Finanacial Times: Ο ελάχιστος παρονομαστής για την επιβίωση του πλανήτη

H συνεργασία είναι απαραίτητη αν τα κράτη θέλουν να παράσχουν δημόσια αγαθά. Η άνοδος της Κίνας και οι νέες μεγάλες προκλήσεις στο μέτωπο της άμυνας, του περιβάλλοντος και της ανάπτυξης.

Toυ Μάρτιν Γουλφ

H ανθρώπινη επινοητικότητα μας έχει προσφέρει μια ενοποιημένη παγκόσμια οικονομία, όπλα μαζικής καταστροφής και απειλές για τη βιόσφαιρα στην οποία βασιζόμαστε.

Αλλά η ανθρώπινη φύση παραμένει αυτή ενός πρωτεύοντος θηλαστικού. Η αντίφαση αυτή αποκτά μεγαλύτερη σημασία από ποτέ, καθώς η αλληλεξάρτηση βαθαίνει και η έχθρα μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων αυξάνεται.

Αυτό μας φέρνει αντιμέτωπους με ένα αμείλικτο ερώτημα: είναι εφικτό μια διαιρεμένη ανθρωπότητα να παράσχει ουσιώδη παγκόσμια δημόσια αγαθά; Από τη στιγμή που Σι Τζινπίνγκ, ο ηγέτης της χώρας με τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, αποφάσισε να μην παραβρεθεί καν στη COP 26 στη Γλασκώβη, η απάντηση δεν φαίνεται ενθαρρυντική.

Tα θεμελιώδη παγκόσμια δημόσια αγαθά είναι η ευημερία, η ειρήνη και η προστασία από πλανητικές καταστροφές, όπως η κλιματική αλλαγή ή οι σοβαρές πανδημίες. Τα αγαθά αυτά είναι αλληλένδετα: χωρίς ειρήνη μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, η ευημερία είναι στην καλύτερη περίπτωση εύθραυστη∙ και ούτε η ειρήνη, ούτε η ευημερία θα διαρκέσουν πολύ σε έναν κόσμο που μαστίζεται από περιβαλλοντικές καταστροφές.

Τα κράτη υπάρχουν για να παρέχουν δημόσια αγαθά, αλλά συχνά αποτυγχάνουν να το κάνουν. Αλλά δεν υπάρχει παγκόσμιο κράτος. Αντίθετα, τα παγκόσμια δημόσια αγαθά μπορούν να παρασχεθούν μέσω συμφωνίας μεταξύ των 200 κυρίαρχων κρατών, ειδικά των ανταγωνιζόμενων μεγάλων δυνάμεων. Αυτό οδηγεί σε συμπεριφορές λαθρεπιβάτη και σε διαμάχες για το κατά πόσον είναι δίκαιος ο επιμερισμός των βαρών.

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η παγκόσμια ευημερία στηρίχτηκε σε ένα πλέγμα κανόνων και θεσμών που σχεδιάστηκαν και ελέγχονταν από τις δυτικές δυνάμεις, με τις ΗΠΑ να έχουν ηγετικό ρόλο. Εν τω μεταξύ, η Σοβιετική Ένωση επέλεξε να μείνει έξω από το νέο σύστημα. Οι κανόνες που ρύθμιζαν το εμπόριο στηρίχτηκαν στη μερκαντιλιστική αρχή της αμοιβαιότητας. Εν τω μεταξύ, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος συναλλαγματικής ισοτιμίας του Μπρέτον Γουντς το 1971, τα νομίσματα και οι κεφαλαιακές ροές απελευθερώθηκαν.

Η μετανάστευση ήταν ζήτημα για το οποίο αποφάσιζε από μόνο του το κάθε κράτος. Η παγκόσμια ειρήνη συντηρούνταν από μια ισορροπία τρόμου ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πυρηνικές υπερδυνάμεις. Αλλά αυτό δεν απέκλειε πολέμους μέσω αντιπροσώπων και πολύ επικίνδυνες στιγμές, ιδίως την πυραυλική κρίση της Κούβας το 1962.

Τέλος, η παγκόσμια δράση για το περιβάλλον και τις πανδημίες ήταν περιορισμένη και αναποτελεσματική, πέρα από μία μεγάλη επιτυχία, τη συμφωνία του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος του 1987.

Βρισκόμαστε σε συζητήσεις για την απειλή της κλιματικής αλλαγής εδώ και τρεις δεκαετίες: οι εκπομπές αερίων συνεχίζουν να αυξάνονται. Δυστυχώς, η ικανότητα μας να παράσχουμε παγκόσμια δημόσια αγαθά, η οποία ήταν περιορισμένη στο παρελθόν, αναμένεται να συρρικνωθεί περαιτέρω, καθώς η κόντρα ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα εντείνεται.

Είναι αλήθεια ότι η Κίνα προωθεί μια παγκόσμια ιδεολογία, όπως το έκανε και η Σοβιετική Ένωση. Σε κάθε περίπτωση, η Κίνα και οι ΗΠΑ είναι πολύ διαφορετικές χώρες, η μία μια συγκεντρωτική δεσποτία, η άλλη μια παραπαίουσα δημοκρατία. Σε αντίθεση με τη Σοβιετική Ένωση, η Κίνα έχει μια δυναμική οικονομία της αγοράς η οποία είναι άκρως ενοποιημένη με την παγκόσμια οικονομία. Έχει επίσης κομβικό ρόλο για την επίλυση των παγκόσμιων περιβαλλοντικών προκλήσεων. Η διαχείριση των παγκόσμιων δημόσιων αγαθών της ευημερίας και της προστασίας του πλανήτη – και προφανέστατα της ειρήνης – δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Κίνα.

Οπότε, πώς μπορεί να λειτουργήσει αυτό, όχι μόνο για τα επόμενα χρόνια, αλλά κατά πάσα πιθανότητα για πολλές δεκαετίες, πιθανότατα και γενιές; Η σύντομη απάντηση είναι: δύσκολα. Η μεγαλύτερη απάντηση είναι: με φιλόδοξο πραγματισμό. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι μοιραζόμαστε τον πλανήτη μας και αλληλεπιδρούμε ο ένας με τον άλλο σε τέτοιο βαθμό που είναι αδύνατο να μην συνεργαζόμαστε, όσο και αν μπορεί να αντιπαθούμε ο ένας τον άλλον.

Αυτό το οποίο πρέπει να κάνουμε είναι να ορίσουμε και να αφομοιώσουμε τα θεμελιώδη συμφέροντα που μας ενώνουν.

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό στην πράξη;