Πώς αποκωδικοποιείται η σκέψη του Βλαντιμίρ Πούτιν, που βρίθει συνωμοσιολογικών συλλογισμών. Παράνοια και φαντασιώσεις ευδοκιμούν όταν τα πράγματα δεν πάνε καλά. Τα «πρωτεία» Τραμπ και σύγχρονοι ηγέτες αντίστοιχου… διαμετρήματος.
Πίστευα ότι οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν καταφύγιο των ανίσχυρων και των αμόρφωτων. Η πεποίθηση ότι μυστικές σκοτεινές δυνάμεις καθοδηγούν το παγκόσμιο γίγνεσθαι έδειχνε άνθρωπο που βρίσκεται «στην απέξω», σερφάροντας στο διαδίκτυο ή φωνάζοντας στους δρόμους. Στα κλιμάκια της εξουσίας ήξεραν καλύτερα. Όπως ψελλίζουν συχνά οι Βρετανοί δημόσιοι υπάλληλοι όταν τα πράγματα πάνε στραβά, «είναι αχρηστία, όχι συνωμοσία» (a cock-up, not a conspiracy).
Αλλά οι συνωμοσιολόγοι έχουν μετακομίσει από τα αλώνια στα σαλόνια. Έχουν γίνει πρόεδροι χωρών, όπως η Τουρκία και η Βραζιλία. Στις ΗΠΑ, ο Ντόναλντ Τραμπ -που βλέπει παντού πλεκτάνες εναντίον του- σχεδιάζει την πολιτική του επάνοδο. Ο πιο επικίνδυνος συνωμοσιολόγος απ’ όλους είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος αυτή τη στιγμή απειλεί τον κόσμο με πυρηνικό πόλεμο.
Η ομιλία του την περασμένη εβδομάδα, όταν ανήγγειλε την παράνομη προσάρτηση τμημάτων της Ουκρανίας, έβριθε συνωμοσιολογικών συλλογισμών. Σύμφωνα με τον Πούτιν, συνολικά η Δύση δεν «θέλει να είμαστε ελεύθεροι. Μας θέλουν αποικία… Θέλουν να μας κλέβουν».
Σε προηγούμενες περιπτώσεις, ο Πούτιν και οι βασικοί του σύμβουλοι έχουν κάνει αναφορά στη θεωρία συνωμοσίας του «χρυσού δισεκατομμυρίου». Αυτό σημαίνει ότι η Δύση έχει αποφασίσει πως ο κόσμος έχει πόρους που αρκούν μόνο για ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους -και ότι ως εκ τούτου σκοπεύει να διαλύσει τη Ρωσία και να κλέψει τους πόρους της. Την περασμένη εβδομάδα ισχυρίστηκε ότι οι δυτικές χώρες έχουν εγκαταλείψει τη θρησκεία και έχουν ασπαστεί τον «σατανισμό».
Είναι όλο και πιο προφανές ότι ο Πούτιν πιστεύει στ’ αλήθεια πολλές από τις θεωρίες συνωμοσίας που διατυπώνει. Μια βαθιά συνωμοτική οπτική για τον κόσμο έχει οδηγήσει τις ενέργειές του εδώ και χρόνια. Έχει επανειλημμένα επιμείνει ότι οι «χρωματιστές επαναστάσεις» σε Ουκρανία και Γεωργία δεν ήταν αυθόρμητα δημοκρατικά κινήματα, αλλά «πραξικοπήματα» που εξυφάνθηκαν από δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών.
Ο Πούτιν είναι επικίνδυνος όσο κανείς. Δεν είναι όμως ο μόνος συνωμοσιολόγος πρόεδρος. Αντιμέτωπος με πιθανότατη εκλογική ήττα, ο ηγέτης της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρου κάνει λόγο για μια τεράστια αριστερή συνωμοσία προκειμένου να του κλέψουν τις εκλογές. Έχει επίσης ασπαστεί την αναπόδεικτη θεωρία ότι ο κορωνοϊός κατασκευάστηκε σε εργαστήριο.
Η Τζόρτζια Μελόνι, που αναμένεται να είναι η επόμενη πρωθυπουργός της Ιταλίας, τρελαίνεται για θεωρίες συνωμοσίας. Έχει φλερτάρει με τη θεωρία της «μεγάλης αντικατάστασης» -η οποία υποστηρίζει ότι υπάρχει σχέδιο που έχει εκκολαφθεί από επενδυτικές ελίτ ώστε να προωθηθεί η μετανάστευση, προκειμένου να αμβλυνθεί ο χριστιανικός πολιτισμός στην Ευρώπη. Τελικός στόχος, προφανώς, είναι να μετατραπούν οι Ευρωπαίοι σε «σκλάβους» και καταναλωτές που δεν σκέφτονται, απογυμνωμένοι από εθνικές και έμφυλες ταυτότητες.
Βαρετά προβλέψιμη, η Μελόνι -όπως ο Τραμπ και ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία- έχει υποστηρίξει ότι τα νήματα εναντίον της χώρας της κινεί κυρίως ο 92χρονος Εβραίος επενδυτής και φιλάνθρωπος Τζορτζ Σόρος. «Όταν είσαι σκλάβος, δουλεύεις για τα συμφέροντα του Σόρος», έχει δηλώσει.
Ένας άλλος ισχυρός ηγέτης που στρέφεται κατά του Σόρος είναι ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο πρόεδρος της Τουρκίας συχνά αποδίδει την ευθύνη για τα οικονομικά προβλήματα της χώρας του όχι στη δική του ανεπάρκεια αλλά σε ένα μυστηριώδες «λόμπι επιτοκίων» που υποτίθεται ότι θέλει να εκμεταλλευτεί τοκογλυφικά τον απλό κόσμο.
Η άνοδος του Τραμπ διέλυσε κάθε ψευδαίσθηση ότι οι εδραιωμένες δημοκρατίες της Δύσης είχαν ανοσία σε τέτοιου είδους πράγματα. Ο πρώην, και ίσως μελλοντικός, πρόεδρος ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία διαδίδοντας το ψέμα της «γέννησης» -που έλεγε ότι ο Μπαράκ Ομπάμα δεν γεννήθηκε στις ΗΠΑ. Από τότε υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγικός στη διάδοση θεωριών συνωμοσίας. Αυτό κορυφώθηκε με την επιμονή του ότι του έκλεψαν τις προεδρικές εκλογές του 2020.
Θεωρίες συνωμοσίας υπάρχουν εδώ και αιώνες, από την εποχή των μαγισσών και νωρίτερα. Αλλά στην παγκοσμιοποιημένη εποχή μας ευνοούνται ιδιαίτερα από ακραίους εθνικιστές, που βλέπουν σκιώδεις ξένες δυνάμεις να καραδοκούν πίσω από κάθε πισωπάτημα ή εθνική ταπείνωση.
Η καταφυγή σε τέτοιες θεωρίες σημαίνει φυγή από την πραγματικότητα, η οποία λοιπόν προκαλεί συνεχώς καταστροφές. Όταν τα πράγματα πάνε στραβά, φυσική αντίδραση για έναν συνωμοσιολόγο είναι να το χοντρύνει, υποστηρίζοντας ότι η καταστροφή που προκάλεσαν οι πολιτικές τους αποτελεί περαιτέρω απόδειξη της αρχικής συνωμοσίας.
Η πίεση των γεγονότων μπορεί να κάνει ακόμα και κανονικά ορθολογιστές πολιτικούς να απλώσουν το χέρι στην άνετη κουβέρτα της συνωμοσιολογίας. Στο απόγειο της κρίσης του ευρώ, συνάντησα αξιωματούχους της ΕΕ που φλέρταραν με την ιδέα ότι όλα τα προκάλεσαν τα hedge funds, και τα έκαναν πλακάκια με τους Financial Times. Τώρα που είναι σειρά της Βρετανίας να περάσει οικονομική βαρυχειμωνιά, ορισμένοι δεξιοί σχολιαστές στο Ηνωμένο Βασίλειο υποψιάζονται ξένη συνωμοσία για να εκτροχιαστεί το Brexit.
Όσοι ηγέτες είχαν ήδη την τάση της συνωμοσιολογικής σκέψης τείνουν να γίνονται ακόμη πιο παρανοϊκοί, όσο τα πράγματα πάνε χειρότερα. (Με τα αξέχαστα λόγια του Κένεθ Ουίλιαμς στην κωμωδία «Ηρωικά κορόιδα στη χώρα των φαραώ» (Carry on Cleo): «Infamy, infamy, they’ve all get it in for me» (Οι άθλιοι, οι άτιμοι, μου τα πήραν όλα!). Κλασικό παράδειγμα η ομιλία του Πούτιν για την προσάρτηση την περασμένη εβδομάδα. Όλα όσα έχουν πάει στραβά για τη Ρωσία, από τότε που αποφάσισε να εισβάλει στην Ουκρανία, αναφέρθηκαν ως περαιτέρω απόδειξη της σατανικής δυτικής συνωμοσίας που τελικά «δικαιώνει» την εισβολή.
Πριν από μερικά χρόνια, η πρώην καγκελάριος της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ υποστήριξε ότι ο Πούτιν είχε χάσει την επαφή με την πραγματικότητα και ζούσε «στον κόσμο του». Σ’ αυτό τον κόσμο αφθονούν κρυμμένοι εχθροί και πλεκτάνες. Είναι ο κόσμος των θεωριών συνωμοσίας.
Με τρόπο τραγικό, η αρρωστημένη φαντασία του Πούτιν έχει εξαπολύσει έναν άσκοπο, βάναυσο και όλο και πιο επικίνδυνο πόλεμο.
