*Γράφει ο Κωνσταντίνος Μουράτης
Τον τελευταίο καιρό διαβάζω ολοένα και περισσότερο για το νέο trend που απασχολεί τόσο τον δημοσιογραφικό όσο και τον υπόλοιπο κόσμο, το κομμάτι των fake news. Απανταχού ειδικοί (συνήθως αυτοβαπτισμένοι) επικαλούνται την αυθεντία τους γύρω από το νέο πρόβλημα που έχει προκύψει εδώ και μερικά χρόνια και έχει κορυφωθεί πλέον, αυτό της παραπληροφόρησης.
Μάλιστα βλέπουμε διάφορες οργανώσεις και εταιρείες να ξεπηδούν δημιουργώντας buzz γύρω από το όνομα τους με σκοπό την ανάδειξη του προβλήματος, όπου προτείνουν λύσεις που περιλαμβάνουν εργαλεία Κοινωνικής Ψηφοφορίας, Αναφοράς, Τεχνητής Νοημοσύνης (γελάω) και άλλων μεγαλεπήβολων σχεδίων.
Πρωτοστάτης στα παραπάνω δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από το μεγαλύτερο εργαλείο στα χέρια των Hoaxers, το γνωστό και μη εξαιρεταίο Facebook, το οποίο πολύ καλά κάνει και προβαίνει σε μία τεράστια προσπάθεια αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών που χαλάνε εξωγενώς την λειτουργικότητα του.
Όμως πόσο πραγματικά καινούργιο είναι το πρόβλημα των fake news και κατά πόσο το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί με μερικές πρωτοβουλίες αν όχι από τον κόσμο που πραγματικά τα αναπαράγει;
Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή…
Cross Reference? What iz dis?
Βασικό πρόβλημα από την εποχή που ο Τουταγχαμών διάβαζε τον «Καθημερινό Μεσσία» στον πάπυρο του κάθε πρωί, είναι η πηγή της πληροφορίας. Διαβάστε την παρακάτω κλασσική ατάκα και πείτε μου αν σας θυμίζει κάτι:
«Κυρίες και Κύριοι, είμαι ο Τάδε (που δεν με γνωρίζετε, δεν ξέρετε την τεχνική μου κατάρτιση, δεν σας δίνω κάποιο επίσημο στοιχείο που να ταυτοποιεί ότι είμαι αυτός που είμαι και φυσικά δεν εγγυώμαι πουθενά για τον διαχωρισμό προσωπικών μου απόψεων από τα αντικειμενικά γεγονότα), σας μιλώ από ένα μέσο (που αντιστοίχως δεν πιστοποιεί πουθενά ότι δεν έχει δική του προσωπική ατζέντα και άρα αναμεταδίδει πληροφορία νοθευμένη) και σύμφωνα με γνωστές πηγές που ποτέ δεν χρειάζεται να αποκαλύψω και να αποδείξω, σας λέω με μεγάλη σιγουριά (χωρίς στατιστικό σφάλμα και περεταίρω ανάλυση) ότι κάτι σημαντικό συμβαίνει (χωρίς όμως να ξέρω ο ίδιος και να θέλω να σας πω πως αυτό ουσιαστικά επηρεάζει την καθημερινότητα σας)».
Αυτό είναι ο τυπικός τρόπος διάδοσης πληροφορίας από την απαρχή των ειδήσεων μέχρι σήμερα. Φυσικά υπάρχουν οι περιπτώσεις όπου ο δημιουργός της είδησης είναι πράγματι καταρτισμένος, μεταδίδει μέσα από ένα έγκριτο και αναγνωρισμένο μέσο, παρουσιάζοντας αν όχι πηγές αν μη τι άλλο γεγονότα που μπορούν να διασταυρωθούν και δίνει μία πραγματική ανάλυση που εν τέλει βλέπουμε ότι επαληθεύεται. Αλλά με τον ερχομό του Internet, των bloggers, των “ανεξάρτητων” πηγών κ.ο.κ. η κατάσταση ξέφυγε τελείως…
Παρ’ όλα αυτά, δέχομαι ότι ζούμε σε ένα καπιταλιστικό σύστημα (κανένα πρόβλημα εδώ), όπου καθείς δικαιούται να έχει την προσωπική του ατζέντα και να μεταχειρίζεται την πληροφορία για δικό του όφελος. Το ανησυχητικό της υπόθεσης είναι ο παραλήπτης της πληροφορίας που την λαμβάνει με έναν παράλογα παθητικό τρόπο.
Σαν αποδέκες ενός μηνύματος (σήματος) βιολογικά εκτελούμε την εξής διαδικασία. Λήψη – Επεξεργασία – Απόφαση. Αυτό το απλό τίπτυχο όμως χωλαίνει σημαντικά στα πρώτα δύο στάδια και ουσιαστικά δημιουργεί πρόβλημα στο τρίτο. Παραλαμβάνουμε πολλές φορές νοθευμένη πληροφορία και αδυνατούμε να την επεξεργαστούμε σωστά.
Έτσι αντί να αμφισβητήσουμε την κάθε αυθεντία εκεί έξω και να προσπαθήσουμε μόνοι μας να διασταυρώσουμε γεγονότα, απλά αναπαράγουμε παθητικά αυτό που μας έχει προσφερθεί, ενώ λαμβάνουμε αποφάσεις βασιζόμενοι σε μία επιφανειακή ενημέρωση.
Εκεί όμως που τα πράγματα είναι πραγματικά σκούρα, είναι στον μαγικό κόσμο του διαδικτύου. Βασικό στοιχείο για επιτυχία της προπαγάνδας είναι η ψυχολογία των μαζών που με τη σειρά της βασίζεται στην κοινωνική πίεση ή αλλιώς peer pressure. Το κάνουν όλοι άρα θα το κάνω κι εγώ.
Με αυτή την μέθοδο να χτυπάει στα πιο ριζωμένα και πρωτόγονα ένστικτα μας για ένταξη στο κοινωνικό γίγνεσθαι, φτάνουμε πολλές φορές να αναπαράγουμε ειδήσεις τις οποίες ούτε καν έχουμε διαβάσει σε πολλές των περιπτώσεων, μόνο και μόνο γιατί φαίνεται να έχουν μεγάλη απήχηση σε μεγάλη μερίδα πληθυσμού (πολλά like, shares, comments κ.α.). Μία έρευνα του The Science Post έδειξε ότι το 70% των χρηστών του Facebook δεν διαβάζει κάτι παραπάνω από τον τίτλο ενός άρθρου προτού σχολιάσει σε αυτό, ενώ η Washington Post μας λέει ότι μόλις ένα μικρό ποσοστό αναλύει εις βάθος αυτό που διαβάζει προτού το αναπαράγει.
Πηγή: The American Press Institute
Πως αντιμετωπίζεται;
Οι μέχρι τώρα μέθοδοι που έχω δει να εφαρμόζονται βασίζονται στον χρήστη. Παρατηρείται αν μία έγκυρη πηγή που δεν έχει αναφερθεί ως παραγωγός fake news, ακυρώνει την εν λόγω είδηση παρουσιάζοντας στοιχεία ή την αληθή είδηση. Αντιστοίχως το σύστημα μπορεί να βασίζεται σε χρήστες που αναλαμβάνουν να αναφέρουν περιστατικό ψευδούς είδησης με σκοπό να εξεταστεί από κάποια ανώτερη αρμόδια αρχή η εγκυρότητα της.
Το κομμάτι της Τεχνητής Νοημοσύνης εισέρχεται ως ένα εργαλείο γρήγορης διασταύρωσης που βασίζεται σε μεγάλα δεδομένα (Big Data) που περιλαμβάνουν αναφορές και συμπεριφορές χρηστών και άλλων μέσων με σκοπό να πραγματοποιηθεί μία διαδικασία σαν την παραπάνω, απλώς πολύ πιο γρήγορα. Πολλοί από εμάς βέβαια αναμένουν με χαρά το στάδιο από το οποίο απέχουμε ακόμα, όπου θα χρησιμοποιούνται τεχνικές φυσικής επεξεργασίας και κατανόησης γλώσσας με σκοπό την σημειολογική ανάλυση ενός κειμένου και άρα την σωστή διαλογή της πληροφορίας. Κάτι που και πάλι έχει διαβλητά σημεία. καθώς όπως κι εμείς θα πρέπει να έχει ορισμένο ένα αξιόπιστο σημείο αναφοράς για διασταύρωση πηγών.
Συνεπώς η αντιμετώπιση έρχεται από την ενημέρωση του ίδιου του χρήστη και την εκπαίδευση του για αναζήτηση της πληροφορίας σε πολλαπλές πηγές με σκοπό την εξαγωγή σωστών συμπερασμάτων και άρα αποφάσεων.
Το πρόβλημα των fake news δεν είναι τωρινό και έχει τις ρίζες του βαθύτερα στην κοινωνία μας, τόσο σε επίπεδο ειδησεογραφικής ενημέρωσης όσο και σε επίπεδο διαχείρισης της πληροφορίας και επιρροής της σε κοινωνικό-οικονομικό-πολιτικές αποφάσεις, γι’ αυτό και θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί από την πολιτεία συνολικά και αν με ρωτάτε σχετικά άμεσα.
*Ο Κωνσταντίνος Μουράτης είναι Επιχειρηματίας, Σύμβουλος Επιχειρήσεων και Startup Mentor. Έχει σπουδές στα Οικονομικά και την Τεχνητή Νοημοσύνη.
