Foreign Affairs: Προσεκτικά με την Κριμαία

Η απελευθέρωση της πόλης Χερσώνα από την Ουκρανία στις αρχές Νοεμβρίου ήταν κάτι περισσότερο από μια δραματική στρατιωτική νίκη. Με τη νίκη της στο πεδίο της μάχης, η Ουκρανία απάντησε στην μπλόφα του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν. Μόλις δύο μήνες νωρίτερα, ο Πούτιν είχε ανακηρύξει δημοσίως την Χερσώνα και άλλα ουκρανικά εδάφη ως μέρος της Ρωσίας, θέτοντάς τα εμμέσως υπό την πυρηνική προστασία της Ρωσίας. Ο Πούτιν ήλπιζε ότι ο φόβος της πυρηνικής επίθεσης θα ανάγκαζε την Ουκρανία να προχωρήσει προσεκτικά και να κάνει τους υποστηρικτές της να υποχωρήσουν. Το σχέδιό του δεν λειτούργησε.

Η Χερσώνα είναι απίθανο να αποτελέσει το τέλος της επιτυχημένης αντεπίθεσης της Ουκρανίας. Το μεγαλύτερο βραβείο βρίσκεται πιο νότια: η χερσόνησος της Κριμαίας, όπου ξεκίνησε ο πόλεμος το 2014. Ένας Ουκρανός αναπληρωτής υπουργός Άμυνας δήλωσε ότι ο στρατός της χώρας θα μπορούσε να εισέλθει στην «Κριμαία μέχρι το τέλος Δεκεμβρίου». Τέτοιες παρατηρήσεις μπορεί να αποτελούν τέχνασμα με σκοπό να τρομάξουν την Ρωσία. Ή μπορεί να είναι σοβαρές. Με την απελευθέρωση της Χερσώνας, η Κριμαία έχει σίγουρα μπει στο στόχαστρο της Ουκρανίας. Η Ρωσία μπορεί κάλλιστα να έχει οχυρωθεί γύρω από την Κριμαία, αλλά αν ο πόλεμος έχει δείξει κάτι μέχρι στιγμής είναι ότι η Ρωσία μπορεί να χάσει εδάφη και μάλιστα γρήγορα. Η μάχη της Κριμαίας είναι σίγουρα πιθανή.

Οι διεθνείς εταίροι της Ουκρανίας έχουν δεσμευτεί να υπερασπιστούν την εδαφική της ακεραιότητα. Έχουν συμφέρον να περιορίσουν την στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας και να αποτρέψουν μια νέα εισβολή στην Ουκρανία . Εάν η Κριμαία παραμείνει στα χέρια της Ρωσίας, απειλεί την ασφάλεια της Ουκρανίας. Η εισβολή της Ρωσίας το 2022 οργανώθηκε εν μέρει από την Κριμαία. Η χερσόνησος της Κριμαίας είναι ένα όπλο που στρέφεται όχι μόνο προς την Μαύρη Θάλασσα αλλά και προς το Κίεβο. Μια προσαρτημένη Κριμαία δεν ήταν το όριο των ρωσικών αυτοκρατορικών φιλοδοξιών, όπως ήλπιζαν πολλοί Δυτικοί ηγέτες το 2014. Αντίθετα, ήταν το σκαλοπάτι για αυτές τις φιλοδοξίες.

Η Κριμαία δεν είναι Χερσώνα. Κατέχει διαφορετική θέση στον πόλεμο και πολλοί Δυτικοί σύμμαχοι έχουν σοβαρές ανησυχίες για την κλιμάκωση της κατάστασης στην Κριμαία. Ο Πούτιν θα μπορούσε να χάσει στην Χερσώνα, ή αλλού στην Ουκρανία, και να αποδεχθεί τις απώλειές του. Θα μπορούσε ακόμη και να χάσει τη Ντονμπάς, τμήμα της ανατολικής Ουκρανίας που κατέχει η Ρωσία από το 2014, και να τα καταφέρει πολιτικά. Αλλά ο Πούτιν σίγουρα θεωρεί ασυμβίβαστο το να χάσει την Κριμαία και να επιβιώσει ως πρόεδρος. Θα κάνει τα πάντα για να κρατήσει την Κριμαία.

Αυτό θα μπορούσε να είναι μια δύσκολη υπόθεση. Η Ουκρανία έχει ήδη αποδείξει την ευπάθεια της Κριμαίας με επιθέσεις στον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας και χτυπήματα στην γέφυρα του στενού του Κερτς, που συνδέει την Ρωσία με την Κριμαία. Θα πρέπει να συνεχίσει να ασκεί στρατιωτική πίεση στην Κριμαία και να προελαύνει στη νότια περιοχή της Χερσώνας. Ιδανικά, το Κίεβο θα ανακτούσε τον έλεγχο του καναλιού πόσιμου ύδατος που τροφοδοτεί την Κριμαία με το μεγαλύτερο μέρος του νερού της. Σε κάθε στιγμή, η Ουκρανία θα πρέπει να κάνει την Ρωσία να φοβάται μια εισβολή στην Κριμαία.

Προς το παρόν, ωστόσο, είναι σοφό να καθηλώσουν και να απομονώσουν τους Ρώσους στρατιώτες στην Κριμαία χωρίς να επιδιώξουν την ανακατάληψη της χερσονήσου. Αυτή η στρατηγική θα έδινε στο Κίεβο μια ισχυρή θέση στις μελλοντικές διαπραγματεύσεις με την Ρωσία, πείθοντας ενδεχομένως το Κρεμλίνο να ξεκινήσει σοβαρά τέτοιες συνομιλίες. Θα βοηθούσε στην διατήρηση της ενότητας μεταξύ των Δυτικών εταίρων της Ουκρανίας που ανησυχούν για τους κινδύνους κλιμάκωσης. Πιο άμεσα, η Ουκρανία μπορεί να προσπαθήσει να διαλύσει την χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία, διαχωρίζοντας τις δυνάμεις της Ρωσίας στο νότο από τις δυνάμεις της στα ανατολικά και ανακτώντας την πρόσβαση στην Αζοφική Θάλασσα. Μια δαπανηρή και επικίνδυνη εκστρατεία για την ανακατάληψη της χερσονήσου τώρα θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την αντεπίθεση που διεξάγει με τόσο εξαιρετικό τρόπο η Ουκρανία από τον Σεπτέμβριο.

ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ

Η Κριμαία είναι ένας κόμβος της παγκόσμιας ιστορίας. Κατά την διάρκεια της βασιλείας της Ρωσίδας αυτοκράτειρας, Αικατερίνης της Μεγάλης, 18ο αιώνα, ο στρατός της κέρδισε τον έλεγχο της χερσονήσου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και ενσωματώθηκε στην Ρωσική Αυτοκρατορία. Τον 19ο αιώνα, οι Οθωμανοί συμμάχησαν με την Βρετανία και την Γαλλία για να πολεμήσουν την Ρωσία στον Κριμαϊκό Πόλεμο. Τον 20ο αιώνα, έγινε σοβιετική μετά την Επανάσταση των Μπολσεβίκων και έγινε μάρτυρας σκληρών μαχών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι συζητήσεις μεταξύ του Σοβιετικού ηγέτη, Ιωσήφ Στάλιν, του Βρετανού πρωθυπουργού, Ουίνστον Τσόρτσιλ, και του προέδρου των ΗΠΑ, Φραγκλίνου Ρούσβελτ, πραγματοποιήθηκαν στην πόλη Γιάλτα της Κριμαίας, το 1945. Το 1954 η Κριμαία έπαψε να αποτελεί τμήμα της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, όταν το Κρεμλίνο την επανένταξε στην Ουκρανική Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία.

Το 2014, η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία υπό την απειλή των όπλων. Η κατάκτησή της έγινε ο ακρογωνιαίος λίθος της πολιτικής κληρονομιάς του Πούτιν, ο δείκτης της ρωσικής αδιαλλαξίας έναντι της Δύσης, και η απόδειξη του Πούτιν ότι η μετασοβιετική εποχή της ταπείνωσης της Ρωσίας είχε τελειώσει. Η προσάρτηση της Κριμαίας ήταν δημοφιλής στην Ρωσία. Έξω από την Ρωσία, το καθεστώς της Κριμαίας είναι ξεκάθαρο: αναγνωρίζεται διεθνώς ως ουκρανικό έδαφος. Η κυριαρχία της Ουκρανίας θα βρίσκεται σε κίνδυνο μέχρι η Ρωσία να αποχωρήσει από την Κριμαία. Τα κακοφορμίζοντα προβλήματα στην Κριμαία θα πλήξουν τις πιθανότητες της Ουκρανίας να ενταχθεί σε Δυτικούς θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Και οι δύο οργανισμοί διστάζουν να δεχτούν νέα μέλη με άλυτα εδαφικά ζητήματα, και αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο ο Πούτιν θέλει να παραμείνει στην Κριμαία στο διηνεκές. Αλλά τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να αποτρέψει μια μάχη για την Κριμαία, μια μάχη που η Ρωσία δύσκολα θα κερδίσει. Σε περίπτωση που μια τέτοια μάχη πραγματοποιηθεί, θα προκύψουν τρεις απειλές.

Η πιο σημαντική είναι η προοπτική πυρηνικής κλιμάκωσης. Από την εισβολή τον Φεβρουάριο του 2022, ο Πούτιν αναγκάστηκε να αναδιαμορφώσει τους πολεμικούς του στόχους, αντιφάσκοντας στην πορεία. Η λεγόμενη ειδική στρατιωτική επιχείρηση για την εδραίωση εδαφών στη Ντονμπάς ήταν στην πραγματικότητα ένας μαξιμαλιστικός πόλεμος εναντίον της Ουκρανίας. Έκτοτε ο Πούτιν διέταξε επιστράτευση, ανακοίνωσε πόλεμο με την Δύση, και προσπάθησε να προσαρτήσει τέσσερις νότιες περιοχές στην Ουκρανία, μια θεατρική χειρονομία που δεν μπορεί να κρύψει το γεγονός ότι η Ρωσία έχει παραδώσει μεγάλο μέρος των εδαφών που κατέλαβε από τις 24 Φεβρουαρίου. Ένα αριστούργημα μη ρεαλισμού, η προσάρτηση του Πούτιν ακολουθήθηκε από υπονοούμενες πυρηνικές απειλές. Η Ουκρανία εξέθεσε αυτές τις απειλές ως κενές με το να ανακτήσει μεγάλες εκτάσεις των πρόσφατα προσαρτημένων εδαφών, κάτι στο οποίο η Ρωσία δεν απάντησε με πυρηνική κλιμάκωση.

Αυτό που ήταν μπλόφα στην Χερσώνα μπορεί να μην είναι μπλόφα στην Κριμαία. Η Κριμαία έχει ιδιαίτερη θέση στην ρωσική ιστορία και τον πολιτισμό για τον Πούτιν και για πολλούς Ρώσους. Συμπεριλαμβάνεται στο αφήγημα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το οποίο η Ρωσία του Πούτιν έχει ενστερνιστεί. Για γενιές Ρώσων, υπήρξε ένα ειδύλλιο διακοπών, ανάλογο με την Φλόριντα και την Καλιφόρνια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η περιοχή δεσπόζει επίσης στην ρωσική λογοτεχνία, ιδιαίτερα στα Σκίτσα της Σεβαστούπολης του Τολστόι (1855), και στο Νησί της Κριμαίας του Βασίλι Ακσιόνοφ (1981). Πολιτικά, η Κριμαία ήταν η περιοχή της Ουκρανίας που βρισκόταν πιο κοντά στην Ρωσία πριν από το 2014, και πολλοί από τους 2,4 εκατομμύρια κατοίκους της έχουν φιλορωσικές απόψεις. Από το 2014, η Ρωσία διώκει φιλοουκρανούς ακτιβιστές και Τατάρους της Κριμαίας, αναγκάζοντας πολλούς από αυτούς να εγκαταλείψουν την Κριμαία.

Η προσάρτηση της Κριμαίας είναι το χαρακτηριστικό επίτευγμα του Πούτιν, με σκοπό να καταδείξει τη μετασοβιετική επαναβεβαίωση της ισχύος της Ρωσίας, το εύρος της στρατιωτικής της δύναμης, και την λάμψη της στρατηγικής οξυδέρκειας του Πούτιν. Καυχιόταν στον ρωσικό λαό ότι νίκησε την Δύση στην Κριμαία. Έχοντας κατασκευάσει αυτό το αφήγημα, ο Πούτιν θα γινόταν θύμα του σε περίπτωση που η Ουκρανία ανακαταλάμβανε την Κριμαία. Θα ήταν αυτός που θα είχε ηττηθεί.

Η Κριμαία είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό σύμβολο για την Ρωσία του Πούτιν. Έχει μεγάλη στρατηγική αξία για όποια χώρα την κατέχει. Έχει επιτρέψει τον ναυτικό αποκλεισμό της Ουκρανίας από την Ρωσία, ένα σημαντικό σημείο οικονομικής πίεσης στον πόλεμο, και η Κριμαία φιλοξενεί τον ρωσικό στόλο της Μαύρης Θάλασσας για πάνω από δύο αιώνες. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, η Ρωσία και η Ουκρανία δημιούργησαν μια συμφωνία με την οποία η Ρωσία μίσθωσε το λιμάνι της Σεβαστούπολης από την Ουκρανία, μια συμφωνία που διήρκεσε μέχρι την προσάρτηση το 2014. Η εδραίωση του ρωσικού ελέγχου της Σεβαστούπολης -για χάρη του στόλου- ήταν βασικός λόγος για την προσάρτηση της Κριμαίας από την Ρωσία. Σε αντίθεση με την Χερσώνα, η Κριμαία μπορεί να αποτελεί μια πραγματική κόκκινη γραμμή για τον Πούτιν.

Δεύτερον, ακόμη και αν τα 10.000 τετραγωνικά μίλια της Κριμαίας ήταν εύκολο να κατακτηθούν, η περιοχή δεν θα ήταν εύκολο να διοικηθεί από το Κίεβο. Η χερσόνησος είναι υπό κατοχή από το 2014 . Το τι αποτέλεσμα είχε αυτή η κατοχή είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Ζώντας υπό το ρωσικό δίκαιο, πολλοί από τους κατοίκους της Κριμαίας είναι και θεωρούν τους εαυτούς τους Ρώσους πολίτες. Οι Ουκρανοί στρατιώτες ίσως να αντιμετωπίζονται ως απελευθερωτές, αλλά δεν θα ήταν καθολικά ευπρόσδεκτοι από τον πληθυσμό της Κριμαίας, ο οποίος είναι μεγαλύτερος από αυτόν της Λετονίας ή της Εσθονίας. Το Κίεβο θα πρέπει να αποφασίσει αν θα παραπέμψει τους συνεργάτες και τους πολιτικούς ηγέτες σε δίκη ή αν θα παράσχει αμνηστία. Οποιαδήποτε από τις δύο επιλογές θα ήταν πολιτικά διχαστική. Η πολυπλοκότητα της αποκατάστασης της Κριμαίας υπό ουκρανική κυριαρχία κατά την διάρκεια του πολέμου θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την παγκόσμια εικόνα της Ουκρανίας σε μια εποχή που η Ουκρανία βασίζεται στην θετική της φήμη για να κερδίσει στρατιωτική και οικονομική υποστήριξη.

Η τρίτη απειλή είναι η πιθανή διάσπαση της συμμαχίας που υποστηρίζει την Ουκρανία. Καθ’ όλη την διάρκεια του πολέμου, η Ουκρανία και οι Δυτικοί εταίροι της έχουν επιτύχει έναν αξιοσημείωτο βαθμό συνοχής, αν και φυσικά υπάρχουν διαφορές. Η Ουκρανία μάχεται για την επιβίωσή της και επιθυμεί μεγαλύτερη Δυτική εμπλοκή στον πόλεμο. Η Δύση ανησυχεί για την κλιμάκωση με μια πυρηνικά οπλισμένη Ρωσία και έχει επιλέξει να μην εμπλέξει τα δικά της στρατεύματα.

Η Κριμαία θα είναι μια σημαντική δοκιμασία για τον συνασπισμό. Οι περισσότεροι σύμμαχοι της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης θα υποστήριζαν την Ουκρανία μέχρι τέλους. Τείνουν να θεωρούν τις πυρηνικές απειλές του Πούτιν ως θεμελιωδώς ανειλικρινείς. Άλλες χώρες που υποστηρίζουν την Ουκρανία κάνουν διαφορετικό υπολογισμό και ανησυχούν περισσότερο για τους κινδύνους κλιμάκωσης. Αυτές περιλαμβάνουν την Γαλλία, την Γερμανία, και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Βραζιλία, η Κίνα, η Ινδία, και άλλες χώρες του παγκόσμιου Νότου επιδιώκουν έναν γρήγορο τερματισμό του πολέμου και των πολλών παγκόσμιων επιπτώσεών του. Δεν ενδιαφέρονται να μάθουν τίποτα σχετικά με την Κριμαία, είναι απρόθυμες να την αναγνωρίσουν ως μέρος της Ρωσίας, αλλά ανυπομονούν να εξαφανιστεί το όλο πρόβλημα.

ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ

Μέχρι στιγμής, ο συνασπισμός που υποστηρίζει την Ουκρανία έχει αποφύγει σοφά να δηλώσει συγκεκριμένους πολεμικούς στόχους, δίνοντας στην Ουκρανία το μέγιστο δυνατό περιθώριο ελιγμών. Το G-7 δημοσίευσε ένα ανακοινωθέν τον Οκτώβριο που ζητούσε «δίκαιη ειρήνη» και την αποχώρηση της Ρωσίας από το ουκρανικό έδαφος. Δεν ειπώθηκε αν αυτή η δίκαιη ειρήνη επρόκειτο να επιτευχθεί με την εκδίωξη της Ρωσίας από την Ουκρανία (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας) με στρατιωτικά μέσα ή με την διαπραγμάτευση μιας διευθέτησης που θα συνεπαγόταν συμβιβασμούς με τον Πούτιν.

Θεωρητικά, η γρήγορη κατάληψη της Κριμαίας θα μπορούσε να διασφαλίσει την Ουκρανία έναντι της μελλοντικής χρήσης της χερσονήσου από την Ρωσία ως ορμητήριο, τερματίζοντας τον πόλεμο με ουκρανικούς όρους. Στην πράξη, θα διακινδύνευε πυρηνική κλιμάκωση και θα ήταν πολύ δαπανηρή για την Ουκρανία ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται σε άλλα μέρη της χώρας, καθώς τα αποθέματα πυρομαχικών που διαθέτει η Ουκρανία μειώνονται και η Ρωσία εξαπολύει μια βίαιη επίθεση στις προμήθειες νερού και ηλεκτρικής ενέργειας.

Η Ουκρανία θα πρέπει να διατηρήσει την Κριμαία ευάλωτη συνεχίζοντας να επιτίθεται σε στρατιωτικούς στόχους. Θα πρέπει να ωθήσει πιο νότια στην περιοχή της Χερσώνας, αποδεικνύοντας ότι η Κριμαία και η υδροδότησή της είναι στην εμβέλεια του ουκρανικού στρατού. Η απειλή της εισβολής δεν πρέπει ποτέ να φύγει από το τραπέζι. Δίνει στην Ουκρανία πραγματική ισχύ έναντι της Ρωσίας και μόχλευση σε πιθανές συνομιλίες. Δεδομένης της εμμονής του Πούτιν με την Κριμαία, αυτή μπορεί να είναι η μεγαλύτερη δύναμη που έχει η Ουκρανία. Η μη ανακατάληψη της Κριμαίας ενώ ασκείται στρατιωτική πίεση ίσως να μην αποτρέψει την χρήση πυρηνικών όπλων από τον Πούτιν στην Ουκρανία, αλλά θα μείωνε τον κίνδυνο.

Εν τω μεταξύ, η ενίσχυση της αντιπυραυλικής και της αντιαεροπορικής άμυνας της Ουκρανίας και η υποβοήθηση της προέλασής της στα βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά αποτελούν σημαντικούς βραχυπρόθεσμους και μεσοπρόθεσμους στόχους. Η Ουκρανία θα πρέπει να επιδιώξει να διαλύσει την χερσαία γέφυρα προς την Κριμαία που η Μόσχα επιθυμούσε επί μακρόν και για την οποία έχει πολεμήσει βάναυσα. Εάν ο στρατός της Ουκρανίας τα καταφέρει, μπορεί να διαχωρίσει τις ρωσικές δυνάμεις στα νότια και στα ανατολικά, προελαύνοντας προς τη Μελιτόπολη και στην συνέχεια προς την Αζοφική Θάλασσα. Η κατάρρευση του ρωσικού ελέγχου αυτών των εδαφών στα ανατολικά και τα νότια θα αυξήσει την συνολική αστάθεια της θέσης του ρωσικού στρατού στην Ουκρανία και την αντιδημοτικότητα του πολέμου στην Ρωσία.

Η Ουκρανία και οι υποστηρικτές της θα πρέπει να προσεγγίσουν το ζήτημα της Κριμαίας με αυτοπεποίθηση. Η Ρωσία έχει ήδη υποστεί μια στρατηγική ήττα με την απόφασή της να εισβάλει στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο. Έχει δείξει ότι ο στρατός της είναι πιο αδύναμος από όσο πολλοί είχαν προβλέψει πριν από τον πόλεμο. Υπήρξε η δημιουργός της δικής της διπλωματικής απομόνωσης, την οποία μπορεί να ανατρέψει μόνο με τον τερματισμό του πολέμου. Έχει παραλύσει την οικονομία της και έχει επιβραδύνει τον στρατιωτικό της εκσυγχρονισμό με την επιβολή κυρώσεων. Έχει καλλιεργήσει μια ισχυρή αίσθηση εθνικού ανήκειν στην Ουκρανία και έχει ενισχύσει δραματικά την διατλαντική συμμαχία, της οποίας η Ουκρανία είναι τώρα de facto μέλος. Με την πάροδο του χρόνου, οι ενσωματωμένες αδυναμίες της Ρωσίας και τα πλεονεκτήματα της Δύσης και της Ουκρανίας θα έχουν την επίδρασή τους. Όταν το κάνουν, θα ανοίξουν νέες επιλογές για την αντιμετώπιση του ζητήματος της Κριμαίας.