Όταν ο Volodymyr Zelensky μίλησε μέσω video link στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αυτή την εβδομάδα, απηύθυνε μια έκκληση από καρδιάς στη Δύση: να χρησιμοποιήσει τα περιουσιακά στοιχεία που κατάσχονται από την κεντρική τράπεζα της Ρωσίας και από τους ολιγάρχες της χώρας προκειμένου να χρηματοδοτηθεί το κόστος ανοικοδόμησης της Ουκρανίας, που εκτιμάται στα 500 δισ. δολάρια.
«Αν ο επιτιθέμενος χάσει τα πάντα, τότε αυτό του στερεί το κίνητρο να ξεκινήσει έναν πόλεμο», είπε. «Οι αξίες πρέπει να έχουν σημασία, όταν οι παγκόσμιες αγορές αποσταθεροποιούνται».
Πολλοί Δυτικοί ηγέτες φαίνεται να συμφωνούν. O Josep Borrell, επικεφαλής διαπραγματευτής της ΕΕ, σημείωσε πρόσφατα πως υπάρχει «λογική» στη χρήση των ρωσικών αποθεματικών ξένου συναλλάγματος για να ανοικοδομηθεί η Ουκρανία. Και η Ursula von der Leyen, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, απάντησε στην έκκληση του Zelensky στο Νταβός σημειώνοντας πως η Ρωσία «θα πρέπει επίσης να συνεισφέρει» στην ανοικοδόμηση.
Αυτά συνιστούν μια ξεσηκωτική πολιτική ρητορική. Ωστόσο, το βρώμικο μυστικό της συνεδρίασης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ αυτή την εβδομάδα είναι πως αυτές οι δημόσιες εκκλήσεις προκαλούν ιδιωτική αγωνία για πολλούς της εταιρικής και χρηματοπιστωτικής ελίτ του Νταβός, από τη Δύση και τους συμμάχους της.
Αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη συμπόνιας για τη συμφορά της Ουκρανίας, ούτε στην αποτυχία να αναγνωριστεί πως ο μεταπολεμικός λογαριασμός της ανοικοδόμησης θα είναι τεράστιος. Αντιθέτως, το ζήτημα είναι η έλλειψη της δέουσας διαδικασίας.
Ενώ οι περισσότεροι νομίζουν πως υπάρχει ένα συντριπτικό ηθικό ζήτημα να βοηθηθεί η Ουκρανία -και να τιμωρηθεί η επιθετικότητα της Ρωσίας-, ωστόσο το «πάγωμα» περιουσιακών στοιχείων είναι διαφορετικό θέμα από τη διάθεση των στοιχείων αυτών. Αν οποιοδήποτε από τα δύο γίνει χωρίς να υπάρχει ένα συνεπές και διαφανές πλαίσιο, τότε οι δυτικές κυβερνήσεις είτε θα αντιμετωπίσουν χρόνια κοστοβόρων αγωγών ή θα καταλήξουν να διαλύουν την εμπιστοσύνη στην οποία βασίζονται οι πολιτικές οικονομίες τους. Όπως σημείωσε ο ίδιος ο Zelensky, οι «αξίες» έχουν τώρα σημασία περισσότερο από ποτέ -ιδιαίτερα όταν οι αγορές είναι αποσταθεροποιημένες.
«Για δεκαετίες μάς έλεγαν πως η Δύση τηρεί το κράτος δικαίου και επενδύσαμε στη Δύση σε αυτή τη βάση», παρατήρησε ένας κορυφαίος μη δυτικός επενδυτής κρατικού επενδυτικού ταμείου. «Το ξηλώνουν αυτό τώρα; Τι πρέπει να σκεφτούμε;».
Φυσικά, πολλοί Δυτικοί παρατηρητές -και Ουκρανοί- μπορεί να υποστηρίξουν πως αυτό είναι πλέον ερώτημα δεύτερης κατηγορίας, δεδομένης της φρίκης της ρωσικής εισβολής. Αλλά νομίζω πως εκείνοι που ανησυχούν για τη δέουσα διαδικασία έχουν ένα δίκιο. Άρα, πώς θα πρέπει να επιλυθεί αυτό; Οι ηγέτες προσπαθούν να βρουν λύσεις. Η Von der Leyen είπε στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ αυτή την εβδομάδα πως «οι νομικοί μας εργάζονται εντατικά για να βρεθούν πιθανοί τρόποι για να χρησιμοποιηθούν τα ‘παγωμένα’ περιουσιακά στοιχεία». Ξεχωριστά, Δυτικοί νομικοί συμπαθούντες της Ουκρανίας μελετούν τα υπάρχοντα νομικά εργαλεία για να δουν αν μπορούν να χρησιμοποιηθούν προς αυτό τον σκοπό.
Μια ιδέα που κυκλοφορεί είναι να χρησιμοποιηθεί το εκτεταμένο δίκαιο περί αδικοπραξιών της Αμερικής, για να μπορέσει η Ουκρανία να διεκδικήσει «αποζημιώσεις» από τα αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία των ολιγαρχών. Μια παραλλαγή αυτού μπορεί να είναι η απόπειρα εναγόντων στη Γαλλία και στην Ολλανδία, όπως μου λένε. Μια άλλη ιδέα είναι να χρησιμοποιηθεί η διαδικασία διαιτησίας που συνδέεται με κάποιες ελάχιστα γνωστές συνθήκες άμεσων επενδύσεων που υπέγραψαν η Ρωσία και η Ουκρανία τη δεκαετία του 1990, που δημιουργούν τρόπο για να επιβληθούν αποζημιώσεις σε περιπτώσεις οικονομικής βλάβης.
Ξεχωριστά, η αμερικανική κυβέρνηση θα μπορούσε να προσπαθήσει να ζητήσει ρητή νομοθετική εξουσιοδότηση από το Κογκρέσο, για να εισάγει νέα νομοθεσία που θα επιτρέπει να κατασχεθούν περιουσιακά στοιχεία σε ρωσικό νόμισμα. Ή ο πρόεδρος των ΗΠΑ θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον Νόμο για τις Διεθνείς Οικονομικές Εξουσίες Έκτακτης Ανάγκης του 1977, για να ανακατανείμει περιουσιακά στοιχεία σε αμερικανικές τράπεζες, βασιζόμενος πιθανότατα σε προηγούμενα που δημιουργήθηκαν κατά τη δεκαετία του 1980 σε σχέση με το Ιράν.
Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες ιδέες προήλθε από το Κίεβο, το οποίο έχει συντάξει αθόρυβα ένα σημείωμα που ζητά τη δημιουργία μιας νέας επιτροπής του ΟΗΕ για το «συνταγματικό, νόμιμο, διαφανές και αποτελεσματικό» μπλοκάρισμα και κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων που ανήκουν σε όσους συνδέονται με ένοπλη επίθεση. Ενώ ο τωρινός πόλεμος στην Ουκρανία αναφέρεται ως πιλοτικό έργο, η ιδέα -ή η ελπίδα- είναι να δημιουργηθεί ένα παγκόσμιο πλαίσιο που θα χρησιμοποιηθεί και σε άλλες συγκρούσεις.
Τα καλά νέα είναι ότι αυτό δείχνει πως το Κίεβο αναγνωρίζει την ανάγκη για τη δέουσα διαδικασία. Κάποιοι επιχειρηματίες της Ουκρανίας σκέφτονται με τον ίδιο τρόπο: ο Ουκρανός δισεκατομμυριούχος Rinat Akhmetov είπε αυτή την εβδομάδα ότι θα μηνύσει τη Μόσχα για «κατάλληλη αποζημίωση για όλα τα έξοδα και τα χαμένα έσοδα» από την καταστροφή των περιουσιακών στοιχείων του στη Μαριούπολη, όπως οι εγκαταστάσεις της χαλυβουργίας Azovstal.
Τα ακόμη καλύτερα νέα είναι ότι οι ιδέες της Ουκρανίας είναι πιθανό να γίνουν ευπρόσδεκτες. «Η υποκείμενη έννοια της ύπαρξης ενός διεθνούς πλαισίου που καλύπτει τις κυρώσεις θα μπορούσε ενδεχομένως να οδηγήσει σε βελτίωση σε σχέση με την τρέχουσα μάλλον ad hoc επιβολή κυρώσεων», λέει ένας Δυτικός δικηγόρος, ο οποίος έχει δει το προσχέδιο του σημειώματος.
Αλλά τα άσχημα νέα είναι ότι το βέτο της Ρωσίας στο Συμβούλιο Ασφαλείας θα δυσκολέψει τη σύσταση επιτροπής του ΟΗΕ. Η ιδέα της εφαρμογής του νόμου περί εξουσιών έκτακτης ανάγκης των ΗΠΑ του 1977 είναι νομικά αμφιλεγόμενη και η ταχεία ψήφιση οποιασδήποτε αμερικανικής νομοθεσίας είναι πιθανόν δύσκολη. Εάν δεν ανατραπεί η έννοια της δέουσας διαδικασίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία πιθανότατα θα παραμείνουν παγωμένα για πολλά χρόνια ή θα ακολουθήσουν ατελείωτες νομικές μάχες.
Καμία από αυτές τις προοπτικές δεν είναι ελκυστική. Αλλά οι δύο τελευταίες είναι αναμφισβήτητα οι λιγότερο κακές. Εκτός, φυσικά, εάν η Von der Leyen μπορεί τώρα να βρει μια νομική διαδικασία ή, ακόμα καλύτερα, ο ΟΗΕ ενστερνιστεί τις λογικές ιδέες της Ουκρανίας. Όπως και να έχει, το μόνο σίγουρο είναι ότι οι δικηγόροι σύντομα θα καρπωθούν παχιές αμοιβές. Εκεί βρίσκεται η πραγματικότητα του οικονομικού πολέμου στον 21ο αιώνα.
