Γράφει ο Κώστας Ζαχαριάδης*
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται ενώπιον μιας πολύ μεγάλης υπαρξιακής κρίσης, ίσως της κορυφαίας και πιο σύνθετης στην ιστορία της, ως αποτέλεσμα νεοφιλελεύθερων πολιτικών, που ενισχύθηκαν την τελευταία δεκαετία και σήμερα βλέπουμε καθαρότερα από ποτέ τις συνέπειες τους. Η οικονομική κρίση, η ύφεση και η κοινωνική ανασφάλεια, που εγκαταστάθηκε για τα καλά από το 2008 και μετά στην Ευρώπη, ροκανίζει τη μεγάλη μεσαία τάξη και δημιουργεί νέο πολιτικό, κοινωνικό και προφανώς εκλογικό περιβάλλον.
Η ΕΕ και οι θεσμοί της οφείλουν πρώτα και κύρια οι ίδιοι να αντιληφθούν ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση όχι μόνο δεν προχωράει, αλλά κινδυνεύει με μια μεγάλη ιστορική οπισθοδρόμηση. Σε αυτή την κρίσιμη καμπή, με τα υπαρξιακά διλήμματα για το μέλλον της Ευρώπης να κλονίζουν τους πολίτες της.
Γιατί ξεθωριάζει το ευρωπαϊκό όνειρο; Γιατί εξήντα χρόνια μετά την ιδρυτική πράξη της ΕΕ, την Συνθήκη της Ρώμης, εξακολουθεί να μην διαθέτει κάποια αιρετή ηγεσία την αποφασιστική αρμοδιότητα – να αποφασίσει και να δράσει. Η κρίση άλλαξε και αλλάζει την Ευρώπη. Στην οικονομία, στην κοινωνική της συγκρότηση, στις μετατοπίσεις πολιτικής ισχύος, στο εσωτερικό της. Και στη στρατηγική της στόχευση… Το Brexit, οι νέες ισορροπίες στις σχέσεις με την άλλη πλευρά του Ατλαντικού και άλλοι πολυάριθμοι παράγοντες φέρνουν την Ευρώπη μπροστά σε σταυροδρόμι στρατηγικών αποφάσεων.
Είναι όμως όλα τόσο μη εξηγήσιμα και μη αναμενόμενα; Από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008 κατασκευάστηκαν διάφοροι «εθνικοί μύθοι» για να αποκρύψουν σοβαρά ευρωπαϊκά προβλήματα στην οικονομία, την κοινωνία, την ίδια αρχιτεκτονική της Ε.Ε. . Ας θυμηθούμε τις ειρωνείες για τα P.I.G.S, «τον τζίτζικα – μέρμηγκα», τους τεμπέληδες του Νότου… Ας σκεφτούμε την τιμωρητική διάθεση απέναντι σε όσους αντιδρούσαν και έψαχναν για άλλους δρόμους κοινής ευρωπαϊκής αντίδρασης.
Ας θυμηθούμε τα εξώφυλλα του Focus και τις δημοσκοπήσεις της Bild για την Ελλάδα, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία. Ας θυμηθούμε επίσης την ανοχή πανευρωπαϊκών θεσμών απέναντι σε κόμματα και κυβερνήσεις όπως της Ουγγαρίας και της Πολωνίας. Η πολιτική της λιτότητας και των αυστηρών δημοσιονομικών περιορισμών αύξησε τις αποστάσεις και τις ταχύτητες ανάμεσα στις ευρωπαϊκές οικονομίες και έχει επιδεινώσει ακόμη περισσότερο το πρόβλημα της κοινωνικής συνοχής. Από την άλλη, η προσφυγική κρίση ήρθε να ενδυναμώσει τάσεις ξενοφοβίας και ευρωσκεπτικισμού στα συντηρητικά κοινωνικά στρώματα, να ενισχύσει πολιτικά τον ακροδεξιό λαϊκισμό και, βεβαίως, να δοκιμάσει την ενότητα, τη συνοχή και το κύρος της Ένωσης στην υλοποίηση κοινών δεσμεύσεων και αποφάσεων
Η Ευρώπη δεν εμπνέει τους πολίτες της όσο παραμένει ένας λαβύρινθος θεσμικών οργάνων. Η ασκούμενη πολιτική διαμορφώνει ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τους Ευρωπαίους πολίτες, που βλέπουν μια Ένωση που απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τα ιδρυτικά χαρακτηριστικά της. Η έλλειψη διαφάνειας σε επίπεδο πολιτικών αποφάσεων, ο αυξανόμενος συγχρωτισμός πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, οι αποτυχημένες πολιτικές λιτότητας και η συνεχής αδυναμία αντιμετώπισης των δομικών προβλημάτων της ΕΕ, είναι τα βασικότερα προβλήματα.
Παρά το πλήθος των θεσμικών οργάνων (Επιτροπή, Συμβούλιο, Κοινοβούλιο), τις πυκνές και εκτεταμένες Συνόδους Κορυφής, δεν πείθεται η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη ότι υπάρχει δημοκρατική νομιμοποίηση και κατ’ επέκταση ευθύνη για την λήψη των αποφάσεων για το μέλλον της ΕΕ.
Η συζήτηση για το μέλλον και τη διάρθρωση της ΕΕ είναι μια μεγάλη πρόκληση για τα κόμματα σε κάθε χώρα, τις πολιτικές οικογένειες στην Ευρώπη, την κάθε χώρα χωριστά και όλες μαζί. Το «πού πάμε» και το «πώς πάμε» μπορούν και πρέπει να αποτελέσουν πεδίο διαλόγου, συγκρούσεων και συνθέσεων. Η «δική μας» Αριστερά έχει από χρόνια οριοθετήσει σε αξιακό και πολιτικό επίπεδο τη σχέση της με την Ευρώπη. Την Ευρώπη των λαών της, των εργαζομένων της και των δικαιωμάτων τους. Είναι σήμερα όμως εμφανές ότι η γενική περιγραφή αρχών και κατευθύνσεων δεν αρκεί. Χρειάζεται κάτι πιο συγκεκριμένο, που να δημιουργεί πλειοψηφικές ή εν δυνάμει πλειοψηφικές πολιτικές συμμαχίες στην ΕΕ. Ο διάλογος Σοσιαλδημοκρατών, Αριστεράς και Πρασίνων πρέπει να πυκνώσει και να επηρεάσει τη συζήτηση που τώρα ανοίγει.
Η ευρωπαϊκή δημοκρατία εν συνόλω τελεί υπό την κηδεμονία των κρατών-μελών. Την ίδια στιγμή τελεί υπό την ομηρία των εκλογικών κύκλων στα εθνικά κράτη, αφού ο ορίζοντας της Ευρώπης μακραίνει μόνο όταν διαλύονται τα σύννεφα του σχηματισμού εθνικών κυβερνήσεων.Τα εθνικά κράτη λαμβάνουν τις αποφάσεις, ανταγωνιζόμενα το ένα το άλλο. Όσο τα πάγια εθνικά συμφέροντα επικρατούν του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος.
Ο κόσμος και η Ευρώπη που ζούμε αλλάζουν ραγδαία, αν δεν παρέμβουμε εγκαίρως και αποφασιστικά στη διαμόρφωση του «αύριο» θα έρθει πριν το καταλάβουμε. Η κρίση μάς έδειξε ότι ζητήματα που θεωρούνταν αυτονόητα ή απαντημένα κάθε άλλο παρά έτσι αντιμετωπίστηκαν. Είναι εμφανές ότι δεν πρέπει να συζητήσουμε μόνο για τον ανακαθορισμό της πολιτικής στην ΕΕ αλλά και για την ίδια τη συγκρότησή της και την εσωτερική της αρχιτεκτονική.
*Ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι διευθυντής της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ.
