To εμπόριο αγαθών μπορεί να επιβραδύνεται αλλά ο τομέας των υπηρεσιών έχει τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης. O ρόλος της Κίνας, το «reshoring» και το «friendshoring». Οι αστάθμητοι παράγοντες των φυσικών καταστροφών και του πολέμου.
Ποιο είναι το μέλλον της παγκοσμιοποίησης; Αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα της εποχής μας. Τον Ιούνιο, υποστήριξα, σε αντίθεση με την ολοένα και πιο διαδεδομένη άποψη, ότι «η παγκοσμιοποίηση δεν έχει πεθάνει. Μπορεί καν να μην πεθαίνει. Αλλά αλλάζει».
Μεταξύ των πιο σημαντικών τρόπων με τους οποίους αλλάζει, είναι η ανάπτυξη των υπηρεσιών που παρέχονται εξ αποστάσεως.
Από τη βιομηχανική επανάσταση, υποστηρίζει ο Ρίτσαρντ Μπάλντουϊν στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σύγκλιση» έχουμε δει τρία κύματα ευκαιριών για εμπόριο. Πρώτον, η εκβιομηχάνιση και η επανάσταση στις μεταφορές δημιούργησαν ευκαιρίες για το εμπόριο αγαθών. Πιο πρόσφατα, οι νέες τεχνολογίες πληροφοριών επέτρεψαν το «εμπόριο σε εργοστάσια»: έγινε κερδοφόρο να μεταφερθούν ολόκληρα εργοστάσια εκεί όπου η εργασία ήταν φθηνή. Σήμερα, ωστόσο, το ευρυζωνικό διαδίκτυο επιτρέπει το «εμπόριο σε γραφεία»: αν κάποιος μπορεί να εργαστεί για τον εργοδότη του από το σπίτι, μπορεί να το κάνει και κάποιος στην Ινδία.
Επιπλέον, μια σημαντική διαφορά μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κύματος, που χρειάζεται κίνηση αντικειμένων, και του τρίτου, που μετακινεί πληροφορίες εικονικά, είναι ότι τα εμπόδια στο φυσικό εμπόριο είναι πολύ πιο εύκολο να επιβληθούν από αυτά στο εικονικό εμπόριο. Δεν είναι αδύνατο να επιβληθεί το δεύτερο, όπως δείχνει η Κίνα. Θέλει όμως μεγάλη προσπάθεια.
Όπως υποστηρίζει ο Μπάλντουϊν σε τέσσερα πρόσφατα ιστολόγια, αυτό το αναλυτικό πλαίσιο μας επιτρέπει να δούμε το μέλλον του εμπορίου με διαφορετικό πρίσμα από αυτό που είναι τώρα της μόδας. Συγκεκριμένα, αυτό που αποκαλεί «τεμπέλικη» άποψη για την ιστορία της παγκοσμιοποίησης και του εμπορίου είναι παραπλανητική σε πολλές διαστάσεις. Ποια είναι λοιπόν αυτή η άποψη; Είναι ότι μετά από περίπου δύο δεκαετίες πολύ γρήγορης ανάπτυξης, το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών κορυφώθηκε το 2008, κάτω από το θανάσιμο πλήγμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης, καθώς ο κόσμος απομακρύνθηκε από το εμπόριο.
Αυτή η άποψη τόσο για το τι συνέβη όσο και για το γιατί είναι παραπλανητική.
Πρώτον, o λόγος του εμπορίου προς το ΑΕΠ του δεύτερου μεγαλύτερου εμπόρου αγαθών στον κόσμο, της Κίνας, κορυφώθηκε πραγματικά πριν από το 2008 (το 2006). Ο λόγος του εμπορίου προς το ΑΕΠ του τρίτου και του τέταρτου μεγαλύτερου εμπόρου αγαθών, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, κορυφώθηκαν μετά το 2008 (το 2011 και το 2014). Ο λόγος του μεγαλύτερου εμπόρου, της ΕΕ, δεν έχει κορυφωθεί, αν και έχει μείνει στάσιμος.
Δεύτερον, η μεγαλύτερη πτώση του λόγου του εμπορίου σημειώνεται στην Κίνα. Αλλά αυτό δεν αντανακλά προστατευτισμό στο εξωτερικό ή μια σκόπιμη απομάκρυνση από το εμπόριο από την ίδια την Κίνα. Η Κίνα έχει απλώς ομαλοποιήσει την εξάρτηση από το εμπόριο σε σχέση με το οικονομικό της μέγεθος.
Τρίτον, σε όρους χρήματος, η μεγαλύτερη αιτία της πτώσης του λόγου του εμπορίου ήταν η πτώση της τιμής των εμπορευμάτων και όχι η μείωση του όγκου των συναλλαγών. Αυτή η πτώση των τιμών αντιπροσώπευε τις 5,7 ποσοστιαίες μονάδες από τη μείωση κατά 9,1 ποσοστιαίες μονάδες του λόγου του εμπορίου αγαθών προς το παγκόσμιο ΑΕΠ μεταξύ 2008 και 2020.
Τέλος, υπάρχουν όντως στοιχεία ότι περιορίζονται οι διασυνοριακές αλυσίδων εφοδιασμού, αλλά το σημείο καμπής φαίνεται να είναι το 2013, μετά την οικονομική κρίση, αλλά πριν από την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Μια κύρια εξήγηση είναι η μετατόπιση των αλυσίδων εφοδιασμού στο εσωτερικό των νέων προμηθευτών, ιδίως της Κίνας, του κυρίαρχου προμηθευτή. Αντί να συναρμολογεί εισαγόμενα ενδιάμεσα προϊόντα, η Κίνα τα παράγει τώρα η ίδια.
Συνολικά, υπάρχουν απολύτως φυσικές εξηγήσεις για την πτώση του λόγου του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών προς το ΑΕΠ. Αλλά η επιβράδυνση στην ανάπτυξη διεθνών εφοδιαστικών αλυσίδων είναι πραγματική. Μεταξύ άλλων λόγων, πολλές από αυτές τις αλυσίδες έχουν πλέον μετατοπιστεί στο εσωτερικό της Κίνας.
Οι υπηρεσίες είναι μια διαφορετική ιστορία. Ο λόγος του εμπορίου υπηρεσιών προς το ΑΕΠ, αν και πολύ χαμηλότερος από ό,τι για τα αγαθά, συνέχισε να αυξάνεται. Οι υπηρεσίες είναι μια πολύ ετερογενής ομάδα δραστηριοτήτων, ορισμένες από τις οποίες απαιτούν μετακίνηση ανθρώπων (τουρισμός, για παράδειγμα).
Ωστόσο, οι δραστηριότητες στην εξαιρετικά δυναμική κατηγορία των «λοιπών εμπορικών υπηρεσιών» (OCS) μπορούν, σε μεγάλο βαθμό, να παρέχονται ψηφιακά. Αυτές περιλαμβάνουν ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων. Η ανάπτυξη του εμπορίου OCS είναι επίσης εξαιρετικά δυναμική: μεταξύ 1990 και 2020, το εμπόριο αγαθών πενταπλασιάστηκε ενώ το OCS πολλαπλασιάστηκε 11 φορές.
Ένα κρίσιμο σημείο είναι ότι η επέκταση του εμπορίου τέτοιων υπηρεσιών έχει εξαρτηθεί ελάχιστα από τις εμπορικές συμφωνίες. Η ρύθμιση των δραστηριοτήτων παροχής υπηρεσιών επικεντρώνεται στις τελικές υπηρεσίες και όχι στις ενδιάμεσες. Υπάρχουν, για παράδειγμα, αυστηροί κανόνες για την πώληση λογιστικών υπηρεσιών στις ΗΠΑ. Ωστόσο, υπάρχουν λίγοι κανόνες σχετικά με τα προσόντα των εργαζομένων που κάνουν τη γραφειοκρατία πίσω από την παροχή τέτοιων υπηρεσιών.
Έτσι, «ένας λογιστής στις ΗΠΑ μπορεί να προσλάβει σχεδόν οποιονδήποτε για να υπολογίσει τα έξοδα ταξιδιού ενός πελάτη και να τα αντιστοιχίσει με αποδείξεις εξόδων». Παραδείγματα επαγγελμάτων που παρέχουν ενδιάμεσες σε αντίθεση με τις τελικές υπηρεσίες περιλαμβάνουν λογιστές, ορκωτούς λογιστές, ελεγκτές βιογραφικών, βοηθητικό διοικητικό προσωπικό, προσωπικό παροχής βοήθειας μέσω διαδικτύου, γραφίστες, copy editors, προσωπικούς βοηθούς, βοηθούς ακτινολόγου, συμβούλους ασφάλειας υπολογιστών, προσωπικό IT, προγραμματιστές, δικηγόρους που ελέγχουν συμβάσεις, οικονομικούς αναλυτές που γράφουν εκθέσεις. Η λίστα συνεχίζεται.
Όπως υποστηρίζει ο Μπάλντουϊν, οι δυνατότητες για αυτό το είδος εμπορίου που επιτρέπουν οι νέες τεχνολογίες είναι τεράστιες. Θα είναι επίσης εξαιρετικά ανατρεπτικό: οι εργαζόμενοι γραφείου που παρέχουν αυτές τις υπηρεσίες σε χώρες υψηλού εισοδήματος αποτελούν σημαντικό μέρος της μεσαίας τάξης. Αλλά θα είναι δύσκολο να τους προστατέψουμε.
Συνολικά, τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι φυσικές οικονομικές δυνάμεις ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνες για τις προηγούμενες αλλαγές στη μορφή του παγκόσμιου εμπορίου. Η αυξανόμενη ανησυχία για την ασφάλεια των αλυσίδων εφοδιασμού αναμφίβολα θα υποβοηθήσει αυτές τις αλλαγές, αν και το κατά πόσον το αποτέλεσμα θα είναι το «reshoring» ή το «friendshoring» είναι αμφίβολο. Πιο πιθανό είναι ένα περίπλοκο μοτίβο διαφοροποίησης.
Εν τω μεταξύ, η τεχνολογία ανοίγει νέους τομείς ανάπτυξης στις υπηρεσίες. Περιττό να πούμε ότι οι καταστροφές μπορεί να αλλάξουν αυτή την εικόνα: η Covid ήταν ανατρεπτική. Έτσι είναι και η σημερινή ενεργειακή κρίση. Και ο πόλεμος ή η απειλή του θα είναι ακόμη πιο ανατρεπτικά. Το υγιές παγκόσμιο εμπόριο είναι σημάδι ειρήνης, ακόμα κι αν δεν την προκαλεί.
Κανένας λογικός άνθρωπος δεν θα επιθυμούσε τις ζοφερές εναλλακτικές.
