών βίντεο.
Ο πυρήνας στην Αγία Πετρούπολη
Οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων έχουν εντοπίσει πολλούς από αυτούς τους λογαριασμούς σε μια σκιώδη οργάνωση από την Αγία Πετρούπολη, η οποία ιδρύθηκε το 2013 ως Οργανισμός Έρευνας στο Ίντερνετ (IRA), που ονομάστηκε από τον τύπο ως το «εργοστάσιο Troll» του Κρεμλίνου. Επίσημα κλειστή το 2016, παραμένει ενεργή και στα τέλη του 2017 μεταφέρθηκε σε μεγαλύτερα γραφεία.
Το 2015, ο οργανισμός αναφέρθηκε ότι έχει προσωπικό 800-900. Από αυτούς, είχαν διατεθεί 90 άτομα για να καλύψουν τις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ. Αν και ο επικεφαλής της υπηρεσίας και υπεύθυνος του Κρεμλίνου Yevgeny Prigozhin είναι γνωστός ως «προσωπικός σεφ» του Πούτιν, η οργάνωση δεν έχει επίσημους δεσμούς με το Κρεμλίνο, το οποίο εξακολουθεί να αρνείται κάθε εκλογική ανακατανομή. Ανακατεύοντας διαμάχες μέσω προκλητικών θέσεων και διαδηλώσεων στο δρόμο τα tweets από τους συνδεδεμένους με τη Ρωσία λογαριασμούς Twitter περιλάμβαναν επαναπροώθηση μηνυμάτων του Donald Trump (470.000 φορές) καθώς επίσης και tweets από δημοσιεύσεις από το Wikileaks και σχετικούς λογαριασμούς σχετικά με διαρροή e-mail από την Εκστρατεία Κλίντον (197 000).
Ωστόσο, τα περισσότερα tweets δεν συνδέονταν άμεσα με την προεκλογική εκστρατεία, αλλά προωθούσαν δεξιές απόψεις για τις φυλετικές σχέσεις, τον μουσουλμανικό εξτρεμισμό, τη μετανάστευση και τον έλεγχο των όπλων που πιθανόν να απευθύνονται στους υποστηρικτές του Trump. Μεταξύ των πιο επιτυχημένων τρολ λογαριασμών στο Twitter ήταν εκείνοι της υποστηρικτού του Trump Τζένα Αμπράμς (πάνω από 70.000 οπαδοί) και του Islamophobe SouthLone Star (17.000 οπαδοί), που αυτοπροσδιορίστηκε ως «περήφανος Τεξανός και Αμερικανός πατριώτης».
Ομάδες συζήτησης και… συγκρούσεων
Τα τρολ του Κρεμλίνου ίδρυσαν επίσης πολλές ομάδες συζήτησης για το Facebook, το Twitter και το Instagram, όπως η Καρδιά του Τέξας, ο Πατριωτισμός και ο Στρατός του Ιησού. Ωστόσο, ορισμένα τρόλ πήραν την αντίθετη πλευρά της συζήτησης, σε ομάδες όπως Blacktivist και BlackMattersUS, LGBT United και United Muslims of America. Ο στόχος, σύμφωνα με τα λόγια του γερουσιαστή των ΗΠΑ Richard Burr, φαίνεται να ήταν «να προκαλέσει συγκρούσεις … και να διχάσει την κοινωνία μας». Κατά πάσα πιθανότητα, με αυτόν τον τρόπο υπολόγισαν ότι μια πιο έντονη συζήτηση θα ευνοούσε τον Donald Trump ως τον πιο ξεκάθαρο υποψήφιο.
Τα τρολ του Κρεμλίνου έφεραν αντιμέτωπους με διαμάχες όχι μόνο στα κοινωνικά δίκτυα αλλά και στους δρόμους, οργανώνοντας διάφορες διαμαρτυρίες. Τον Μάιο του 2016, μία αντι-μουσουλμανική διαμαρτυρία στο Χιούστον που διοργάνωσε η Καρδιά του Τέξας συγκρούστηκε με μια αντίθετη διαμαρτυρία υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Μουσουλμάνων της Αμερικής. Δύο μήνες αργότερα, ένας αγώνας Blue Lives Matter τιμά αξιωματικούς που σκοτώθηκαν από μαύρο διαδηλωτή, την ίδια μέρα με μια συγκέντρωση που μνημονεύει έναν μαύρο άνδρα που σκοτώθηκε από την αστυνομία. Η ομάδα Πατριωτισμός επιχείρησε να διοργανώσει συγκεντρώσεις υπέρ του Trump σε 17 πόλεις στις 20 Αυγούστου 2017. Πόσες από αυτές πράγματι έγιναν δεν είναι σαφές.
Πιο επιτυχημένη ήταν η εκδήλωση του BlackMattersUS, τον Νοέμβριο του 2016, κατά του Trump, η οποία διοργανώθηκε λίγες μέρες μετά την εκλογική νίκη του Donald Trump στη Νέα Υόρκη και παρακολούθησαν χιλιάδες. Αυτά τα γεγονότα ήταν κυρίως οργανωμένα από τη Ρωσία χωρίς τοπική παρουσία. Για ορισμένες από τις συναθροίσεις του, το BlackMattersUS τις παρουσίασε ως κίνημα για τα δικαιώματα των μαύρων, προκειμένου να επιτύχει την υποστήριξη Αμερικανών ακτιβιστών.
Λογαριασμοί ποιμένες και λογαριασμοί τσοπανόσκυλα
Για την ενίσχυση του μηνύματος στο Twitter, οι αναλυτές του διαδικτύου περιέγραψαν μια τεχνική διάδοσης τριών βημάτων, στην οποία τα μηνύματα ξεκινούν από ψεύτικους λογαριασμούς «ποιμένα» που φέρονται να προέρχονται από επιρροές οργανώσεις και ιδιώτες.
Ένα από τα τρολ του Κρεμλίνου στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ήταν ο @TEN_GOP, ισχυριζόμενος ότι εκπροσωπεί το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα στο Τενεσί. Στο δεύτερο βήμα της διαδικασίας, το «τσοπανόσκυλο» των λογαριασμών τρολ προβαίνει σε επαναδημοσίευση μηνυμάτων, προσθέτοντας το δικό του περιεχόμενο. Τέλος, αυτά με τη σειρά τους διαδίδονται από χιλιάδες αυτοματοποιημένους λογαριασμούς bot. Δεδομένου ότι τα tweets διαδίδονται μέσω του Διαδικτύου, προσελκύουν ενδιαφέρον από τους πραγματικούς χρήστες, αποκτώντας μια δική τους ώθηση και τελικά να γίνονται viral.
Για τη διαφήμιση μέσω του Facebook, τα τρολ του Κρεμλίνου κατέβαλαν συνολικά 100.000 δολάρια ΗΠΑ για 3.000 από τις θέσεις τους ώστε να εμφανιστούν στις ειδήσεις των χρηστών ως «διαφημιστικό περιεχόμενο». Μια διαφήμιση περιελάμβανε μια εικόνα την οποία οι χρήστες κλήθηκαν να κάνουν like για να βοηθήσουν τον Ιησού να νικήσει τον Σατανά (και μαζί του, τη Χίλαρι Κλίντον) σε αγώνα μπρα ντε φερ.
Άλλα παραδείγματα περιλαμβάνουν διαφημιστικά μηνύματα (το ένα δείχνει ρέιντζερς του Τέξας που περιμένουν να παραλάβουν τους παράνομους μετανάστες, με τίτλο “πάντα καθοδηγούμενοι από τον Θεό”) και πάνω από 1 000 βίντεο YouTube. Η διαφήμιση Facebook αυτού του είδους είναι εξαιρετικά αποτελεσματική, καθώς μπορεί να στοχεύει σε ένα συγκεκριμένο κοινό με βάση τα δεδομένα των χρηστών.
Το Facebook παραδέχεται ότι το ένα τέταρτο των ρωσικών διαφημίσεων ήταν γεωγραφικά προσαρμοσμένες. Οι υπεύθυνοι των εταιρειών υποστηρίζουν ότι οι πολιτείες όπως το Μίτσιγκαν και το Ουισκόνσιν, και τις δύο κέρδισε ο Donald Trump με μόλις λίγες χιλιάδες ψήφους, ήταν μεταξύ των στοχευμένων τοποθεσιών.
Οι εταιρείες… ξύπνησαν αργά
Ποιος είναι ο αντίκτυπος της δραστηριότητας των ρωσικών κοινωνικών μέσων; Μετά από το αρχικό σκεπτικισμό, οι εταιρείες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης έχουν ξυπνήσει μπροστά στο μέγεθος του προβλήματος. Τα στοιχεία που κυκλοφόρησαν δείχνουν ότι οι πιο επιτυχημένες ομάδες troll, όπως ο Blacktivist (388.000 οπαδοί) στο Facebook και η Heart of Texas (254.000) στο Twitter, έφτασαν σε σημαντικό κοινό. Το @TEN_GOP είχε 115.000 οπαδούς και προσέλκυσε σχόλια από άτομα υψηλού προφίλ όπως ο πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας, Michael Flynn.
Στο Facebook, οι trolls έφτασαν τα 126 εκατομμύρια χρήστες μεταξύ Ιανουαρίου 2015 και Αυγούστου 2017: 11,4 εκατομμύρια άνθρωποι ως αποτέλεσμα της προβολής διαφημίσεων, 29 εκατομμύρια άνθρωποι από τις ειδήσεις τους και τα υπόλοιπα 88 εκατομμύρια από τις κοινές θέσεις.
Στο Twitter, τα tweets που σχετίζονται με τις εκλογές από τη Ρωσία έφθασαν στο newsfeed των χρηστών 455 εκατομμύρια φορές. 1,4 εκατομμύρια χρηστών Twitter αλληλεπιδρούν με τέτοιου είδους tweets, για παράδειγμα με προώθηση, παραπομπή ή συμπαράσταση τους. Παρόλο που είναι πολύ μεγάλος αριθμός, οι επιπτώσεις τους δεν πρέπει να υπερβαίνουν.
Στο Facebook, τα μηνύματα που παρήγαγαν στη Ρωσία αντιπροσώπευαν μόνο το 0,004% των ειδησεογραφικών ροών των χρηστών. Οι περισσότεροι χρήστες είναι πιθανό να τους έχουν απλώς αγνοήσει. Στο Twitter, οι ρωσικοί λογαριασμοί αντιπροσώπευαν μόνο το 1% των tweets που σχετίζονται με τις εκλογές.
Πληρωμές σε ρούβλια
Οι γερουσιαστές των ΗΠΑ έχουν επικρίνει τις εταιρείες κοινωνικών δικτύων ενημέρωσης επειδή δεν αντιμετωπίζουν σοβαρά το πρόβλημα. Για παράδειγμα, το Facebook δέχτηκε πληρωμές σε ρούβλια από υποτιθέμενους αμερικανικούς ομίλους που καταχωρήθηκαν σε ρωσικές διευθύνσεις ή με ρώσικους τηλεφωνικούς αριθμούς, παρόλο που οι κανόνες της εταιρείας απαιτούν την αυθεντικότητα των διαφημιστών.
Το Twitter έκλεισε μόνο το δημοφιλή λογαριασμό @TEN_GOP 11 μήνες μετά την διαπίστωση ότι είναι ψεύτικος. Τελικά, οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων ενημέρωσης τελικά ενεργούν, σε συνεργασία με την ομάδα εργασίας Foreign Influence του FBI που δημιουργήθηκε το 2017. Εκτός από το κλείσιμο των ύποπτων λογαριασμών, το Facebook έχει δεσμευτεί να προσλάβει 1.000 άτομα επιπλέον προσωπικό για το τμήμα ελέγχου διαφήμισης του, και έχει αλλάξει τον αλγόριθμο των «τρεχόντων θεμάτων», καθιστώντας πιο δύσκολο για τις ψεύτικες ειδήσεις να εμφανιστούν στο newsfeed των χρηστών.
Η εταιρεία δεν αποκλείει αμφισβητούμενο περιεχόμενο, καθώς δεν επιθυμεί να ενεργήσει ως «διαιτητής της αλήθειας». Ωστόσο, από τον Δεκέμβριο του 2017 εμφανίζονται ιστορίες που έχουν αμφισβητηθεί ως απομιμήσεις δίπλα σε εναλλακτικές εκδοχές των γεγονότων στην ενότητα “Σχετικά άρθρα”.
Το Facebook έχει επίσης μειώσει το ποσό των ειδήσεων που βλέπουν οι χρήστες στις ροές δεδομένων τους. Από την πλευρά του, το Twitter έχει υποσχεθεί ότι η διαφήμιση που σχετίζεται με τις εκλογές θα είναι αναγνωρίσιμη στους χρήστες και θα δημοσιεύσει δεδομένα για τους διαφημιζόμενους και τις στοχευμένες ομάδες.
Η άρνηση Τραμπ και η έρευνα του Κογκρέσου
Ο πρόεδρος Donald Trump παραμένει προκλητικά αποτρεπτικός στο να ερευνηθεί ο ρόλος που διαδραματίζουν τα τρολ του Κρεμλίνου. Ωστόσο, το Κογκρέσο των ΗΠΑ αντιμετωπίζει σοβαρότερα το πρόβλημα. Δεν υπάρχουν λιγότερες από τρεις ξεχωριστές διεξαγόμενες έρευνες σχετικά με τη συμμετοχή της Ρωσίας στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016, από τις Επιτροπές Πληροφοριών της Γερουσίας και του Σώματος, καθώς και από την Επιτροπή Δικαστικής Επιτροπής της Γερουσίας.
Στα τέλη του 2017, κάθε μία από τις τρεις έρευνες διεξήγαγε ακροάσεις με επίκεντρο τις πτυχές των κοινωνικών μέσων, στις οποίες αμφισβητήθηκαν εκπρόσωποι της Google, του Facebook και του Twitter. Το αμερικανικό Κογκρέσο συζητά ένα νομοσχέδιο για τις ειλικρινείς διαφημίσεις, το οποίο θα εφαρμόζει τα ίδια πρότυπα διαφάνειας στην πολιτική διαφήμιση σχετικά με τη διαφήμιση των κοινωνικών δικτύων όπως ήδη υπάρχει στα ραδιοτηλεοπτικά και τα έντυπα μέσα ενημέρωσης.
Ωστόσο, η επιτυχία του δεν είναι εγγυημένη, μεταξύ άλλων λόγω της πιθανής αντίστασης σε περιορισμούς στις εκλογικές εκστρατείες. Ακόμα και αν οι εταιρείες κοινωνικών δικτύων δεν βρήκαν στοιχεία για την ανάμειξη του Κρεμλίνου στις εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ, δεν υπάρχει λόγος εφησυχασμού. Τα τρολ των Ρώσων κατηγορούνται ότι βρίσκονται πίσω από μια επιτυχημένη κυκλοφορία του Twitter του 2018 για την απελευθέρωση ενός σημειώματος που θέλει να δυσφημίσει τη συνεχιζόμενη έρευνα για συμπαιγνία μεταξύ της Ρωσίας και της εκστρατείας Trump, ενώ ο διευθυντής της CIA Mike Pompeo προειδοποιεί για ρωσική παρέμβαση στις εκλογές του 2018.
