Ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια εποχή πολέμων με drone. Σε τέσσερις μεγάλους διακρατικούς πολέμους τα τελευταία πέντε χρόνια -αυτοί στην Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, την Συρία και την Ουκρανία- τα οπλισμένα drones έπαιξαν κυρίαρχο, ίσως αποφασιστικό, ρόλο. Ωστόσο, οι συζητήσεις σχετικά με τα drones εξακολουθούν να επικεντρώνονται στην χρήση τους εναντίον μη κρατικών δρώντων, όπως οι Ταλιμπάν, ή σε εικασίες σχετικά με τον πιθανό ρόλο τους σε πολέμους μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και κοντινών ανταγωνιστών, όπως η Κίνα. Αυτές οι συζητήσεις οδήγησαν πολλούς μελετητές στο συμπέρασμα ότι τα drones είναι τόσο περίπλοκα και ευάλωτα, ώστε να είναι περιορισμένης χρήσης σε ή σχέσης με πολέμους μεταξύ κρατών. Ορισμένοι παρατηρητές υποστηρίζουν ότι τα drones μπορούν ακόμη και να προωθήσουν την διεθνή σταθερότητα: οι χώρες ενδέχεται να είναι λιγότερο πιθανό να κλιμακώσουν μια σύγκρουση εάν καταρριφθεί ένα drone, παρά ένα αεροσκάφος με πιλότο άνθρωπο.
Όμως, αυξανόμενα στοιχεία δείχνουν μια πιο ανησυχητική τάση. Τα φθηνά drones με επιβιωσιμότητα, σε συνδυασμό με τεθωρακισμένα και πυροβολικό, προσφέρουν πραγματικά πλεονεκτήματα στους στρατούς που τα έχουν. Οι τέσσερις πρόσφατες συγκρούσεις στις οποίες εμφανίστηκαν drones δείχνουν ότι ακόμη και τα μέτρια οχήματα μπορούν να βοηθήσουν να κερδηθούν στρατιωτικές νίκες και να αναμορφώσουν την γεωπολιτική. Και καθώς τα drones γίνονται μέρος των οπλοστασίων περισσότερων χωρών -που αυξάνονται από οκτώ το 2015 σε 20 σήμερα- οι νέοι δρώντες είναι έτοιμοι να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που προσφέρουν για να αρπάξουν εδάφη ή να αναφλέξουν προηγουμένως παγωμένες συγκρούσεις. Οι κυβερνήσεις και οι αναλυτές πρέπει να επανεξετάσουν τον ρόλο που αυτά τα όπλα μπορεί να διαδραματίσουν στην αύξηση του κινδύνου διακρατικής βίας.
Ένας αναλώσιμος στόλος
Οι μελετητές πιστεύουν εδώ και πολύ καιρό ότι τα επιθετικά όπλα αποσταθεροποιούν, επειδή μειώνουν το κόστος της κατάκτησης ενώ αυξάνουν τους φόβους για την ασφάλεια μεταξύ των πιθανών στόχων τους. Τα οπλισμένα drones πηγαίνουν αυτήν την ιδέα ακόμη πιο μπροστά. Τα μη επανδρωμένα οχήματα είναι σημαντικά λιγότερο ακριβά από τα αεροσκάφη με πιλότο και οι στρατιωτικοί μπορούν να τα στείλουν σε επικίνδυνες αποστολές χωρίς φόβο να χάσουν προσωπικό. Επιπλέον, επειδή τα drones είναι φθηνά, οι χώρες μπορούν να τα αποκτήσουν σε αρκετά μεγάλο αριθμό για να τα σωρεύσουν στις άμυνες του αντιπάλου. Στρατιωτικοί έχουν ήδη χρησιμοποιήσει δεκάδες drones σε πρόσφατους πολέμους, και σε μελλοντικές συγκρούσεις είναι πιθανό να αναπτύξουν χιλιάδες, αν όχι δεκάδες χιλιάδες, για να καταστρέψουν ή να υποβαθμίσουν τις αντίπαλες δυνάμεις προτού εκείνες μπορέσουν να αρθρώσουν μια απάντηση.
Τα φτηνά, οπλισμένα drones ανταλλάσσουν έτσι την αναλωσιμότητα με την επιβιωσιμότητα. Ένας στρατός μπορεί να χάσει μεγάλο αριθμό από αυτά, αρκεί να παραμείνουν αρκετά για να καταστρέψει καθορισμένους στόχους. Ακόμα κι αν κάθε drone είναι ατομικά ευάλωτο, η χρήση τους μαζικά παρέχει ασφάλεια λόγω του πλήθους. Το σωρευτικό αποτέλεσμα μπορεί να κατακλύσει ακόμη και τις ισχυρότερες άμυνες.
Οι παρατηρητές πήραν μια ματιά αυτής της τακτικής στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου το Αζερμπαϊτζάν πρόσφατα χρησιμοποίησε [9] διπλάνα An-2 της δεκαετίας του 1940, τα οποία είχαν μετατραπεί για να λειτουργούν εξ αποστάσεως. Το αεροσκάφος αποτέλεσε δόλωμα για τους Αρμένιους χειριστές ραντάρ για να ενεργοποιήσουν τα συστήματά τους, αποκαλύπτοντας τις τοποθεσίες τους, ώστε οι πιλότοι του Αζερμπαϊτζάν να μπορέσουν να τους καταστρέψουν από απόσταση με ισραηλινής κατασκευής drones Harop. Ενώ το Αζερμπαϊτζάν τελικά έχασε ένδεκα An-2, η στρατηγική βοήθησε να δημιουργήσει τρύπες στην αεράμυνα της Αρμενίας.
Τα πρώτα στοιχεία από πρόσφατες συγκρούσεις υποδηλώνουν περαιτέρω ότι τα βασικά οπλισμένα drones μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο ανθεκτικά από όσο εκτιμάτο αρχικά. Τα εξελιγμένα ρωσικά συστήματα αεράμυνας, όπως το S-300 και το μικρής εμβέλειας Pantsir, αποδείχθηκαν εκπληκτικά ευάλωτα στην Λιβύη, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, και την Συρία. Σε κάθε περίπτωση, τα οπλισμένα drones ήταν σε θέση να ξεφύγουν από την ανίχνευση και να εκμεταλλευτούν κενά κάλυψης των παλαιότερων συστημάτων που έχουν κατασκευαστεί έχοντας κατά νου μεγαλύτερα αεροσκάφη με πιλότο. Τα μη επανδρωμένα οχήματα κατέστρεψαν αρκετά ρωσικά Pantsir στην Λιβύη και την Συρία και γλέντησαν με παλαιότερα συστήματα αεροπορικής άμυνας στην Αρμενία.
Για τα κράτη που επιδιώκουν να σπάσουν μακροχρόνια γεωπολιτικά αδιέξοδα, η άνοδος σχετικά φθηνών, αναλώσιμων, οπλισμένων drones προσφέρει μια δελεαστική ευκαιρία. Τέτοια οχήματα μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη να αρπάξουν γρήγορα έδαφος, να κατακλύσουν γρήγορα τους αντιπάλους τους και να απειλήσουν με μεγαλύτερη τιμωρία στο μέλλον.
Κρίσιμος παράγοντας
Τα drones έχουν γίνει ακόμα πιο δελεαστικά καθώς έχουν καταφέρει να αλλάξουν την παλίρροια στα πραγματικά πεδία μάχης. Η Τουρκία έχει χρησιμοποιήσει drones με ιδιαίτερα αποτελέσματα. Μια συριακή αεροπορική επίθεση σκότωσε 36 Τούρκους στρατιώτες που επιχειρούσαν κοντά στην βόρεια επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας τον περασμένο Φεβρουάριο, και η Άγκυρα αντέδρασε χρησιμοποιώντας drones TB2 για να καταστρέψει δεκάδες άρματα μάχης, αεράμυνες και θωρακισμένα οχήματα, σκοτώνοντας εκατοντάδες, πιθανώς χιλιάδες Σύρους στρατιώτες. Εκ μέρους μιας τιμωρημένης Συρίας, η Ρωσία ζήτησε κατάπαυση του πυρός. Τα τουρκικά TB2 ήταν επίσης αποφασιστικά στο να σπάσουν ένα στρατιωτικό αδιέξοδο στην Λιβύη κατά την διάρκεια της Επιχείρησης Peace Storm: το συνδυασμένο βάρος των drones TB2 και των χερσαίων δυνάμεων έσπρωξαν τις δυνάμεις του Εθνικού Λιβυκού Στρατού έξω από την Τρίπολη και το προπύργιό του στην Tarhouna.
Ωστόσο, τα οπλισμένα drones δεν λειτουργούν μόνα τους. Τα μη επανδρωμένα συστήματα είναι πιο αποτελεσματικά ως πολλαπλασιαστές ισχύος, σε συνδυασμό με παραδοσιακό υλικό όπως το πυροβολικό και οι πύραυλοι μεγάλης εμβέλειας ή για την υποστήριξη κινητών επίγειων μονάδων. Το Αζερμπαϊτζάν, για παράδειγμα, χρησιμοποίησε τα drones του για να εντοπίζει τις αρμενικές αμυντικές θέσεις και στην συνέχεια να καθοδηγεί έμμεσα πυρά από πυροβολικό και εκτοξευτές πυραύλων. Τα drones μπορούν τώρα να αντικαταστήσουν την παραδοσιακή αεροπορική δύναμη και να κάνουν αυτές και άλλες πλατφόρμες πιο θανατηφόρες. Η ίδια η παρουσία τους στο πεδίο της μάχης αλλάζει τους υπολογισμούς των στόχων τους σε σχεδόν κάθε επίπεδο λήψης αποφάσεων.
Στρατοί που γνωρίζουν ότι οι αντίπαλοί τους χρησιμοποιούν drones αναγκάζονται να αλλάξουν την συμπεριφορά τους για να αντιμετωπίσουν μια εναέρια απειλή. Συνήθως τα κινητά θωρακισμένα οχήματα τόσο στην Λιβύη όσο και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ κρύβονταν σε οχυρωμένες θέσεις για να μειώσουν την ορατότητά τους από ψηλά. Ανίκανες να αφήσουν τις αμυντικές τους θέσεις, αυτές οι δυνάμεις δεν μπόρεσαν να συντονίσουν επιθέσεις και κατέληξαν να παραχωρήσουν πλεονέκτημα στους εχθρούς τους. Ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός και οι αρμενικές δυνάμεις θα μπορούσαν να προστατέψουν τους ευάλωτους σχηματισμούς τους, εναρμονίζοντάς τους καλύτερα με την αεροπορική άμυνα, αλλά μόνο με το κόστος να τους αλυσοδέσουν στο εύρος και την διαθεσιμότητα αυτών των συστημάτων. Επιπλέον, η απειλή των ένοπλων drones που εμφανίζονται ξαφνικά σε υποτιθέμενα ασφαλείς περιοχές οπισθοφυλακής περιπλέκει την κίνηση των εφεδρειών και των προμηθειών.
Με λίγα λόγια, τα drones αναθεωρούν τα σύγχρονα πολεμικά σενάρια σε πραγματικό χρόνο. Ακόμα και τα σημερινά σχετικά απλά οχήματα είναι θανατηφόρα και αρκετά ανθεκτικά για να αλλάξουν τις ισορροπίες σε περιφερειακές συγκρούσεις. Με εκπληκτικά περιορισμένες δυνατότητες, τα drones μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη να εκμεταλλευτούν νέες ευκαιρίες.
Η επίθεση παίρνει την πρωτοπορία
Τα οπλισμένα drones δεν είναι ασυναγώνιστα. Πράγματι, είναι περιορισμένες, ακόμη και ακατέργαστες, συσκευές, ευάλωτες σε ηλεκτρονικές παρεμβολές, προσδεμένες σε αεροπορικές βάσεις, και συχνά προσγειωμένες από κακές καιρικές συνθήκες. Με δυνατότητα μεταφοράς μόνο μέτριων ωφέλιμων φορτίων, τα drones όπως το TB2 έχουν μικρές εμβέλειες μόλις 93 μιλίων από σταθμούς ελέγχου εδάφους ή σταθμούς που επαναλαμβάνουν τα σήματα [καθοδήγησης]. Παρ’ όλη του την επιτυχία, το Αζερμπαϊτζάν έχασε πολλά TB2 από επίγεια αρμενικά πυρά, όπως και η Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στην Λιβύη.
Οι αναλυτές πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να υπερβάλλουν σχετικά με τα αποτελέσματα των οπλισμένων drones: αυτά τα οχήματα δεν προκαλούν συγκρούσεις τόσο πολύ όσο τις καθιστούν ικανές. Αλλά ούτε οι παρατηρητές δεν πρέπει να παραβλέψουν το αποσταθεροποιητικό δυναμικό των drones. Τα απλά μη επανδρωμένα drones έχουν βοηθήσει κράτη να σπάσουν μακροχρόνια αδιέξοδα. Τα αυριανά οπλισμένα drones, που προωθούνται από ταχείες καινοτομίες στον εμπορικό τομέα, πιθανότατα θα αποδειχθούν ακόμη πιο αποτελεσματικά. Η Τουρκία εργάζεται ήδη για να επεκτείνει το φάσμα των TB2 που χρησιμοποιήθηκαν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μόλις πριν από τέσσερις εβδομάδες. Και καθώς μειώνεται το μοναδιαίο κόστος, τα μαζικά παραγόμενα drones σύντομα θα είναι σε θέση να συρρέουν στις εχθρικές άμυνες. Με τον καιρό, τα drones με εξατομικευμένες δυνατότητες μπορεί να συνδυαστούν για να σχηματίσουν ομάδες κυνηγών-δολοφόνων για να εκμεταλλευθούν τις ευπάθειες του εχθρού στο πεδίο της μάχης. Με μια τέτοια προσιτή τεχνολογία στα χέρια τους, οι ηγέτες ίσως να πιεστούν σκληρά για να αντισταθούν στον πειρασμό να ξαναρχίσουν παγωμένους πολέμους ή ακόμη και να υποκινήσουν νέους, ειδικά αν πιστεύουν ότι τα πλεονεκτήματά τους είναι προσωρινά.
Ήδη, ορισμένες χώρες επενδύουν σε συστήματα για την καταπολέμηση των drones, αλλά αυτές οι τεχνολογίες βρίσκονται στα σπάργανα. Η άμυνα προσπαθεί να προλάβει ενώ η επίθεση παρελαύνει πηγαίνοντας μπροστά. Τα κενά στην μικρής εμβέλειας και χαμηλού ύψους αεροπορική άμυνα θα είναι δύσκολο να καλυφθούν, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Και η επιθετική τεχνολογία είναι απλά φθηνότερη: ένα ρωσικό σύστημα πυραύλων S-400 Triumpf κοστίζει 300 εκατομμύρια δολάρια και ένα Pantsir περίπου 14 εκατομμύρια δολάρια. Αντίθετα, ένα TB2 κοστίζει μόλις 5 εκατομμύρια δολάρια, και ο πύραυλός του MAM-L, που χρησιμοποιήθηκε με θανατηφόρα αποτελέσματα στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ανέρχεται σε μόλις 100.000 δολάρια ανά χτύπημα. Οι χώρες που βασίζονται σε ακριβά παραδοσιακά συστήματα για την άμυνα ενδέχεται να βρεθούν σε θέση να μην μπορούν να προστατεύσουν τους στρατούς τους ή να αντικαταστήσουν τις απώλειές τους στον πόλεμο. Έως ότου η άμυνα μετατοπιστεί σε βασισμένα σε drones αντίμετρα, αυτά τα δαπανηρά συστήματα πιθανότατα θα παραμείνουν ευάλωτα.
Οι χώρες που επενδύουν σε ένοπλα drones θα αντιμετωπίσουν έναν ισχυρό πειρασμό να ξαναρχίσουν εδαφικές συγκρούσεις που σιγοβράζουν ή να αναζητήσουν νέα πλεονεκτήματα σε εκείνες [τις συγκρούσεις] που βρίσκονται σε αδιέξοδο. Ανατριχιαστικά, από τις επόμενες δέκα χώρες που προβλέπεται να αποκτήσουν ένοπλα drones, εννέα είναι παγιδευμένες σε μακροχρόνιες εδαφικές διαμάχες ή πολεμούν εσωτερικούς πολέμους. Το διεθνές σύστημα μπορεί σύντομα να αντιμετωπίσει έναν νέο γύρο συγκρούσεων που θα προωθείται από την διάδοση των ένοπλων drone.
Foreign Affairs: Drones Are Destabilizing Global Politics
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
