Ο ιός πάντα ψάχνει να κάνει την επόμενη κίνησή του. Οι λόγοι που η νέα αφρικανική μετάλλαξη κινητοποίησαν τους επιστήμονες. Πώς η επέκταση των εμβολιασμών «αναγκάζει» τον ιό την ανάγκη να μετεξελιχθεί. Ο τρόμος μιας «παραλλαγής-φυγά».
Οι ερευνητές που παρακολουθούν τις μεταλλάξεις του κορωνοϊού, πέρασαν την εβδομάδα εξετάζοντας τις λεπτομέρειες μιας νέας παραλλαγής που εντοπίστηκε αυτόν τον μήνα στην Μποτσουάνα και τη Νότια Αφρική.
Είναι η τελευταία μιας ολοένα και αυξανόμενης σειράς περισσότερων από 1.500 αναγνωρισμένων στελεχών της Sars-Cov-2 που έχουν προκύψει από τότε που ξεκίνησε η πανδημία. Σε μια ένδειξη της ανησυχίας για την απειλή των νέων παραλλαγών, πολλές χώρες επέβαλλαν ταξιδιωτικούς περιορισμούς σε νοτιοαφρικανικές χώρες ως απάντηση στον ασυνήθιστα υψηλό αριθμό των μεταλλάξεων ακίδας στο νέο στέλεχος B.1.1.529.
Το ερώτημα εάν ένα πιο μεταδοτικό, πιο θανατηφόρο ή ακόμα και ανθεκτικό στα εμβόλια στέλεχος θα μπορούσε να αντικαταστήσει την κυρίαρχη παραλλαγή Δέλτα, που προέκυψε στην Ινδία στα τέλη του περασμένου έτους, είναι ένα θέμα που κρατά σε συναγερμό τους επιστήμονες και τα στελέχη του κλάδου της υγείας.
«Έχει δοκιμάσει όλα του τα κόλπα ο Sars-Cov-2; Θα πρέπει να είσαι πολύ αλαζόνας για να το πιστέψεις αυτό», λέει ο Gavin Screaton, ανοσολόγος και επικεφαλής του τμήματος ιατρικών επιστημών του πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Ο ιός αλλάζει διαρκώς: κάθε αναπαραγωγή φέρνει νέα σφάλματα στη σειρά των 30.000 νουκλεοτιδίων του γονιδιώματός του.
Συνήθως οι μεταλλάξεις αυτές εξασθενούν, αλλά κάθε μία από αυτές ενέχει και την απόμακρη πιθανότητα να κάνει τον ιό πιο ανθεκτικό, πιθανώς δίνοντάς του την δυνατότητα παραγωγής υψηλότερου ιικού φορτίου, ευκολότερης προσκόλλησης σε κύτταρα στους αεραγωγούς ή αποφυγής της άμυνας του ανοσοποιητικού συστήματος.
Πριν τη Δέλτα, η μεγαλύτερη απειλή προέρχονταν από την ταχύτατα εξαπλωνόμενη παραλλαγή Άλφα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Μια ντουζίνα στελεχών έχουν ταξινομηθεί ως παραλλαγές «ανησυχίας» ή «ενδιαφέροντος» από τον Παγκόσμιο Οργανισμό υγείας και έχουν πάρει επίσημα ονόματα από το ελληνικό αλφάβητο. Η τελευταία εξ αυτών είναι η παραλλαγή Μι που προέκυψε στην Κολομβία τον Ιανουάριο.
Τον περασμένο μήνα, οι βρετανικές αρχές άρχισαν να παρακολουθούν μια υπο-παραλλαγή της Δέλτα που θα μπορούσε να είναι περίπου 10 πιο μεταδοτική. Δυο ακόμα «απόγονοι» της Δέλτα, που εντοπίστηκαν πρόσφατα στον Καναδά και στην Ινδονησία, έχουν ομοιότητες με το στέλεχος.
H Emma Hodcroft, γεννετίστηρια του πανεπιστημίου της Βασιλείας που ήταν από τις πρώτες που εντόπισαν μεταλλάξεις στον κορωνοϊό, σημείωσε πως από τότε που εμφανίστηκαν οι Αλφα και Δέλτα γενικά δεν υπήρξαν σημαντικές εξελίξεις. «Αλλά ο ιός πάντα ψάχνει να κάνει την επόμενη κίνησή του».
Δεν υπάρχει λόγος για τον οποίον δεν έχει προκύψει κάποια πιο επικίνδυνη παραλλαγή, αν και οι ειδικοί συμφωνούν πως η παγκόσμια εκστρατεία εμβολιασμού έχει συμβάλλει στην επιβράδυνση των μεταλλάξεων.
Πριν τα εμβόλια, ο ιός αντιμετώπιζε ένα «απλούστερο ανοσοποιητικό τοπίο» στο οποίο σχεδόν ο καθένας ήταν επιρρεπής και «η μεταδοτικότητα ήταν εύκολη», εξηγεί η Hodcroft. Τώρα, καθώς πάνω από το 53% του πληθυσμού παγκοσμίως έχει κάνει την πρώτη δόση του εμβολίου και περίπου 30 εκατ. δόσεις χορηγούνται παγκοσμίως κάθε μέρα, η επόμενη κίνηση του ιού «δεν ήταν τόσο ξεκάθαρη». «Θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο μεταδοτικός ή να βρει τρόπους να αποφύγει την ανοσοποιητική μας αντίδραση, ή και τα δύο», είπε.
Κάποιοι υποστηρίζουν πως η μεταδοτικότητα έχει ήδη κορυφωθεί. Ο Francois Balloux, διευθυντής του University College London Genetics Institute, λέει πως το R0 –ο αριθμός αναπαραγωγής σε έναν παντελώς εκτεθειμένο πληθυσμό- των ενδημικών κορωνοϊών που κυκλοφορούσαν πριν τον Sars-Cov-2 κορυφώθηκε στο 7, μετά από δεκαετίες φυσικής επιλογής.
Καθώς η Δέλτα έχει R0 μεταξύ 6 και 7 – υπερδιπλάσιο από το αρχικό του στελέχους της Γουχάν- η κυρίαρχη παραλλαγή μπορεί να μην έχει «μεγάλο περιθώριο να γίνει πιο μεταδοτική βραχυπρόθεσμα», σημείωσε.
Ο Balloux προέβλεψε πως η Sars-Cov-2 θα ακολουθήσει ένα μοτίβο όπου «σιγά σιγά θα αναπτύξει έναν τρόπο παράκαμψης του ανοσοποιητικού συστήματος» με την πάροδο μιας δεκαετίας αντί για «συνεχή άλματα στην μεταδοτικότητα». Η ίδια μακροχρόνια εξέλιξη μπορεί να παρατηρηθεί στη γρίπη και στους εποχικούς κορωνοϊούς.
Αλλά οι επιστήμονες εξακολουθούν να ανησυχούν για μια ξαφνική μετάλλαξη του ιού που θα μπορούσε να εκτροχιάσει την παγκόσμια αντίδραση στην πανδημία και την εξέλιξη του εμβολιασμού.
Το στέλεχος B.1.1.529, που εξαπλώνεται στη Νότια Αφρική και στη Μποτσουάνα, έχει εγείρει ανησυχίες γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, καθώς πολλές από τις 32 μεταλλάξεις του σχετίζονται με την ικανότητα να αποφεύγει το ανοσοποιητικό σύστημα και να εξαπλώνεται ταχύτερα.
Ο Tulio de Oliveira, διευθυντής του Centre for Epidemic Response and Innovation στη Νότια Αφρική, είπε πως «ανησυχεί» για την παραλλαγή και πως αυτή είναι η αιτία για περίπου το 90% των σχεδόν 1.100 κρουσμάτων που κατεγράφησαν την Τετάρτη στην επαρχία Guateng. Το ασυνήθιστο, κατά τον ίδιο, είναι πως το στέλεχος μπορεί να εντοπιστεί μέσω της ανάλυσης αποτελεσμάτων κανονικών τεστ PCR χωρίς τη χρήση γενετικής αποτύπωσης.
«Το βασικό ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί είναι ποια ακριβώς είναι η επίπτωση της παραλλαγής αυτής στα εμβόλια», πρόσθεσε.
Ο Slawomir Kubik, ειδικός γονιδιακής έρευνας στην εταιρεία βιοτεχνολογίας Sophia Genetics, τόνισε πως η «υγεία» μιας παραλλαγής μπορεί να κριθεί μόνο από το πώς «εξαπλώνεται στον πραγματικό κόσμο».
«Έχει να κάνει με τα γονίδια, με το περιβάλλον και με κάποιον βαθμό τύχης… αν έχεις μια «πλεονεκτική» μετάλλαξη αλλά δεν την περάσεις σε άλλον, δεν θα εξαπλωθεί ποτέ» σημείωσε.
Ακόμα και αν το στέλεχος της Μποτσουάνα ατονίσει, θα εμφανιστούν άλλα στελέχη. Ο Venky Soundararajan, επιστήμονας στην εταιρεία analytics Nference, ανησυχεί πως η μια επίπτωση της εμβολιαστικής ώθησης θα μπορούσε να είναι πως θα αναγκάσει τον ιό σε ένα «γενετικό αδιέξοδο», γεννώντας μια «παραλλαγή-φυγά» ικανή να αποφύγει το ανοσοποιητικό σύστημα.
«Τα εμβόλια είναι θεόσταλτα από την άποψη ότι έχουν την ικανότητα να σταματούν τις μολύνσεις και τις σοβαρές ασθένειες, αλλά παραδόξως έχουν επίσης αυξήσει την ανάγκη να παρακολουθούμε αυτές τις πολύ συγκεκριμένες, στοχευμένες μεταλλάξεις» είπε.
Ο Soundararajan προειδοποίησε πως η άνιση διανομή της τεχνολογίας ανάλυσης γονιδιώματος έχει δημιουργήσει «τεράστιες τρύπες» στην παρακολούθηση γονιδιώματος. Πάνω από το 80% από τα 5,4 εκατ. γονιδιώματα Sars-Cov-2 που έχουν «ανέβει» στο παγκόσμιο αποθετήριο Gisaid έχουν προέλθει από μόλις δυο ηπείρους: τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη.
Ενώ κανένας δεν μπορεί να είναι βέβαιος πού και πότε θα εμφανιστεί μια κυρίαρχη παραλλαγή, η πλειοψηφούσα επιστημονική γνώμη είναι πως η Δέλτα δεν θα συνεχίσει να έχει για πάντα την υπεροχή.
O Kevin McCarthy, καθηγητής μικροβιολογίας και μικρογενετικής στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, είπε πως η εξέλιξη του ιού «πλησιάζει στο σημείο καμπής», μετά από το οποίο οι πιθανότητες θα είναι υπέρ μιας παραλλαγής που θα ξεφύγει.
«Θα κινηθούμε προς κάτι όπου ο ιός θα τροποποιεί την ικανότητά του να δημιουργεί αντιγόνα και θα διαβρώνει την αποτελεσματικότητα των εμβολίων; Νομίζω πως αυτό είναι πιθανό να συμβεί», είπε.
«Αν ο ιός αντιμετωπίσει την επιλογή της εξέλιξης ή της εξαφάνισης, θα εξελιχθεί».
