Τα μη επανδρωμένα οχήματα ανατρέπουν το εμπόριο όπλων —και την ισορροπία δυνάμεων
Τα ιρανικής κατασκευής μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) διαπερνούν πλέον συστηματικά τον ουρανό πάνω από το Κίεβο. Αλλού στην Ουκρανία, τουρκικής και αμερικανικής κατασκευής drones βοηθούν τις ουκρανικές δυνάμεις να στοχεύουν τα ρωσικά στρατεύματα. Οι επιχειρήσεις αυτές καταδεικνύουν τον αυξανόμενο ρόλο των τηλεκατευθυνόμενων όπλων στην μάχη. Η σύγκρουση αναδεικνύει επίσης πώς οι εξαγωγές drones έχουν γίνει όλο και περισσότερο ένα εργαλείο διπλωματίας.
Με την χρήση των drones σε άνοδο, τα κράτη έχουν επωφεληθεί από τις εξαγωγές drones για να αυξήσουν την παγκόσμια επιρροή τους. Σίγουρα, αυτό αποτελεί κομμάτι μιας καθιερωμένης τάσης: οι κυβερνήσεις έχουν από καιρό αξιοποιήσει τις εξαγωγές όπλων ως διπλωματικό εργαλείο. Πέρα από το να γεμίζουν τα κρατικά ταμεία και να καλύπτουν το κόστος Έρευνας και Ανάπτυξης, οι πωλήσεις όπλων βοηθούν τα κράτη να προωθήσουν την ατζέντα της εξωτερικής τους πολιτικής. Η πώληση ή η δωρεά όπλων σε ομοϊδεάτες εταίρους μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόσπαση παραχωρήσεων, την άσκηση επιρροής, την αντιμετώπιση αντιπάλων, και την ενίσχυση των στρατιωτικών δεσμών. Μια νέα εποχή του εμπορίου όπλων αναδύεται, στην οποία νέοι εξαγωγείς όπως το Ιράν και η Τουρκία εκτοπίζουν τους παραδοσιακούς προμηθευτές όπλων και χρησιμοποιούν τις εξαγωγές drones για να επεκτείνουν την επιρροή τους πέρα από τα σύνορά τους. Οι εξαγωγές αυτές απειλούν την επιρροή της Ουάσινγκτον και την ασφάλεια των εταίρων της. Για να παραμείνουν μπροστά, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής των ΗΠΑ θα πρέπει να βοηθήσουν τους συμμάχους να δημιουργήσουν προγράμματα drones, αναπτύσσοντας παράλληλα προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της απειλής των αντίπαλων drones.
ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ DRONES
Η διπλωματία των drones βρίσκεται σε άνοδο, επειδή ανταποκρίνεται σε μια αυξανόμενη ζήτηση. Οι διεθνείς ηγέτες πείθονται ολοένα και περισσότερο ότι οι αμυντικές και εξωτερικές πολιτικές φιλοδοξίες τους εξαρτώνται από την κατοχή τηλεκατευθυνόμενων όπλων. Τα drones έχουν αλλάξει τον χαρακτήρα των σύγχρονων συγκρούσεων, επιτρέποντας στα κράτη να προβάλλουν ισχύ, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τον κίνδυνο για το φίλιο προσωπικό. Κρατώντας τα πληρώματα μακριά από τις γραμμές του μετώπου, τα drones επιτρέπουν στις κυβερνήσεις να αναλαμβάνουν ριψοκίνδυνες αποστολές επίθεσης ή συλλογής πληροφοριών που διαφορετικά δεν θα μπορούσαν να ξεκινήσουν. Η Ρωσία, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί συχνά drones αντί για επανδρωμένα επιθετικά αεροσκάφη για να πλήξει καλά αμυνόμενους ουκρανικούς στόχους. Ταυτόχρονα, τα drones προσφέρουν αεροπορική υποστήριξη και πανοραμική θέα στις επίγειες δυνάμεις, που συχνά γέρνουν την πλάστιγγα κατά την διάρκεια των μαχών. Επιπλέον, τα drones είναι συνήθως φθηνότερα και ευκολότερα στην λειτουργία και την συντήρησή τους από τους πυραύλους ή τα επανδρωμένα αεροσκάφη ή τα αντικαθιστούν, κάνοντας απλούστερη την ενσωμάτωση των drones στις στρατιωτικές επιχειρήσεις των κρατών.
Η χρήση drones σε πρόσφατες συγκρούσεις έχει αποδειχθεί αποτελεσματική διαφήμιση. Πλάνα από την Ουκρανία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ -μια αμφισβητούμενη περιοχή για την οποία μάχονται η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν- παρουσίασαν drones να χτυπούν στόχους με φθηνό κόστος, ωθώντας άλλους στρατούς να προσθέσουν τηλεκατευθυνόμενα αεροσκάφη στο οπλοστάσιό τους. Ορισμένες χώρες έχουν δημιουργήσει εγχώρια προγράμματα drones, αλλά άλλες έχουν στραφεί σε διεθνείς προμηθευτές.
Οι παραδοσιακοί εξαγωγείς όπλων όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες αρχικά κυριάρχησαν στην παραγωγή drones με συστήματα όπως το MQ-9 Reaper. Όμως, οι εξαγωγικοί περιορισμοί, όπως το Καθεστώς Ελέγχου της Πυραυλικής Τεχνολογίας (Missile Technology Control Regime, MTCR), μια πολυμερής συμφωνία στην οποία συμμετέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, περιόρισαν σημαντικά την πώληση των αμερικανικών drones, ακόμη και στους στενότερους συμμάχους της Ουάσινγκτον. Επιχειρήσεις από χώρες που δεν έχουν υπογράψει το MTCR, όπως η Κίνα και το Ισραήλ, παρενέβησαν με ενθουσιασμό για να καλύψουν το κενό και μπορούσαν να συμμετάσχουν σε ένα εν πολλοίς μη ρυθμιζόμενο εμπόριο.
Ταυτόχρονα, άλλα κράτη που παραδοσιακά δεν ήταν εξαγωγείς αεροσκαφών αύξησαν τα προγράμματα παραγωγής drones. Το Ιράν πούλησε drones σε άλλες χώρες και τα έθεσε στην διάθεση των πληρεξουσίων του στην Χεζμπολάχ και στους Χούτι. Ομοίως, το πρόγραμμα drones της Τουρκίας -που αναπτύχθηκε εν μέρει για να μειώσει την εξάρτηση από ξένους προμηθευτές όπλων- έγινε γρήγορα γνωστό με το όνομα Bayraktar TB2. Η Τουρκία [2] ανέπτυξε για πρώτη φορά το TB2 κατά των κουρδικών δυνάμεων στο Ιράκ και την Συρία. Σύντομα, βρέθηκε στις λίστες αγορών σχεδόν δύο δωδεκάδων χωρών στην Αφρική, την Κεντρική Ασία, την Ευρώπη, και τη Μέση Ανατολή.
ΑΓΟΡΑ ΕΥΝΟΪΚΗ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΩΛΗΤΕΣ
Η πώληση drones σε περίοδο υψηλής ζήτησης αυξάνει την διπλωματική ισχύ ενός κράτους-προμηθευτή με τρεις σημαντικούς και συχνά συμπληρωματικούς τρόπους. Πρώτον, η εξαγωγή drones εμβαθύνει τους δεσμούς με τις κυβερνήσεις-πελάτες. Η πώληση ενός drone συνεπάγεται περισσότερα από τη μεταφορά ενός μηχανήματος. Οι εξαγωγές συνοδεύονται συνήθως από μακροπρόθεσμη εκπαίδευση, υλικοτεχνική βοήθεια, και συμφωνίες συντήρησης που έχουν διαρκή αποτελέσματα. Ένα κράτος εισαγωγής εξαρτάται από το κράτος-προμηθευτή του για αναβαθμίσεις και ανταλλακτικά. Οι εξαγωγείς εκπαιδεύουν τα πληρώματα των drones στα κράτη εισαγωγής, οικοδομώντας σχέσεις που διαρκούν καθώς το προσωπικό ανεβαίνει στην ιεραρχία. Αυτές οι συνδέσεις δημιουργούν νέους δρόμους μέσω των οποίων ένα κράτος προμηθευτής μπορεί να επηρεάσει την χάραξη πολιτικής. Πράγματι, ένα ιρανικό πρακτορείο ειδήσεων που συνδέεται με το Σώμα των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν διακήρυξε ότι οι εξαγωγές drones του Ιράν «εμβαθύνουν την στρατηγική επιρροή του» διεθνώς.
Τα κράτη-προμηθευτές εδραιώνουν όλο και περισσότερο αυτές τις σχέσεις με το να ανοίγουν υπερπόντια εργοστάσια κατασκευής drones. Το Ιράν δημιούργησε γραμμές παραγωγής drones στο Τατζικιστάν και την Βενεζουέλα, και η Τουρκία σχεδιάζει να κατασκευάσει εργοστάσιο TB2 στην Ουκρανία. Ο ανώτατος στρατηγός του Ιράν περιέγραψε το άνοιγμα του εργοστασίου στο Τατζικιστάν ως σημείο καμπής στις σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών. Πράγματι, τα drones μπορούν να χρησιμεύσουν ως πύλη εξαγωγών που θέτει τις βάσεις για ευρύτερες μεταφορές όπλων, με το να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα του υλικού ενός προμηθευτή και καθιερώνοντας διαδικασίες για μελλοντικές μεταφορές όπλων. Η Ρωσία, για παράδειγμα, εξετάζει τώρα το ενδεχόμενο να αγοράσει βαλλιστικούς πυραύλους από το Ιράν.
Δεύτερον, οι εξαγωγές drones βοηθούν τα κράτη-προμηθευτές να ανταγωνίζονται τους αντιπάλους τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η εξαγωγή drones επιτρέπει στα κράτη-προμηθευτές να αμφισβητούν περιφερειακούς εχθρούς. Για παράδειγμα, οι τουρκικές μεταφορές drones στο Αζερμπαϊτζάν συνέβαλαν στην ήττα της Αρμενίας στον πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020, ταπεινώνοντας τον μακροχρόνιο αντίπαλο της Τουρκίας και αναγκάζοντάς τον να παραχωρήσει εδάφη. Ομοίως, η Τεχεράνη εξόπλισε τους πληρεξουσίους της με drones για να επιτεθούν σε στόχους σε αραβικά κράτη του Κόλπου, στο Ισραήλ, και στην Υεμένη.
Σε άλλες περιπτώσεις, οι μεταβιβάσεις drones δίνουν στα κράτη την δυνατότητα να εμπλακούν σε πολέμους πληρεξουσίων πιο μακριά. Όταν το Ιράν πουλά drones στην Ρωσία, για παράδειγμα, υποστηρίζει επιθέσεις στην Ουκρανία, η οποία υποστηρίζεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ταυτόχρονα, επιδεικνύει ικανότητες που το Ιράν θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών σε μια μελλοντική σύγκρουση. Σίγουρα, αυτό συνεπάγεται πολιτικούς και στρατιωτικούς κινδύνους. Οι εξαγωγές drones της Τεχεράνης προκάλεσαν νέες κυρώσεις και η χρήση ιρανικών drones στην Ουκρανία βοηθά τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους να αναπτύξουν αντίμετρα. Αλλά για την Τεχεράνη, η εδραίωση των δεσμών με την Ρωσία φαίνεται να αντισταθμίζει αυτούς τους κινδύνους.
Καθώς οι προμηθευτές drones διαφοροποιούν την παραγωγή μέσω υπερπόντιων εργοστασίων, η διπλωματία τους θα γίνει πιο ανθεκτική και λιγότερο ευάλωτη σε διαταραχές από τους αντιπάλους. Το Ισραήλ, για παράδειγμα, έχει βομβαρδίσει εγκαταστάσεις παραγωγής drones στο Ιράν, αλλά μπορεί να θεωρήσει πολύ επικίνδυνο να επιτεθεί σε ιρανικά εργοστάσια σε χώρες με φιλικότερους διπλωματικούς δεσμούς, όπως το Τατζικιστάν.
Τέλος, τα κράτη-προμηθευτές χρησιμοποιούν τις μεταβιβάσεις drones για να αποσπάσουν παραχωρήσεις από τους πελάτες. Σύμφωνα με τον ειδησεογραφικό ιστότοπο Al-Monitor, η πώληση 20 drones από την Τουρκία στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα παρείχε στην Άγκυρα αρκετή μόχλευση ώστε να επηρεάσει τους αξιωματούχους των Εμιράτων να περιορίσουν την πρόσβαση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενός επιφανούς αφεντικού της τουρκικής μαφίας που έγινε πληροφοριοδότης ενώ ζούσε στο Ντουμπάι. Και τον Δεκέμβριο του 2022, αξιωματούχοι της αμερικανικής κυβέρνησης ανακοίνωσαν ότι η Ρωσία παρέχει πλέον στο Ιράν ένα «άνευ προηγουμένου επίπεδο» προηγμένου στρατιωτικού εξοπλισμού -ενδεχομένως συμπεριλαμβανομένων μαχητικών αεροσκαφών πέμπτης γενιάς Su-35- εν μέρει λόγω της μεταβίβασης ιρανικών drones.
Με το να εμβαθύνει τους δεσμούς με τα κράτη-πελάτες, να αντιμετωπίζει αντιπάλους, και να αποσπά παραχωρήσεις ως ανταλλάγματα (quid pro quo), η διπλωματία των drones απειλεί την περιφερειακή σταθερότητα και αμφισβητεί την επιρροή των καθιερωμένων εξαγωγέων όπλων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες. Πράγματι, προμηθευτές drones όπως το Ιράν, εξοπλίζουν συστηματικά κράτη όπως το Σουδάν, την Συρία, και την Βενεζουέλα, τα οποία διαφορετικά δεν θα ήταν σε θέση να αποκτήσουν drones λόγω κυρώσεων και άλλων πολιτικών εμποδίων. Τα νεοαποκτηθέντα drones επιτρέπουν σε αυτά τα κράτη να αναζωπυρώνουν παγωμένες συγκρούσεις, να παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, και να υπονομεύουν τις υπό διεθνή καθοδήγηση προσπάθειες επίλυσης συγκρούσεων. Τα τελευταία χρόνια, ακτιβιστές και νομοθέτες επέκριναν την πώληση drones TB2 από την Τουρκία στην Αιθιοπία, επειδή επέτρεψε επιθέσεις που φέρεται να σκότωσαν δεκάδες αμάχους.
ΚΑΤΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΑΠΟ ΕΝΑ ΟΠΛΟ
Καθώς τα κράτη χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο τα drones ως ένα νόμισμα για διακρατικό ανταγωνισμό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα παλέψουν με το πώς να ανταποκριθούν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα κράτη-προμηθευτές θα ανταγωνίζονται για τους ίδιους πελάτες. Όποιος τελικά κερδίσει το συμβόλαιο ίσως επίσης να εξασφαλίσει μια θέση ως προτιμώμενος εταίρος ασφαλείας, καθιστώντας δύσκολη την άσκηση επιρροής από άλλα κράτη.
Σε άλλες περιπτώσεις, τα κράτη ίσως να χρειαστεί να βοηθήσουν συμμάχους και εταίρους να αμυνθούν έναντι των drones ενός αντιπάλου. Στον συνεχιζόμενο πόλεμο στην Ουκρανία, τα μέλη του ΝΑΤΟ αύξησαν τις παραδόσεις εξοπλισμού αεράμυνας στο Κίεβο αφότου η Μόσχα απέκτησε ιρανικά drones. Πολλά από αυτά τα συστήματα, ωστόσο, περιλαμβάνουν την εκτόξευση δαπανηρών πυραύλων για να καταρρίψουν drones που είναι πολύ φθηνότερα. Το να προηγηθεί κανείς των αντιπάλων του στην διπλωματία των drones θα απαιτήσει πιθανότατα μια διαδικασία δράσης-αντίδρασης που θα περιλαμβάνει την παροχή χαμηλού κόστους συστημάτων antidrone σε κράτη που απειλούνται από αντίπαλα drones.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει τονίσει την αυξανόμενη σημασία των drones για την διεθνή ασφάλεια. Για να διατηρήσουν ένα πλεονέκτημα, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους θα πρέπει να περιορίσουν τα αδίστακτα κράτη (rogue states), όπως το Ιράν, από την εξαγωγή drones μέσω κυρώσεων και ελέγχων των εξαγωγών. Ταυτόχρονα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να εξάγουν περισσότερα drones και συστήματα antidrone σε συμμάχους, ώστε να τους βοηθήσουν να δημιουργήσουν τα δικά τους προγράμματα drones, περιορίζοντας την πιθανότητα τα κράτη αυτά να στραφούν σε άλλους προμηθευτές. Τα drones δεν είναι πλέον μόνο ένα όπλο στο πεδίο της μάχης, αλλά και ένα διπλωματικό εργαλείο.
