Foreign Affairs: Η επιστροφή της Κόκκινης Κίνας

Το 1978, ο Κινέζος ηγέτης Deng Xiaoping ανακοίνωσε ότι η χώρα του θα ξεφύγει από το παρελθόν της. Μετά από δεκαετίες πολιτικών εκκαθαρίσεων, οικονομικής αυτάρκειας, και ασφυκτικού κοινωνικού ελέγχου υπό τον Μάο Τσε Τουνγκ, ο Deng άρχισε να σταθεροποιεί την κινεζική πολιτική, να αφαιρεί τις απαγορεύσεις στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και τις ξένες επενδύσεις και να δίνει στα άτομα μεγαλύτερη ελευθερία στην καθημερινή τους ζωή. Αυτή η αλλαγή, η οποία ονομάστηκε «μεταρρύθμιση και άνοιγμα» οδήγησε σε πραγματιστικές πολιτικές που βελτίωσαν τις σχέσεις του Πεκίνου με την Δύση και έβγαλαν εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζους από την φτώχεια. Αν και η Κίνα παρέμεινε αυταρχική, ο Deng μοιράστηκε την εξουσία με άλλους ανώτερους ηγέτες του κόμματος —σε αντίθεση με τον Μάο. Και όταν ο Deng άφησε το αξίωμα, οι διάδοχοί του συνέχισαν τον ίδιο δρόμο.

Μέχρι τώρα. Κατά την διάρκεια του 20ου Εθνικού Συνεδρίου του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΚ) τον περασμένο μήνα, ο Κινέζος ηγέτης Xi Jinping έδωσε οριστικά τέλος στην εποχή της κινεζικής πολιτικής του Deng. Από πολλές απόψεις, ήταν σαφές ότι η πολιτική «μεταρρύθμιση και άνοιγμα» όδευε προς το τέλος της στο 19ο Εθνικό Συνέδριο το 2017, όταν ο Xi κήρυξε «μια νέα εποχή» στην οποία το κόμμα θα διόρθωνε τις ιδεολογικές, πολιτειακές, και πολιτικές «ανισορροπίες» που είχαν απομείνει από τους προκατόχους του. Αλλά ήταν το 20ο συνέδριο του κόμματος που έδωσε στον Xi μια άνευ προηγουμένου τρίτη θητεία ως ηγέτη και απομάκρυνε στελέχη υπέρ της αγοράς από την ηγεσία του ΚΚΚ. Απομάκρυνε ακόμη και τον προκάτοχο του Xi από την διαδικασία. Μετά από σχεδόν 44 χρόνια, η ιστορία θα καταγράψει ότι ήταν αυτό το συνέδριο που επιτελούσε τις τελευταίες τελετουργίες της μεταρρυθμιστικής εποχής του Deng. Ο γενναίος νέος κρατικιστικός κόσμος του Xi Jinping είναι τώρα σε πλήρη ισχύ.

Αυτό σημαίνει ότι οι ξένοι πρέπει να αφήσουν στην άκρη τα βολικά αναλυτικά πλαίσια που πολλοί από αυτούς έχουν χρησιμοποιήσει για να αναλύσουν την Κίνα τις δύο τελευταίες γενιές. Οι περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων πολλών στην Δύση, έχουν προδιάθεση να πιστεύουν ότι όταν οι ηγέτες της Κίνας μιλούν με ιδεολογικούς όρους, δεν πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη (ή ότι, αν λαμβάνονται, η ιδεολογία ισχύει καθαρά για την εσωτερική πολιτική του κόμματος). Αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Όπως έγραψα στο περιοδικό Foreign Affairs λίγο πριν από το συνέδριο του κόμματος, «Υπό τον Xi, η ιδεολογία οδηγεί την πολιτική πιο συχνά από το αντίστροφο». Είναι πραγματικά πιστός στον μαρξισμό-λενινισμό· η άνοδός του αντιπροσωπεύει την επιστροφή του Ιδεολογικού Ανθρώπου στην παγκόσμια σκηνή. Αυτό το μαρξιστικό-εθνικιστικό ιδεολογικό πλαίσιο οδηγεί την επιστροφή του Πεκίνου στον κομματικό έλεγχο της πολιτικής και της κοινωνίας με συρρικνούμενο χώρο για ιδιωτική διαφωνία και προσωπικές ελευθερίες. Οδηγεί επίσης την αναγεννημένη κρατικιστική προσέγγιση του Πεκίνου στην οικονομική διαχείριση, και τις ολοένα και πιο ισχυρές εξωτερικές πολιτικές και πολιτικές ασφαλείας του που στοχεύουν στην αλλαγή του διεθνούς status quo.

Ο Xi χρησιμοποίησε την «έκθεση εργασίας» του 20ου Συνεδρίου (μια ομιλία του κορυφαίου ηγέτη του ΚΚΚ σε κάθε συνέδριο που περιγράφει τους ιδεολογικούς και πολιτικούς κανόνες για τα επόμενα πέντε χρόνια) για να δείξει στο κόμμα και στον κόσμο ότι η Κίνα έχει πλέον ένα ολοκληρωμένο εθνικό και διεθνές όραμα για αυτό που αποκαλεί «εκσυγχρονισμό κινεζικού τύπου». Αυτό το όραμα απαιτεί την αποσύνδεση της οικονομικής νεωτερικότητας από τα Δυτικά πολιτικά και κοινωνικά πρότυπα και τις υποκείμενες πολιτιστικές πεποιθήσεις. Προσφέρει μια νέα διεθνή τάξη αγκυρωμένη στην κινεζική παρά στην αμερικανική γεωπολιτική ισχύ. Και περιλαμβάνει την δημιουργία ενός συνόλου θεσμών και κανόνων που είναι συμβατοί με τα συμφέροντα και τις αξίες της ίδιας της Κίνας και όχι με εκείνα της Δύσης. Είναι μια Μανιχαϊστική κοσμοθεωρία, που φέρνει το μείγμα των κομφουκιανικών και μαρξιστικών-λενινιστικών αξιών της Κίνας αντιμέτωπο με την φιλελεύθερη δημοκρατία και τον φιλελεύθερο διεθνισμό της Δύσης και ορισμένου (αλλά όχι όλου) του υπόλοιπου κόσμου. Όπως κατέστησε σαφές αυτό το συνέδριο, ο Xi θέλει να αποδείξει ότι το ΚΚΚ υπό την ηγεσία του έχει τόσο το θράσος όσο και την ικανότητα να μεταφράσει αυτό το τολμηρό νέο όραμα σε πραγματικότητα.

Η ΠΕΝΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΑΘΙ

Στο Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα, οι λέξεις έχουν σημασία. Η συχνότητα με την οποία εμφανίζονται διάφοροι όροι και φράσεις σε σημαντικές εκθέσεις και ομιλίες είναι ένας κριτικός ερμηνευτικός μηχανισμός που χρησιμοποιούν τόσο τα μέλη του κόμματος όσο και οι εξωτερικοί παρατηρητές για να διακρίνουν τις μεταβαλλόμενες κατευθύνσεις της ηγεσίας. Η περίφημη επίθεση του Μάο στους «καπιταλιστές δρομείς» (capitalist roaders), για παράδειγμα, συνοδευόταν από τις κομματικές κατακλυσμικές εκστρατείες εθνικοποίησης και την αντίθεσή του στις μικρές ιδιωτικές επιχειρήσεις. Τα ιδεολογικά κείμενα του Jiang Zemin σχετικά με τα «τρία αντιπροσωπευτικά» – τα οποία περιελάμβαναν την ανάγκη να αξιοποιηθούν οι «παραγωγικές δυνάμεις» της κινεζικής οικονομίας – ήταν ένα σαφές μήνυμα προς τους κομματικούς ηγέτες να φέρουν ιδιώτες επιχειρηματίες στις τάξεις του κόμματος (κάτι που έκαναν στην συνέχεια).

Οι φράσεις και οι επιλογές λέξεων του Xi έχουν παρόμοιες συνέπειες στον πραγματικό κόσμο. Και η έκθεση εργασίας του 20ου Κογκρέσου, που παρέδωσε ο Xi, είναι γεμάτη με μια σειρά νέων και συνεχιζόμενων ιδεολογικών χαρακτηριστικών όρων. Συνολικά, υποδεικνύουν ότι το ΚΚΚ σταθμίζει τώρα την οικονομία, την εθνική ασφάλεια, και την εθνικιστική ταυτότητα της χώρας με διαφορετικούς τρόπους. Στην έκθεση που βγήκε από το 14ο Συνέδριο το 1992, όταν ακόμη κυβερνούσε ο Ντενγκ, ο όρος «οικονομία» χρησιμοποιήθηκε 195 φορές. Στην φετινή έκθεση, η «οικονομία» αναφέρεται μόνο σε 60 περιπτώσεις. Το σύνθημα του Deng για «μεταρρύθμιση και άνοιγμα» αναφέρθηκε 54 φορές το 1992· στο 20ο Συνέδριο, η φράση αναφέρθηκε μόνο σε εννέα περιπτώσεις. Το 1992, ο όρος «εθνική ασφάλεια» εμφανίστηκε μια φορά και χρησιμοποιήθηκε μόλις τέσσερις φορές το 2012. Αλλά στο 19ο Συνέδριο το 2017, το πρώτο του Xi ως ηγέτη, ο όρος εμφανίστηκε 18 φορές. Φέτος αναφέρεται 27 φορές. Εν τω μεταξύ, ο κινεζικός όρος για το ισχυρό κράτος, qiangguo, εμφανίζεται 23 φορές φέτος, σε σύγκριση με 19 το 2017 και μόνο δύο το 2002. Συνολικά, αυτές οι αλλαγές δείχνουν ότι το κόμμα επικεντρώνεται πλέον στον κινεζικό εθνικισμό και την εθνική ασφάλεια. Πρόκειται για μια απότομη ρήξη από τα προηγούμενα καθεστώτα, τα οποία ασχολούνταν σχεδόν αποκλειστικά με την οικονομική ανάπτυξη.

Ο όρος «Μαρξισμός» εμφανίζεται επίσης πολλές φορές στην έκθεση του 2022 και περιβάλλεται από άλλη γλώσσα που υποδηλώνει ότι ο Xi ετοιμάζεται για σύγκρουση. Η μαρξιστική-λενινιστική έννοια του «αγώνα» -αγώνας με βίαια ή μη βίαια μέσα για την επίλυση όσων οι μαρξιστές-λενινιστές θεωρούν «αντιφάσεις» στην εγχώρια και διεθνή κοινωνία- αναφέρεται 22 φορές. Με ιδεολογικό ορισμό, η έννοια εξουσιοδοτεί τον Xi να συμμετέχει σε διάφορες μορφές αντιπαράθεσης για να προωθήσει τον επαναστατικό του σκοπό. Και την έκθεση του αρχηγού ακολούθησε μια εντατική προπαγανδιστική εκστρατεία, τόσο για δημόσια όσο και για εσωκομματική κατανάλωση, σχετικά με την ανάγκη της Κίνας να προετοιμαστεί για τις δύσκολες στιγμές σκληραίνοντας το «πνεύμα του αγώνα» της. Αυτός ο αγώνας δεν περιορίζεται στις προκλήσεις του κόμματος στο εσωτερικό μέτωπο (συμπεριλαμβανομένου ενδεχομένως του ίδιου του κόμματος). Απευθύνεται επίσης στις προκλήσεις της Κίνας σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η αυξανόμενη συνηγορία περί «αγώνα» υπογραμμίστηκε από την απόφαση του Xi να οδηγήσει τη νεοεκλεγείσα μόνιμη επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου (Politburo) -το ανώτατο πολιτικό όργανο της Κίνας- σε μια επίσκεψη στην [πόλη] Yan’an μετά το τέλος του συνεδρίου. Η Yan’an ήταν το μέρος όπου ο Μάο είχε την βάση του για ένα μέρος του πρώτου εμφυλίου πολέμου ενάντια στους Κινέζους Εθνικιστές και το μεγαλύτερο μέρος του πολέμου κατά της Ιαπωνίας. Εκεί συγκάλεσε επίσης το Έβδομο Εθνικό Συνέδριο του Κόμματος το 1945, το οποίο επιβεβαίωσε την απόλυτη ηγεσία του στο ΚΚΚ μετά τον δικό του πολιτικό αγώνα ενάντια στους εσωκομματικούς αντιπάλους την προηγούμενη δεκαετία. Εκείνη η συνάντηση ήταν επίσης ο πρόδρομος του δεύτερου εμφυλίου πολέμου του κόμματος ενάντια στην εθνικιστική κυβέρνηση της Κίνας, ο οποίος έληξε όταν ο αντικομουνιστής εθνικιστής ηγέτης Chiang Kai-shek κατέφυγε στην Ταϊβάν μαζί με τα υπολείμματα του καθεστώτος του. Η πολιτική σημασία της επίσκεψης του Xi στην Yan’an, λοιπόν, είναι σχετικά σαφής. Όπως ο Μάο, ο Xi έχει αναδειχθεί θριαμβευτής μετά την δική του δεκαετία αμείλικτης εδραίωσης της εξουσίας του, συχνά μέσω βίαιων εσωτερικών συγκρούσεων. Και τώρα προετοιμάζεται για τον ανανεωμένο μακροχρόνιο αγώνα της Κίνας ενάντια στον παλιό εχθρό: τους αυτονομιστές στην Ταϊβάν.

Το ΚΚΚ προηγουμένως δίσταζε να υιοθετήσει οποιοδήποτε δημόσιο χρονοδιάγραμμα ή προθεσμία για την ανακατάληψη της Ταϊβάν. Ο Xi, αντίθετα, δήλωσε ότι η ανακατάληψη της Ταϊβάν είναι κρίσιμης σημασίας για την «εθνική αναζωογόνηση» της Κίνας και ότι σκοπεύει να ολοκληρώσει αυτήν την αναζωογόνηση μέχρι το 2049. Οι προκάτοχοι του Xi κατά την περίοδο της «μεταρρύθμισης και ανοίγματος» πίστευαν ότι αν η Κίνα ήθελε να αναπτυχθεί οικονομικά, η χώρα χρειαζόταν καλές σχέσεις με τον υπόλοιπο κόσμο, έτσι δεν είχαν ποτέ την ιδέα να πολεμήσουν για να καταλάβουν το νησί. Οι προηγούμενες εκθέσεις του συνεδρίου του κόμματος περιείχαν μια τυπική αναφορά στην «ειρήνη και ανάπτυξη» ως την κύρια υποκείμενη τάση της σύγχρονης εποχής, σηματοδοτώντας ότι η Κίνα δεν αντιμετώπιζε καμία απειλή μεγάλου πολέμου και ως εκ τούτου θα μπορούσε να καταστήσει κεντρική της προτεραιότητα την οικονομική ανάπτυξη. Ξεκινώντας το 2002, οι εκθέσεις δήλωναν επίσης ότι η Κίνα βίωνε μια «περίοδο στρατηγικής ευκαιρίας» ή zhanlue jiyuqi: μια φράση που δείχνει ότι οι στρατιωτικοί περισπασμοί των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μέση Ανατολή παρείχαν στην Κίνα ακόμη λιγότερη διεθνή πίεση και επομένως περισσότερο χώρο για να επικεντρωθεί πλήρως στην ταχεία ανάπτυξη.

Καμία από αυτές τις τυπικές εκφράσεις δεν εμφανίζεται στην αναφορά του 2022. Αντίθετα, το έγγραφο περιγράφει μια «σοβαρή και περίπλοκη διεθνή κατάσταση» στην οποία το κόμμα πρέπει να «προετοιμαστεί για κινδύνους σε καιρό ειρήνης». Λέει επίσης ότι η Κίνα θα πρέπει να προετοιμαστεί για την «επικίνδυνη καταιγίδα», ή jingtaohailang. Αποκαλεί την «εθνική ασφάλεια» το «θεμέλιο της εθνικής αναζωογόνησης». Και ο Xi χρησιμοποίησε την έκθεση για να ενσωματώσει τις προηγούμενες δηλώσεις του σχετικά με την ανάγκη για μια ατζέντα «απόλυτης ασφάλειας» για να διασφαλιστεί ότι η χώρα θα έχει ιδεολογική ασφάλεια, πολιτική ασφάλεια, οικονομική ασφάλεια, και στρατηγική ασφάλεια. Πράγματι, απαιτεί την «ασφαλειοποίηση» σχεδόν κάθε πτυχής της κοινωνίας. Επίσης, ζήτησε από το κόμμα να εφαρμόσει αυτήν την έννοια της απόλυτης ασφάλειας σε όλες τις εσωτερικές διαδικασίες του κόμματος. Ο Xi, φαίνεται, σηματοδοτεί ότι το ΚΚΚ και ο Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός της Κίνας πρέπει τώρα να είναι έτοιμοι να πολεμήσουν έναν μεγάλο πόλεμο. Και σε εγχώριο επίπεδο, αυτό σημαίνει να διατηρείται ο κινεζικός λαός υπό ακόμη πιο αυστηρή επιτήρηση και έλεγχο.

ΣΟΒΑΡΑ ΚΑΙ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ

Εκτός από αυτές τις ευρείες ιδεολογικές αλλαγές, το 20o Εθνικό Συνέδριο σφράγισε μια σειρά από σημαντικές πολιτικές αλλαγές και αλλαγές στο προσωπικό. Το κόμμα κατοχύρωσε συνταγματικά τον Xi ως «κεντρικό ηγέτη της Κεντρικής Επιτροπής» και δήλωσε ότι «η Σκέψη του Xi Jinping για τον Σοσιαλισμό με Κινεζικά Χαρακτηριστικά για μια Νέα Εποχή» είναι «ο νέος Μαρξισμός του 21ου αιώνα». Απομάκρυνε περισσότερα μεταρρυθμιστικά στελέχη του κόμματος που είχαν μερικές φορές διαφωνήσει με τον Xi, όπως ο πρωθυπουργός Li Keqiang και o Wang Yang, από τη Μόνιμη Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου, και απομάκρυνε τον μεταρρυθμιστή Hu Chunhua από το ευρύτερο Πολιτικό Γραφείο -παρόλο που κανένας από αυτούς δεν είχε φτάσει στην ηλικία συνταξιοδότησης, τα 68. Εν τω μεταξύ, το συνέδριο επέτρεψε σε άλλους πολιτικά πιστούς πέρα από την ηλικία συνταξιοδότησης να παραμείνουν. (Ένας από αυτούς, ο Zhang Youxia, ο αντιπρόεδρος της Κεντρικής Στρατιωτικής Επιτροπής, είναι ήδη 72 ετών). Και ενώ δεν είναι ακόμη σαφές γιατί ακριβώς ο Hu Jintao, ο άμεσος προκάτοχος του Xi, αποβλήθηκε αγενώς από την διαδικασία —ένα περιστατικό που καταγράφηκε σε βίντεο που έχει αναλυθεί ατελείωτα τις τελευταίες εβδομάδες- είναι σαφές ότι ο Hu ήταν δυσαρεστημένος με το γεγονός ότι οι μεταρρυθμιστές προστατευόμενοί του απομακρύνθηκαν με συνοπτικές διαδικασίες από την κεντρική ηγεσία της χώρας. Δεδομένης της ακριβούς δυναμικής εκείνης της ημέρας η πράξη της απομάκρυνσης του Hu από την σκηνή ήταν πλούσια σε συμβολισμούς. Η Κίνα υπό τον Xi έχει πλέον ως επί το πλείστον έναν μοναδικό πρωταγωνιστή.

Η πολιτική εδραίωση δεν είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Xi αναπαράγει μέρη της στρατηγικής του Mάο. Έχει επίσης πρόθεση να ωθήσει την οικονομία της Κίνας μακριά από τον βασισμένο στην αγορά καπιταλισμό και να επιστρέψει στον κρατισμό, αποκαθιστώντας τις κρατικές επιχειρήσεις και ορίζοντας το κράτος ως τον κύριο μοχλό της τεχνολογικής καινοτομίας. Έχει ακολουθήσει αυτή την κατεύθυνση, διοχετεύοντας εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια σε ήδη τεράστια κρατικά «ταμεία καθοδήγησης» για συγκεκριμένες τεχνολογίες, όπως οι ημιαγωγοί. (Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολούθησαν το παράδειγμά του θεσπίζοντας την δική τους βιομηχανική πολιτική μέσω του CHIPS και του Science Act). Η μαρξιστική οικονομική στροφή του Xi υπογραμμίζεται από την έμφαση που δίνει στην έκθεσή του στην ανάγκη για «κοινή ευημερία» και στην οδηγία του η Κίνα να βρει τρόπους «ρύθμισης των μηχανισμών συσσώρευσης πλούτου».

Η έκθεση εργασίας αναφέρει ότι τα μέλη του κόμματος πρέπει τώρα να «καταλάβουν τόσο την κοσμοθεωρία όσο και τη μεθοδολογία του μαρξισμού-λενινισμού» και να εφαρμόσουν τα «αναλυτικά εργαλεία του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού» για να κατανοήσουν «τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής». Ενισχύοντας για άλλη μια φορά αυτό το παραδοσιακό μαρξιστικό οντολογικό και γνωσιολογικό πλαίσιο για την κατανόηση του κόσμου και την ανταπόκριση σε αυτόν, ο Xi κάλεσε επίσης το κόμμα «να αναπτύξει μια νέα μορφή ανθρώπινου πολιτισμού». Αυτό επεκτείνεται τώρα στην κινεζική εξωτερική πολιτική, όπου το Πεκίνο αισθάνεται όλο και πιο άνετα χρησιμοποιώντας πίεση, επιρροή, και βία. Στο συνέδριο, ο Xi υποσχέθηκε «αυξημένη ικανότητα για να κερδίζει ο στρατός», «αυξημένο ποσοστό νέων δυνάμεων μάχης», και περισσότερη «εκπαίδευση πραγματικής μάχης». Σε μια νέα και ιδιαίτερα ανησυχητική διατύπωση, δήλωσε στην έκθεση εργασίας του ότι η κυβέρνησή του «ενήργησε με αποφασιστικότητα για να εστιάσει την προσοχή ολόκληρου του στρατού στην προετοιμασία για πόλεμο». Είπε ότι το Πεκίνο είχε «συντονίσει τις προσπάθειες για την ενίσχυση του στρατιωτικού αγώνα σε όλες τις κατευθύνσεις και τους τομείς».

Αυτές οι ιδεολογικές αλλαγές, η συνοδευτική πολιτική ρητορική, και οι νέες κατευθύνσεις πολιτικής που προκύπτουν καθιστούν σαφές ότι η Κίνα ξεφεύγει τώρα από δεκαετίες πραγματισμού στην πολιτική, οικονομική και εξωτερική πολιτική και διάθεσης για διευθετήσεις. Η Κίνα του Xi είναι δυναμική. Είναι λιγότερο διακριτικός από τους προκατόχους του, και το ιδεολογικό του σχέδιο για το μέλλον κρύβεται τώρα σε κοινή θέα. Το ερώτημα για όλους είναι αν τα σχέδιά του θα επικρατήσουν ή θα δημιουργήσουν τα δικά τους πολιτικά αντισώματα, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, τα οποία θα αρχίσουν να αντιστέκονται ενεργά στο όραμα του Xi για την Κίνα και τον κόσμο. Αλλά και πάλι, ως εν ενεργεία μαρξιστής διαλεκτικός, o Xi Jinping πιθανώς ήδη προσδοκά αυτή την αντίδραση -και προετοιμάζει όποια αντίμετρα μπορεί στην συνέχεια να δικαιολογηθούν.