Του ΘΑΝΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ*
Αν κλείσει κανείς τα μάτια του και με πείσμα τα σφίξει, μπορεί και να πείσει τον εαυτό του πως «όλα πάνε καλά έως τώρα» ή τουλάχιστον όχι χειρότερα από πριν! Αλλά αυτό είναι μια αυταπάτη. Τίποτα δεν είναι όπως το γνωρίζαμε. Όλα γύρω μας διαλύονται και η εμμονή εκείνων που δεν το αντιλαμβάνονται, ή πιστεύουν πως είναι παροδικό και προσκολλούνται σ’ εκείνα που ήξεραν, μπορεί να αποβεί μοιραίο.
Η τελευταία δεκαετία, η δεύτερη του 21ου αιώνα, ανέτρεψε όσες βεβαιότητες είχαν απομείνει μέσα από παρατεταμένες πολλαπλές κρίσεις, διαμορφώνοντας έναν άλλο κόσμο.
Οι κρίσεις έγιναν αισθητές λιγότερο ή περισσότερο σε όλο τον κόσμο, αλλά δεν έπληξαν το ίδιο όλες τις χώρες. Για παράδειγμα, η πανδημία αντιμετωπίστηκε με λιγότερα θύματα στη Γερμανία από ό,τι στις ΗΠΑ, γιατί η Γερμανία ήταν πιο προετοιμασμένη και διαθέτει εθνικό σύστημα υγείας. Πάντως, το σύνολο των κρίσεων, κάτι σαν τυφώνας χτύπησε εντονότερα τη Νότια Ευρώπη και την Ελλάδα.
Κρίση χρέους και ευρώ το 2010, γίναμε το πειραματόζωο της Ευρώπης, αποσαρθρώθηκε η παραγωγή, συρρικνώθηκε βίαια το εισόδημα. Προσφυγική και μεταναστευτική κρίση, μπορεί να κορυφώθηκε και να σόκαρε το 2015, αλλά βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, σε άμεση συνάρτηση με τους πολέμους στην περιοχή και την περιβαλλοντική καταστροφή, απειλεί το ευρωπαϊκό οικοδόμημα και την Ένωση τουλάχιστον όπως την ξέραμε έως σήμερα.
Κλιματική κρίση, αποτέλεσμα των περιβαλλοντικών καταστροφών με απότομες μεταπτώσεις βροχοπτώσεων και ξηρασίας με ανεξέλεγκτες πλημμύρες και πυρκαγιές.
Δημογραφική κρίση, διαρκής συρρίκνωση του πληθυσμού και δη του ενεργού με πρόδηλη ανημπόρια τόσο για τη διασφάλιση των γερατειών, όσο και για το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης.
Κρίση υγειονομική, με απρόβλεπτες ακόμη επιπτώσεις στην οικονομία, στην οργάνωση της καθημερινότητας, στην ηθική και την κοινωνική μας υπόσταση.
Κρίση γεωπολιτική και εθνική, διαχρονική ένταση στα Ελληνοτουρκικά, που συνήθως έμπαιναν κάτω από το χαλί, αποφεύγοντας να διευθετηθούν τα όρια των κυριαρχικών δικαιωμάτων και των δύο. Η Τουρκία εντείνει την επιθετικότητά της, σε μια περίοδο που το ΝΑΤΟ παραπαίει στην περιοχή και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει αποφασίσει τι θέλει στην περιοχή.
Μέσα στη δίνη όλων αυτών των κρίσεων, το πρώτο μας μέλημα είναι να αντέξουμε. Να επιβιώσουμε. Και για να αντέξουμε, πρέπει να θωρακιστούμε.
Στον 20ό αιώνα, η πολιτική περιστρεφόταν και χτιζόταν γύρω από τα μεγάλα Ζητήματα, το Ανατολικό ζήτημα, το Κοινωνικό, το Φεμινιστικό, το Περιβαλλοντικό κ.λπ., και ως προβλήματα είχαν λύσεις είτε λογικές είτε παράλογες, μιλούσαμε για Δικαιώματα και Δημοκρατικά κεκτημένα και πολεμούσαμε αυταρχισμούς και ολοκληρωτικές εκδοχές. Αντίθετα, σήμερα οι κρίσεις συνεπάγονται την αγωνία για την επιβίωση. Οι εμπεδωμένες δυτικές αξίες, του Χριστιανισμού, του Διαφωτισμού, της Δημοκρατίας, δεν είναι πια μια κληρονομιά που σου δίνει μια ασφάλεια. Αναδύεται δηλαδή και μια νέα κρίση, η κρίση ταυτότητας. Εντέλει τίθεται το μεγαλύτερο και το σπουδαιότερο «ζήτημα», αυτό της ύπαρξής μας.
Προφανώς, οι κρίσεις δεν αναιρούν ούτε καταργούν τις πολιτικές θεάσεις και διαιρέσεις, το δίκιο και το άδικο, το σωστό και το λάθος. Αντιθέτως, επαναδιατυπώνουν τις πεποιθήσεις, τις αρχές, την ιδεολογία ή τις ιδεοληψίες του καθένα μας, ώστε να τοποθετηθούμε: ποια προτεραιότητα δίνουμε στην αξία της ζωής και την ανθεκτικότητα της ύπαρξής μας τόσο ως άτομα, όσο και ως συλλογικότητες;
Για να αντέξουμε, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι με πολιτικές που να διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα της κοινωνία και της οικονομίας. Κι αυτό με έναν δημοκρατικό τρόπο που να εμπεριέχει το σύνολο των πολιτών κι όχι μόνο τους πλούσιους, να μην ενισχυθεί η λιτότητα και η καταστολή με το πρόσχημα της πρόληψης κινδύνου. Να μη δημιουργηθούν φοβικά καθεστώτα στο όνομα της έκτακτης ανάγκης. Αντίθετα, επιβάλλεται να ενισχυθούν τα δημόσια συστήματα πρόληψης, υγείας, παιδείας. Να προστατευτεί η επιχειρηματικότητα και η εργασία με επέκταση των επενδύσεων με δάνεια μη επιστρεπτέα και πρόσληψη νέων θέσεων εργασίας όπου έκτακτα απαιτείται, με σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, καθώς και ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας του κοινοβουλευτισμού. Περίπου, δηλαδή, αντίθετα από ό,τι γίνεται.
Ταυτόχρονα χρειάζεται αναδιάταξη του οικονομικού μοντέλου, είναι βέβαιο ότι οι πολλαπλές κρίσεις επαναπροσδιορίζουν την παγκοσμιοποίηση, δηλαδή τη φρενήρη μετακίνηση κεφαλαίων, αγαθών και ανθρώπων, αυτό σημαίνει αποθάρρυνση του τουρισμού και αύξηση κόστους των εισαγόμενων αγαθών, περιορισμό ξένων επενδυτών. Για αυτό απαιτείται στήριξη στη βιομηχανία μας και την τοπική παραγωγή, κρίσιμος στόχος ο περιορισμός της ανεργίας.
Είναι βέβαιο πως οι κρίσεις χρησιμοποιούνται για βίαια μεταβολή των κοινωνιών και των πολιτικών ισορροπιών, χρειάζεται εγρήγορση ώστε κάθε τέτοια απόπειρα να αποτύχει. Έχουμε σήμερα αυτή την απαιτούμενη εγρήγορση; Όχι, δεν διαφαίνεται κάτι τέτοιο, είμαστε έκπληκτοι, τρομοκρατημένοι, παθητικοί. Ευτυχώς, και οι εξουσίες είναι παραζαλισμένες και δεν έχουν ξεκάθαρο πλάνο. Είναι μια στιγμή της ιστορίας που κανείς δεν ξέρει πού πάει. Υπάρχει μόνο ένα βαρύ κλίμα και μια υποβόσκουσα οργή.
Βρισκόμαστε σ’ εκείνο το σημείο που μπορεί να γίνουν οι κρίσεις με την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια που δημιουργούν, όχι πάγωμα και ακινησία, αλλά επιταχυντής αλλαγής συνειδήσεων, μπορεί να ανοίξουν νέες δυνατότητες για τους αδύναμους και τις προοδευτικές δυνάμεις, μπορεί να αφυπνιστούμε και να επιβάλουμε τις επιλογές μας. Όπως όλα στην πολιτική, εξαρτάται από τον συσχετισμό δυνάμεων.
* Ελ. Επαγγελματίας, Πρώην. βουλευτής – ΚΕΑ ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
