Του ΗΛΙΑ ΠΕΝΤΑΖΟΥ*
Όπως λέει ο θυμόσοφος λαός, «ο κόμπος έφτασε στο χτένι». Το αμέσως επόμενο διάστημα η ΕΕ πρέπει να διαλέξει ποιο δρόμο θα πάρει. Θα υποστηρίξει την πολιτική της συνοχής των κρατών-μελών ή θα αφήσει τις φυγόκεντρες δυνάμεις να οδηγήσουν σε διάλυση. Η καταπολέμηση των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας δεν γίνεται με τις συνηθισμένες πολιτικές, δηλ. επιπλέον φορολογία ή νέος δανεισμός και αύξηση του κρατικού χρέους. Η Ελλάδα δεν αντέχει νεα δάνεια, ακόμη και αν οι όροι παραπέμπουν σε μακροχρόνιες πληρωμές, διότι μετά την κρίση του κορονοϊού δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις της ως προς τα πρωτογενή πλεονάσματα και χρειάζεται την «αναπνοή» δημιουργίας ευρύτερου δημοσιονομικού χώρου.
Χρειάζονται νεα εργαλεία. Χρειάζεται ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο για άμεση και κυρίως μη επιστρεπτέα παροχή χρηματοδότησης από την Ευρ. Κεντρ.Τράπεζα, με τουλάχιστον 1,5 τρισ. ευρώ διαθέσιμα, υπό την μορφή μεταβιβάσεων και ενισχύσεων προς τις χώρες του Νότου που θα έχουν και το μεγαλύτερο πρόβλημα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να δανεισθεί από τις αγορές και τα ομόλογα που θα εκδώσει θα αγορασθούν από την ΕΚΤ. Φυσικά τέτοιου είδους πολιτική για τους υπέρμαχους της δημοσιονομικής και αντιπληθωριστικής πειθαρχίας, θεωρείται όχι μόνο ανεπιθύμητη αλλά κάτι σαν «βλασφημία» που δεν επιτρέπεται καν να προταθεί.
Στις σημερινές όμως συνθήκες είναι σημαντικό οι ηγεσίες να ενστερνισθούν ότι αυτή η έκτακτη κατάσταση έχει έναν συνδυασμό στοιχείων κρίσης που παρέχει τη λογική και την αιτιολόγηση για την λήψη έκτακτων μέτρων. Είναι κρίση ανθρωπιστική και σε παγκόσμια κλίμακα. Είναι η χειρότερη πανδημία από την γρίπη του 1918. Είναι κρίση οικονομική που προκαλεί δραματική μείωση στη προσφορά και στη ζήτηση με δυσβάστακτο οικονομικό κόστος.
Τα συμβατικά δημοσιονομικά μέτρα δεν προσφέρουν λύση σήμερα, διότι πέραν της αύξησης του δημοσίου χρέους έχουν και επώδυνη πολιτική διάσταση. Σκεφθείτε τον κ. Μητσοτάκη, αλλά και τον κάθε πρωθυπουργό, να προχωρήσει, για εξεύρεση πόρων, σε αναγκαστική αύξηση της φορολογίας. Τι περισσότερο θα μπορούσε να «ερεθίσει» αρνητικά τα ανακλαστικά του κοινωνικού συνόλου και μάλιστα σε εποχή «ατομικού φόβου» για την υγεία, ότι έρχεται νέος γύρος «λιτότητας».
Κατά συνέπεια, είναι αναγκαία μια νεα αρχιτεκτονική με χρήση νέων θεσμικών και νομοθετικών μέτρων. Μια δημοσιονομική πολιτική κινήτρων που χρηματοδοτείται από «νέο χρήμα» με άμεση, μη αποπληρωτέα χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα. Δεν παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι η έλλειψη πολιτικής και δημοσιονομικής ενοποίησης, αλλά και οι περιορισμοί στο πεδίο νομισματικής πολιτικής της ΟΝΕ, δυσκολεύουν την επίτευξη ομοφωνίας. Οι έκτακτες όμως καταστάσεις απαιτούν και έκτακτες λύσεις.
Η ΕΚΤ μέσα από μια έκτακτη «νομοθεσία-COVID» μπορεί να εγγυηθεί ότι η πολιτική αυτή θα είναι μια διαδικασία «ειδικών αναγκών» και όχι μεθόδευση «κρυφής» χρηματοδότησης ελλειμάτων. Δημιουργείται ένα εφάπαξ πλάνο χρηματοδότησης το οποίο της δίνει την εξουσία να ενεργεί γρήγορα και να επανέλθει στη κανονική πολιτική της με την υποχώρηση της κρίσης.
Εξουσιοδοτούνται οι κεντρικές τράπεζες των κρατών-μελών να εφαρμόσουν «πολιτική ελικοπτέρου» αρχικά για 3 μήνες, με πιθανή παράταση αν απαιτηθεί ή και τερματισμό νωρίτερα εάν κριθεί δόκιμο. Η κυβέρνηση δεν εμπλέκεται στη διαδικασία, πέραν των νομοθετικών αλλαγών δημοσιονομικής υφής που απαιτούνται, ενώ παράλληλα συνιστάται επιτροπή πολιτικής COVID, υπο την προεδρία του Διοικητή της Τραπ. της Ελλάδος (ως εγγυητή της ανεξαρτησίας της κεντρικής Τράπεζας) και εξωτερικών οικονομικών παραγόντων, η οποία καθορίζει τα ποσά των μεταβιβάσεων, την κατανομή τους κατά τομείς και επιχειρήσεις και την ταχύτητα εφαρμογής των.
Όσον αφορά τους τομείς και τις μεταβιβάσεις, είναι σημαντικό να μην απομακρυνθούν καθόλου από την εντολή έκτακτης ανάγκης και να επικεντρώνονται στις κατηγορίες που άμεσα θίγονται από την κρίση, όπως:
• Σύστημα υγειονομικής περίθαλψης (έξτρα κόστος εργασίας ιατρικού-νοσηλευτικού-επικουρικού προσωπικού), κόστος κεφαλαίου (αναπνευστικός εξοπλισμός, συσκευές, τεστ, εξοπλισμός προστασίας), επιδόματα ασθενείας, ασφαλιστικές επιδοτήσεις.
• Κατ’ οίκον βοήθεια σε άνεργα νοικοκυριά με χρηματικές και άλλες παροχές για στήριξη εισοδήματος και παροχή πρωτογενούς νοσηλευτικής βοήθειας σε ανάπηρους, ηλικιωμένους και άτομα με ειδικές ανάγκες που στερούνται φυσικών πόρων ή και προσωπικής φροντίδας από το περιβάλλον τους.
• Βοήθεια προς ΜΜΕπιχειρήσεις, με τη μορφή επιδοτήσεων, φορολογικών απαλλαγών και ασφαλιστικών περικοπών.
• Βοήθεια για την διατήρηση της ομαλής λειτουργίας της αγοράς και την εξασφάλιση της πρόσβασης στις χρηματοοικονομικές πηγές.
Οι κεντρικές τράπεζες στις ΗΠΑ και στο Ην. Βασίλειο εφαρμόζουν ήδη «ανοιχτά» προγράμματα δημοσιονομικής στήριξης με εξαιρετικά μεγάλες αγορές κρατικών ομολόγων και άμεση χρηματοδότηση δημοσίων δαπανών. Η ίδια πολιτική στην ΕΕ με ένα εφάπαξ σχέδιο χρηματοδότησης έκτακτης ανάγκης, καθοδηγούμενο από την κεντρική τράπεζα και αυστηρά απαγορευτικό για χρηματοδότηση δημοσιονομικών ελλειμάτων, είναι μια τολμηρή πολιτική απάντηση για την αντιμετώπιση των καταστροφικών οικονομικών επιπτώσεων από την πανδημική εξάπλωση.
*Ο κ. Ηλίας Πεντάζος είναι οικονομολόγος, τ. ΓΓ του Υπουργείου Οικονομικών.
