«Μας λένε να διαβάζουμε τα ψιλά γράμματα, αλλά στα κινητά τηλέφωνα, όλα τα γράμματα είναι ψιλά».
Απόδοση από άρθρο του Τιμ Χάρφορντ για τους Financial Times
Τι μοιάζει με απάτη, το αισθανόμαστε σαν απάτη, αλλά δεν είναι απάτη; Τι θα λέγατε για ένα ιστότοπο μιας εταιρείας, που ξεπετάγεται την ώρα που ψάχνετε την κυβερνητική υπηρεσία που εκδίδει διπλώματα οδήγησης και χρεώνει ένα καλό ποσό για να δώσει πληροφορίες για εσάς στον αληθινό ιστότοπο;
Οι Προσωπικοί Οικονομικοί Σύμβουλοι κάνουν παράπονα για τέτοιους ιστότοπους εδώ και χρόνια, αλλά πιστεύω πως εδώ κρύβεται ένα καλό μάθημα για τον τρόπο με τον οποίο ξοδεύουμε τα χρήματά μας αυτή την εποχή. Μεταξύ της καθαρής απάτης και του ειλικρινούς εμπορίου βρίσκεται μεν μια ξεκάθαρη νομική γραμμή, όμως, σε οικονομικό και ψυχολογικό επίπεδο, τα όρια ανάμεσα στα δύο είναι θολά. Φοβάμαι πως τώρα ζούμε μέσα σε αυτή τη θολούρα, ξοδεύοντας μετρητά, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε πλήρως. Η πανδημία, μέσω των συναλλαγών χωρίς επαφή, αποτελεί τον καταλύτη για να προχωρήσει ακόμα πιο πολύ αυτή η διαδικασία.
Σκεφτείτε αυτόν τον ιστότοπο που εξαπατά, ενώ εμφανίζεται δίπλα στον κανονικό. Η κύρια υπηρεσία που παρέχει είναι το ότι λύνει ένα πρόβλημα, για το οποίο πλήρωσε για να δημιουργηθεί. Δηλαδή, το ότι ο επίσημος ιστότοπος δεν εμφανίζεται στις διαδικτυακές αναζητήσεις, τόσο όσο ο δόλιος.
Ωστόσο, η άχρηστη αυτή υπηρεσία δηλώνεται με σαφήνεια και ο ιστότοπος γράφει ξεκάθαρα πως δεν είναι επίσημος. Οπότε, ποιος θα χρησιμοποιούσε εν γνώση του μια τέτοια υπηρεσία; Λοιπόν, η γυναίκα μου το έκανε πρόσφατα. Και είναι αυτονόητο πως η γυναίκα μου διαθέτει υψηλού επιπέδου ορθή κρίση και οξυδέρκεια. Πως συνέβη λοιπόν, αυτή η καταστροφή;
Η γυναίκα μου έδωσε περίπου 100 λίρες για το τίποτα, επειδή της το επέτρεψε η τεχνολογία. Δεν πρόσεξε το μήνυμα αποποίησης ευθυνών γιατί έκανε πολλά πράγματα μαζί και είχε χάσει τη συγκέντρωσή της. Χρησιμοποιούσε το κινητό της τηλέφωνο το οποίο είχε αποθηκευμένα τα στοιχεία της πιστωτικής της κάρτας. Σε μια τόσο μικρή οθόνη, τα σημάδια από ένα τέτοιο ζήτημα μπορεί να περάσουν απαρατήρητα. Μας λένε να διαβάζουμε τα ψιλά γράμματα, αλλά στα κινητά τηλέφωνα, όλα τα γράμματα είναι ψιλά.
Για αυτό είμαι της άποψης πως τέτοιοι ιστότοποι θα υπάρχουν συνεχώς. Υπάρχει ο τύπος του καθαρού απατεώνα, που προσπαθεί να σε πανικοβάλει ώστε να στείλεις χιλιάδες λίρες για να αποφύγεις την καταστροφή ή τη φυλακή. Και υπάρχει και το σίγουρο χαρτί, όπως ο ιστότοπος της Amazon, ο οποίος αναμφίβολα παρέχει πραγματικές υπηρεσίες· αλλά, θα χαιρόταν πολύ, αν κατάφερνε να κάνει πιο εύκολες τις παρορμητικές αγορές για τους πελάτες του.
Όπως είναι γνωστό, η Amazon εξασφάλισε μια παράλογη πατέντα το 1999: την «one-click» παραγγελία λιανικής. (Ο Στιβ Τζομπς, με τη γνωστή του προνοητικότητα, κατοχύρωσε αμέσως την πατέντα για την Apple, για το πενιχρό ποσό του ενός εκατομμυρίου δολαρίων). Η πατέντα πλέον έχει λήξει, αλλά η Amazon ενδιαφέρεται ακόμα έντονα να κάνει τους πελάτες να ξοδεύουν αβίαστα τα χρήματά τους. Κάθε φορά που ελέγχω την πορεία πωλήσεων του βιβλίου μου στην Amazon (δηλαδή κάθε περίπου 27 λεπτά) η Amazon με παροτρύνει να κατεβάσω την εφαρμογή της. Δεν αμφιβάλλω ότι η εφαρμογή θα δούλευε καλύτερα, ακριβώς για αυτό δεν τη θέλω.
Οι Ρίτσαρντ Τάλερ και Κας Σάνσταϊν, στο βιβλίο τους Nudge (ΣτΜ, Σκούντηγμα) προτρέπουν νομοθέτες και εταιρείες να διευκολύνουν τους ανθρώπους για να κάνουν το σωστό, πράγματα όπως να πληρώνουν φόρους, να γραφτούν ως εθελοντές δωρητές οργάνων ή να αποταμιεύουν χρήματα για τη σύνταξή τους. Ο Τάλερ και ο Σάνσταϊν γνωρίζουν πολύ καλά ότι τα σκουντήγματα μπορούν να διευκολύνουν και σε άλλες περιπτώσεις, όπως στην αποστολή χρημάτων σε μια άχρηστη εφαρμογή ή υπηρεσία.
Η εις άτοπον επαγωγή δείχνει τη συνεχή ανανέωση συνδρομών. Κοντά στα συνηθισμένα έξοδα του σπιτιού, ΔΕΚΟ, ίντερνετ, τηλεφωνία, δάνεια ή ενοίκια, οι οικιακές συνδρομές περιλαμβάνουν υπηρεσίες όπως διαδικτυακά μαθήματα γιόγκα· πρόσβαση σε όλες τις ταινίες της Marvel και τα Star Wars· καμπάνιες σε πλατφόρμες όπως το Patreon· κρασιά· Amazon Prime· Microsoft Office· Adobe Photoshop· εφαρμογές για ενσυνειδητότητα, εκμάθηση γλωσσών και παραγωγικότητα· δύο υπηρεσίες cloud· πλήρη πρόσβαση στο BoardgameArena και bot στο Discord.
Κάποια από αυτά, σίγουρα θα σας φαίνονται ακατανόητα. Πριν από 15 χρόνια θα ήταν όχι απλώς ακατανόητα, αλλά αδύνατο να τα φανταστεί κανείς. Τώρα όμως πληρώνουμε για όλα αυτά και επιπλέον πληρώνουμε χωρίς να είμαστε απολύτως σίγουροι για το ποσό ή και τον τρόπο των πληρωμών αυτών.
Σε ένα χαρακτηριστικό άρθρο του 2006, το «Paying Not To Go To The Gym», οι οικονομολόγοι Στέφανο Ντελαβίνια και Ουλρίκε Μαλμεντίερ συνέκριναν καταναλωτές που πλήρωναν συνδρομές σε γυμναστήρια με τρεις διαφορετικούς τρόπους: με πάσο δέκα ημερών, με ετήσια συνδρομή και με μηνιαία συνδρομή με αυτόματη ανανέωση.
Οι καταναλωτές με τη μηνιαία συνδρομή είχαν περισσότερη ευελιξία και για αυτό το προνόμιο πλήρωναν, αλλά, δεν το χρησιμοποιούσαν. Αντιθέτως, παρέμεναν συνδρομητές για περισσότερο καιρό, πλήρωναν περίπου τα διπλά ανά επίσκεψη και συνήθως ακύρωναν τη συνδρομή μετά από τουλάχιστον δύο μήνες από την τελευταία τους εμφάνιση στο γυμναστήριο. Αυτές οι διαδικτυακές συνδρομές κουμπώνουν σε όσα ήξεραν ήδη οι ιδιοκτήτες των γυμναστηρίων.
Και, τι μπορούμε να κάνουμε; Στο podcast των Financial Times, Money Clinic, συμβούλεψα πρόσφατα μια ακροάτρια που ένιωθε ενοχές για τις παρορμητικές τις αγορές στο διαδίκτυο και συχνά μετάνιωνε και επέστρεφε τα προϊόντα. Της πρότεινα να μην αγοράζει κατευθείαν κάτι, αλλά να το σημειώνει σε ένα φύλλο εργασιών και να το κοιτάει ξανά στο τέλος του μήνα. Έτσι, θα είχε περισσότερο χρόνο για να το σκεφτεί και θα έβλεπε και αθροιστικά το ποσό για όσα την έβαζαν σε πειρασμό.
Η λογική μου ήταν πως αν έκανε τη διαδικασία του ξοδέματος πιο δύσκολη, πιο αργή και πιο αισθητή, θα μπορούσε να ανακτήσει κάποιο βαθμό ελέγχου. Αργότερα, συνειδητοποίησα πόσο άμεσα αυτή η λογική αντικρουόταν με την τάση του εμπορίου. Πιο δύσκολη, πιο αργή και πιο αισθητή; Οι εταιρείες εδώ και πολύ καιρό ήθελαν να ξοδεύουμε εύκολα, γρήγορα και χωρίς να το καλοσκεφτούμε. Χάρις στα θαύματα της σύγχρονης τεχνολογικής προόδου, οι εταιρείες είναι πιο κοντά στο να εκπληρώσουν αυτή την επιθυμία τους, όσο ποτέ άλλοτε.
