Ο Αμερικανός πρόεδρος επιθυμεί την εκεχειρία περισσότερο από ό,τι το Ισραήλ και η Χαμάς
Του Aaron David Miller
Ο Γούντι Άλεν είπε κάποτε ότι το 80% της επιτυχίας στη ζωή είναι απλώς να εμφανιστείς. Από τη σκοπιά ενός διαπραγματευτή, είχε δίκιο μόνο κατά το ήμισυ- η επιτυχία εξαρτάται τις περισσότερες φορές από το να εμφανιστείς τη σωστή στιγμή. Όποιος προσπαθεί να βγάλει νόημα από τη βασανιστική προσπάθεια του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν να πουλήσει το ειρηνευτικό σχέδιο του Ισραήλ, πρέπει να ρίξει μια προσεκτική ματιά στο χρόνο, στο timing και στο πώς το υπολογίζει ο καθένας από τους τρεις βασικούς παίκτες.
Στην ουσία, έχουμε τρία ξεχωριστά ρολόγια που χτυπούν με διαφορετικούς μεταξύ τους ρυθμούς. Δύο από αυτά τα ρολόγια ανήκουν στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου και στον ηγέτη της Χαμάς Γιαχία Σινουάρ- είναι ρυθμισμένα για καθυστέρηση και συσκοτίσεις. Το τρίτο βρίσκεται στον μανδύα του τζακιού στο Οβάλ Γραφείο- τρέχει γρήγορα, με γρανάζια που μπλέκονται με τις επείγουσες πολιτικές ανάγκες.
Αυτή τη στιγμή -και ίσως για το ορατό μέλλον- αυτά τα τρία ρολόγια δεν είναι συγχρονισμένα. Και οι προοπτικές για τον συντονισμό τους είναι αμυδρές. Πράγματι, για τον Νετανιάχου και τον Σινουάρ, ο χρόνος είναι σύμμαχος. Για τον Μπάιντεν, ο χρόνος είναι ένας εχθρός που χτυπάει αντίστροφα ενάντια σε έναν πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς, τον οποίο θέλει απεγνωσμένα να τερματίσει και έχει ελάχιστες άμεσες προοπτικές να το κάνει. Ακόμη και αν οι δύο πλευρές καταφέρουν να δεσμευτούν σε κάποια εκδοχή του συνολικού σχεδίου που παρουσίασαν ο Μπάιντεν και ο Νετανιάχου, είναι κάτι παραπάνω από πιθανό ότι θα μπορέσουν να εφαρμόσουν μόνο την πρώτη φάση. Με λιγότερο από μηδενική αμοιβαία εμπιστοσύνη, ακόμη και αυτό θα ήταν ένα μικρό θαύμα.
Με βάση την εμπειρία μας, οι διαπραγματεύσεις στη Μέση Ανατολή τείνουν να έχουν δύο ταχύτητες – την αργή και την πιο αργή. Και αυτές δεν είναι παραδοσιακές διαπραγματεύσεις. Ο βασικός Παλαιστίνιος που λαμβάνει τις αποφάσεις είναι θαμμένος κάπου στη Γάζα, ή ενδεχομένως στην Αίγυπτο- κανένας από τους δύο ηγέτες δεν έχει εμπιστοσύνη ότι ο άλλος θα συμμορφωθεί με μια συμφωνία, όσο περιορισμένη και αν είναι- και οι διαπραγματεύσεις διεξάγονται έμμεσα από μέρη -τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ισραήλ, το Κατάρ και την Αίγυπτο- των οποίων οι στόχοι δεν είναι πάντα αυστηρά ευθυγραμμισμένοι.
Η άβολη πραγματικότητα είναι ότι οι δύο ηγέτες που λαμβάνουν τις πραγματικές αποφάσεις δεν βιάζονται να κάνουν τους σκληρούς συμβιβασμούς που απαιτούνται για τον τερματισμό του πολέμου. Πράγματι, ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Τζέιμς Μπέικερ, συνήθιζε να αποκαλεί αυτό το είδος διαπραγμάτευσης “διπλωματία της νεκρής γάτας”, όπου ο στόχος ήταν λιγότερο να επιτευχθεί συμφωνία και περισσότερο να διασφαλιστεί ότι αν οι διαπραγματεύσεις αποτύχουν, η ευθύνη -η νεκρή γάτα- θα αφεθεί στο κατώφλι του άλλου.
Επιπλέον, για την περιπλοκή των πραγμάτων, δεν υπάρχει ενιαία Χαμάς. Όπως και σε άλλες τέτοιες συγκρούσεις -τον συριακό εμφύλιο πόλεμο, για παράδειγμα- έχουν εξελιχθεί δύο οργανώσεις. Η μία είναι έξω από τη ζώνη μάχης, στραμμένη προς τα έξω και, τουλάχιστον στο οργανόγραμμα, η ηγεσία. Η άλλη είναι μέσα, στο μέτωπο, και δίνει τις μάχες. Σταδιακά, οι προοπτικές και τα συμφέροντα αυτών των στελεχών αποκλίνουν, και ο έλεγχος των εξωτερικών επί της διεξαγωγής του πολέμου διαβρώνεται. Ο αγώνας γίνεται προνόμιο των insiders. Η ουρά κουνάει τον σκύλο. Το Ισραήλ, το Κατάρ, η Αίγυπτος και οι Ηνωμένες Πολιτείες συναλλάσσονται με τους παρείσακτους, οι οποίοι μπορεί να υπόσχονται άρωμα αλλά παραδίδουν μόνο εκρηκτική ύλη.
Ο βασικός insider, ο Σινουάρ, έχει δύο ρολόγια. Το πρώτο καταγράφει τον χρόνο που θα χρειαστεί ένας συνδυασμός δυνάμεων -αμερικανικών, διεθνών, εγχώριων ισραηλινών- για να πιέσει τον Νετανιάχου να συμφωνήσει σε μια κατάπαυση του πυρός που θα αφήσει τον ίδιο τον Σινουάρ ζωντανό και ικανό να διεκδικήσει τον έλεγχο της Γάζας χωρίς τον φόβο νέας ισραηλινής επίθεσης. Αυτό θα ήταν πράγματι μια ιστορική νίκη για τη Χαμάς, παρά το τρομακτικό κόστος. Προς το παρόν, φαίνεται ότι το ρολόι του Σινουάρ θα τελειώσει πιο γρήγορα από το ρολόι του Νετανιάχου.
Αλλά ο Σινουάρ έχει μιλήσει για ένα άλλο ρολόι, ένα ρολόι που είναι περισσότερο Νταλί παρά Μπιγκ Μπεν. Αυτό είναι ένα ρολόι που δεν τελειώνει ποτέ, επειδή εμφανίζει το άπειρο χρονικό πλαίσιο μιας ισραηλινής κατοχής της Γάζας, η οποία θα ματώνει το Ισραήλ διπλωματικά, στρατιωτικά και οικονομικά για πάντα. Σε αυτό το στάδιο, φαίνεται ότι ο Σινουάρ είναι έτοιμος να αλλάξει, και στα πυρετώδη όνειρά του ίσως, ακόμη και να επιβλέψει την αλλαγή από το πρώτο ρολόι στο δεύτερο.
Ο Νετανιάχου δεν είναι ένας συνηθισμένος Ισραηλινός ηγέτης. Ο μακροβιότερος πλέον πρωθυπουργός στην ιστορία του Ισραήλ, δικάζεται για δωροδοκία, απάτη και απιστία επί τέσσερα συναπτά έτη σε περιφερειακό δικαστήριο της Ιερουσαλήμ. Για να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα να αποφύγει μια καταδίκη ή μια συμφωνία που θα τον οδηγήσει εκτός πολιτικής, πρέπει να παραμείνει στην εξουσία. Και αυτή τη στιγμή, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να διατηρήσει την πιο εξτρεμιστική κυβέρνηση στην ιστορία του Ισραήλ.
Έχοντας ηγηθεί μιας από τις δύο χειρότερες αποτυχίες των μυστικών υπηρεσιών στην ιστορία του Ισραήλ και της πιο αιματηρής ημέρας για τους Εβραίους από το Ολοκαύτωμα, δεν μπορεί να τερματίσει τον πόλεμο χωρίς μια σημαντική νίκη. Και δεν μπορεί να διατηρήσει την υποστήριξη των εξτρεμιστών υπουργών του παραδεχόμενος ότι η Χαμάς θα επιβιώσει με κάποιο τρόπο για να παίξει ρόλο στη μεταπολεμική Γάζα, ή να υποστηρίξει την επιστροφή της Παλαιστινιακής Αρχής ή ενός παλαιστινιακού κράτους, το τίμημα που οι Σαουδάραβες και οι Αμερικανοί περιμένουν να πληρώσει για την εξομάλυνση με τη Σαουδική Αραβία.
Παρόλο που η πρόταση τριών σταδίων που περιέγραψε ο Μπάιντεν και παραδόθηκε στη Χαμάς μέσω του Κατάρ είναι μια ισραηλινή πρόταση που εγκρίθηκε από το πολεμικό υπουργικό συμβούλιο, ο Νετανιάχου γνωρίζει ότι δεν θα κερδίσει ποτέ την έγκριση των δύο εξτρεμιστών υπουργών του. Αλλά ο Νετανιάχου μπορεί πάντα να κάνει στροφή. Ο Γιαΐρ Λαπίντ, ο οποίος ηγείται του δεύτερου μεγαλύτερου κόμματος στην Κνέσετ, του Yesh Atid, του έχει προσφέρει ένα δίχτυ “ασφαλείας” σε περίπτωση που οι δύο εξτρεμιστές υπουργοί αποχωρήσουν. Το πιθανότερο είναι ότι ο Νετανιάχου θα παίξει με το χρόνο, ελπίζοντας ότι η απάντηση της Χαμάς στην πρόταση για κατάπαυση του πυρός θα είναι η αιτία που θα χαλάσει τη συμφωνία.
Με βάση την αμερικανική αντίδραση στις αλλαγές της Χαμάς, μπορεί να έχει δίκιο. Η Κνεσέτ ξεκινά τις καλοκαιρινές διακοπές της στις 25 Ιουλίου και δεν θα συνέλθει ξανά πριν από τον Οκτώβριο. Αν μπορέσει να αντέξει μέχρι τότε χωρίς κρίση συνασπισμού, ποιος ξέρει τι μπορεί να συμβεί -μια άλλη διάσωση ομήρων- θάνατος ανώτερων ηγετών της Χαμάς- ή ίσως η εκλογή του πρώην προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Ντόναλντ Τραμπ.
Η κύρια πρόκληση του Μπάιντεν είναι πολιτική. Το Εθνικό Συνέδριο των Δημοκρατικών στο Σικάγο ξεκινά στις 19 Αυγούστου- οι εκλογές απέχουν μόλις πέντε μήνες και οι ψηφοφόροι έχουν συνήθως πάρει την απόφασή τους μέχρι την Ημέρα της Εργασίας. Το ρολόι του Μπάιντεν, επομένως, μοιάζει περισσότερο με χρονόμετρο αυγών. Και οι ανεξάρτητοι ψηφοφόροι και οι μαμάδες ποδοσφαιριστών, οι δύο εκλογικές ομάδες που πρέπει να κερδίσει, ευνοούν την πλευρά του Ισραήλ στη σύγκρουση, ενώ η ασταθής βάση του υποστηρίζει τους Παλαιστίνιους.
Η Γάζα, βέβαια, δεν είναι το μόνο θέμα που απασχολεί πολλούς από τους ψηφοφόρους και σίγουρα δεν είναι το πιο σημαντικό -με εξαίρεση ομάδες όπως οι Αραβοαμερικανοί και ενδεχομένως οι ψηφοφόροι που ψηφίζουν για πρώτη φορά, για τους οποίους ο Τραμπ είναι μια μη ορεκτική εναλλακτική λύση. Αλλά μπορεί να πάρει τον αέρα από την αίθουσα ακριβώς τη στιγμή που ο Μπάιντεν τον χρειάζεται πραγματικά. Ωστόσο, η έλλειψη επιρροής του στον Σινουάρ τον παραδίδει σε μια απέλπιδα προσπάθεια να πείσει τον Νετανιάχου να δεχτεί κάποιου είδους συμφωνία εκεχειρίας που θα κρατήσει τα πράγματα σχετικά ήσυχα για τουλάχιστον τέσσερις ή πέντε μήνες. Γι’ αυτό, ο Νετανιάχου θα απαιτήσει υψηλό τίμημα.
Υπάρχει διέξοδος; Αυτή τη στιγμή, ο Νετανιάχου και ο Σινουάρ έχουν δημιουργήσει ένα στρατηγικό αδιέξοδο για την κυβέρνηση. Ακόμα και αν ο Μπάιντεν καταφέρει να πείσει τη Χαμάς και το Ισραήλ να αποδεχθούν το σχέδιο τριών φάσεων, είναι περισσότερο από πιθανό ότι ένας ή και οι δύο θα αθετήσουν τις δεσμεύσεις τους και δεν θα προχωρήσουν πέρα από την πρώτη φάση -μια περιορισμένη ανταλλαγή ομήρων με φυλακισμένους και μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός. Ο Νετανιάχου θα μπορούσε πιθανότατα να το πουλήσει αυτό στην κυβέρνησή του, και ο Μπάιντεν θα άρπαζε την ευκαιρία ακόμη και έξι εβδομάδων ηρεμίας, ελπίζοντας ότι μετά από μια τόσο παρατεταμένη περίοδο, οι πιέσεις για τον τερματισμό του πολέμου θα μπορούσαν να αυξηθούν.
Αλλά ακόμη και αν η Χαμάς συμφωνούσε, κανένα από τα βασικά ζητήματα που απαιτούνται για τον τερματισμό του πολέμου δεν θα διευθετούνταν: η Χαμάς θα διατηρούσε τους ομήρους, δεν θα δημιουργούνταν μια ικανή παλαιστινιακή κυβερνητική δομή και δεν θα εδραιωνόταν μια αρχιτεκτονική ασφαλείας που θα ικανοποιούσε τις απαιτήσεις του Ισραήλ, εξασφαλίζοντας έτσι ότι οι ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις θα συνεχίζονταν σε κάποιο επίπεδο. Ίσως γεγονότα απρόβλεπτα να εκπλήξουν, όπως συμβαίνει συχνά σε αυτό το μέρος του κόσμου. Αλλά… η εμπειρία μας δείχνει ότι οι εκπλήξεις θα έρθουν με τη μορφή απρόβλεπτου χάους και τραγικών ειρωνειών.
