Οι προειδοποιήσεις της Δύσης για τα μελλοντικά σχέδια του Βλαντιμίρ Πούτιν γίνονται όλο και πιο δυνατές – αλλά όχι πιο πειστικές.
Του Stephen M. Walt.
Προφανώς, σημαντικά μέλη της δυτικής ελίτ της εξωτερικής πολιτικής διαβάζουν τη σκέψη: Ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν ακριβώς ποιες είναι οι προθέσεις του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Επιφανείς αξιωματούχοι και πολιτικοί σχολιαστές συμφωνούν όλο και περισσότερο ότι οι φιλοδοξίες του είναι απεριόριστες και ότι η Ουκρανία είναι απλώς ο πρώτος του στόχος.
Ο Αμερικανός υπουργός Άμυνας, Λόιντ Όστιν, έχει πει: “Ο Πούτιν δεν θα σταματήσει στην Ουκρανία”. Ο πρώην διευθυντής της CIA Ντέιβιντ Πετρέους δήλωσε στην Κριστιάν Αμανπούρ του CNN: “Ο Πούτιν δεν θα σταματήσει εκεί”. Ο Ουκρανός πρόεδρος Volodymyr Zelensky προειδοποίησε: “Η Λιθουανία, η Λετονία, η Εσθονία, η Μολδαβία μπορεί να είναι οι επόμενες” και η πρέσβειρα των Ηνωμένων Πολιτειών στη Μεγάλη Βρετανία Jane Hartley δήλωσε ότι “όποιος πιστεύει ότι η Ρωσία μπορεί να σταματήσει μετά από αυτό… κάνει λάθος”. Στο ίδιο μήκος κύματος βρίσκεται και ο υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας Γκαμπριέλιους Λάντσμπεργκις, ο οποίος δήλωσε: “Η Ρωσία δεν πρόκειται να σταματήσει… [Ο Πούτιν] προφανώς έχει σχέδια να προχωρήσει περαιτέρω”. Την ίδια ακριβώς προειδοποίηση απηύθυνε τον Δεκέμβριο του 2023 ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, όπως και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ. Οι δυτικοί αξιωματούχοι δεν είναι σίγουροι πότε η Ρωσία θα στραφεί εναντίον του ΝΑΤΟ, αλλά ολοένα και περισσότεροι φαίνεται να πιστεύουν ότι ένας ευρύτερος πόλεμος είναι αναπόφευκτος εάν η Μόσχα δεν ηττηθεί αποφασιστικά.
Όπως προειδοποίησε ο Walter Lippmann, “Όταν όλοι σκέφτονται το ίδιο, κανείς δεν σκέφτεται πολύ”. Το απλό γεγονός είναι ότι κανένας από αυτούς τους ανθρώπους δεν γνωρίζει τι θα κάνει ο Πούτιν ή η Ρωσία αν ο πόλεμος στην Ουκρανία τελειώσει με τη Ρωσία να έχει υπό τον έλεγχό της κάποια από τα εδάφη της Ουκρανίας πριν από το 2022. Ούτε εγώ, ούτε κανείς άλλος, εκτός ίσως από τον ίδιο τον Πούτιν (και μπορεί και αυτός να μην ξέρει με βεβαιότητα). Είναι πιθανό ο Πούτιν να έχει τεράστιες φιλοδοξίες και να συνεχίσει μετά την Ουκρανία με μια νέα επίθεση κάπου αλλού. Αλλά είναι επίσης απολύτως πιθανό, οι φιλοδοξίες του να μην εκτείνονται πέρα από όσα έχει κερδίσει η Ρωσία -με τεράστιο κόστος- και να μην έχει ανάγκη ή επιθυμία να παίξει για περισσότερα. Ο Πούτιν δήλωσε πρόσφατα ότι η Ρωσία δεν πρόκειται να επιτεθεί στο ΝΑΤΟ, για παράδειγμα, αν και επεσήμανε επίσης ότι τα F-16 ή άλλα αεροσκάφη που παρέχονται στην Ουκρανία θα είναι νόμιμοι στόχοι μόλις αναπτυχθούν εκεί (duh). Κανείς δεν πρέπει να παίρνει τις διαβεβαιώσεις του Πούτιν τοις μετρητοίς, αλλά ούτε και να υποθέτει αυτόματα ότι όλα όσα λέει είναι ψέματα.
Φυσικά, αυτοί οι δυτικοί εμπειρογνώμονες που κάνουν τρομακτικές προειδοποιήσεις για τις μελλοντικές ενέργειες του Πούτιν προσπαθούν να πείσουν τη δυτική κοινή γνώμη (και το αμερικανικό Κογκρέσο) να δώσει περισσότερη βοήθεια στην Ουκρανία και περισσότερα χρήματα για την ευρωπαϊκή άμυνα.
Για να είμαι ξεκάθαρος, είμαι επίσης υπέρ της συνέχισης της βοήθειας προς την Ουκρανία και θα ήθελα να δω τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ να ενισχύουν την αποτροπή με την ενίσχυση των συμβατικών τους δυνάμεων. Αυτό που με ενοχλεί είναι ο αντανακλαστικός πληθωρισμός των απειλών που εμπνέει τέτοιες δηλώσεις, μαζί με την τάση να αντιμετωπίζονται αυτές οι δυσοίωνες προβλέψεις σαν να είναι παγιωμένες αλήθειες και να παρουσιάζεται όποιος τις αμφισβητεί ως αφελής, φιλορώσος ή και τα δύο.
Η πεποίθηση ότι ο Πούτιν έχει απεριόριστες φιλοδοξίες στηρίζεται, εν μέρει, στον γνωστό φιλελεύθερο ισχυρισμό ότι όλοι οι απολυταρχικοί είναι εκ φύσεως επιθετικοί και δύσκολα αποτρέψιμοι. Η λογική είναι απλή: “Ο Πούτιν είναι δικτάτορας, άρα ο Πούτιν δεν θα σταματήσει στην Ουκρανία”. Αυτός ο συλλογισμός αποτελεί άρθρο πίστης μεταξύ των φιλελεύθερων ελίτ, αλλά υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία που τον υποστηρίζουν. Για να είμαστε σίγουροι, ορισμένοι δικτάτορες -όπως ο Ναπολέων ή ο Αδόλφος Χίτλερ- ήταν επικίνδυνοι κατά συρροήν επιθετικοί, γι’ αυτό και οποιοσδήποτε απολυταρχικός με τον οποίο τυχαίνει να έρθουμε σε αντιπαράθεση σήμερα, αναπόφευκτα χαρακτηρίζεται ως “άλλος ένας Χίτλερ”. Αλλά άλλοι δικτάτορες ήταν μάλλον φρόνιμοι στη διεθνή σκηνή, όσο εξωφρενική και αν ήταν η συμπεριφορά τους στο εσωτερικό.
Ο Μάο Τσετούνγκ ήταν τύραννος με τον ορισμό οποιουδήποτε, και οι πολιτικές του ήταν υπεύθυνες για τον θάνατο εκατομμυρίων συμπατριωτών του, αλλά ο μόνος κατακτητικός πόλεμος του Μάο ήταν η κατάληψη του Θιβέτ το 1950. Η Πρωσία του Όττο φον Μπίσμαρκ διεξήγαγε τρεις ξεχωριστούς πολέμους σε διάστημα οκτώ ετών, αλλά η ενωμένη Γερμανία που σφυρηλατήθηκε το 1871 ήταν μια αποφασιστικά κραταιά δύναμη για το υπόλοιπο του αιώνα. Όπως υποστήριξε ο Στάνισλαβ Αντρέσκι πριν από πολλά χρόνια, πολλές στρατιωτικές δικτατορίες τείνουν προς την ειρήνη, επειδή η έναρξη πολέμου θα απαιτούσε να εξοπλίσουν τους ίδιους τους πολίτες τους, και κάτι τέτοιο θα μπορούσε να απειλήσει την εξουσία τους. Το γεγονός ότι ο Πούτιν είναι ένας αδίστακτος δικτάτορας που φυλακίζει ή δολοφονεί τους εσωτερικούς αντιπάλους του και προβαίνει σε άλλες απεχθείς πράξεις δεν μας λέει σχεδόν τίποτα για το αν θέλει να κατακτήσει ένα σωρό γείτονες της Ρωσίας ή αν πιστεύει ότι θα μπορούσε να το κάνει. Και δύσκολα χρειάζεται να είναι κάποιος δικτάτορας για να ξεκινήσει έναν απρόκλητο, παράνομο και άκρως καταστροφικό πόλεμο- μπορώ να σκεφτώ μερικές εξέχουσες φιλελεύθερες δημοκρατίες που το έχουν κάνει αρκετές φορές.
Δεύτερον, η Ρωσία δεν θα είναι σε θέση να εξαπολύσει νέους επιθετικούς πολέμους όταν τελειώσει οριστικά ο πόλεμος στην Ουκρανία. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες πιστεύουν ότι η Ρωσία έχει χάσει περισσότερους από 300.000 στρατιώτες νεκρούς ή τραυματίες στην Ουκρανία, μαζί με χιλιάδες τεθωρακισμένα οχήματα και δεκάδες πλοία και αεροσκάφη. Ο Πούτιν ήταν απρόθυμος να διατάξει πρόσθετες κινητοποιήσεις στρατευμάτων (αν και μπορεί να το κάνει τώρα που τελείωσε η “επανεκλογή” του), τόσο επειδή τέτοια μέτρα θα αποδυναμώσουν περαιτέρω τη ρωσική οικονομία όσο και επειδή κινδυνεύουν να τροφοδοτήσουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Οι δυτικές κυρώσεις δεν έβλαψαν τη ρωσική οικονομία τόσο πολύ όσο ήλπιζαν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους, αλλά οι μακροπρόθεσμες οικονομικές συνέπειες για τη Ρωσία θα εξακολουθήσουν να είναι σοβαρές. Η διεξαγωγή ενός μακροχρόνιου συμβατικού πολέμου είναι δαπανηρή και η έναρξη ενός άλλου όποτε τελειώσει ο τρέχων θα ήταν ακόμη πιο παράτολμη από την αρχική απόφαση του Πούτιν να ξεκινήσει αυτό που πίστευε ότι θα ήταν μια εύκολη “ειδική στρατιωτική επιχείρηση”. Δεν είναι εξίσου πιθανό ότι οι δυσκολίες της Ρωσίας στην Ουκρανία θα κάνουν τον Πούτιν πολύ πιο προσεκτικό στο μέλλον, ακόμη και αν ο στρατός του πετύχει τελικά μια πύρρειο νίκη;
Τρίτον, αν ο κύριος λόγος για τον οποίο ο Πούτιν αποφάσισε να εισβάλει ήταν να αποτρέψει την Ουκρανία από το να μετακινηθεί στην τροχιά της Δύσης και να ενταχθεί κάποια μέρα στο ΝΑΤΟ, τότε μπορεί να είναι ικανοποιημένος αν αυτό το ενδεχόμενο αποκλειστεί σε μια επακόλουθη ειρηνευτική συμφωνία. Τα κράτη συχνά πηγαίνουν στον πόλεμο από φόβο και όχι από απληστία, και αν οι φόβοι της Ρωσίας για την ασφάλεια μειωθούν, το κίνητρό της να κυνηγήσει άλλες χώρες στην Ευρώπη θα μειωθεί πιθανώς επίσης. Τα μέλη του ΝΑΤΟ δεν θα πρέπει να θεωρούν αυτή την πιθανότητα δεδομένη, φυσικά, αλλά είναι εξίσου εύλογη με την υπόθεση ότι οι στόχοι του Πούτιν δεν έχουν όρια.
Ορισμένοι παρατηρητές στη Δύση υποστηρίζουν ότι η διεύρυνση του ΝΑΤΟ ήταν άσχετη και επιμένουν ότι ο Πούτιν εισέβαλε επειδή πιστεύει ότι οι Ουκρανοί και οι Ρώσοι μοιράζονται βαθιές πολιτιστικές και ιστορικές ρίζες και επομένως πρέπει να είναι πολιτικά ευθυγραμμισμένοι, αν όχι επίσημα ενωμένοι. Κατά την άποψη αυτή, η διεύρυνση του ΝΑΤΟ δεν είχε καμία σχέση με την απόφασή του να ξεκινήσει τον πόλεμο- είναι απλώς ένα παράδειγμα του παλιού καλού ρωσικού πολιτιστικού ιμπεριαλισμού. Αν αυτό ισχύει, ωστόσο, συνεπάγεται ότι η Ουκρανία είναι sui generis στη σκέψη του Πούτιν και ότι οι λόγοι για τους οποίους εισέβαλε (και πίστευε ότι θα ήταν εύκολο) δεν ισχύουν πουθενά αλλού.
Είναι ενδιαφέρον ότι το συμπέρασμα αυτό συνάδει με την άποψη που διατύπωσε ο τότε πρέσβης William Burns, το 2008, όταν προειδοποίησε την Ουάσινγκτον ότι “η είσοδος της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ [ήταν] η πιο φωτεινή από όλες τις κόκκινες γραμμές για τη ρωσική ελίτ (όχι μόνο για τον Πούτιν)”. Η Ρωσία ανέχθηκε απρόθυμα προηγούμενους γύρους διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, αλλά η Ουκρανία ανήκε σε μια πολύ διαφορετική κατηγορία. Ό,τι κι αν πιστεύει κανείς για τους δαιδαλώδεις ισχυρισμούς του Πούτιν σχετικά με την “ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών”, δεν βλέπει με τον ίδιο τρόπο τη Φινλανδία ή τη Σουηδία ή την Πολωνία ή οποιονδήποτε άλλον. Το καθεστώς των ρωσόφωνων μειονοτήτων στις χώρες της Βαλτικής μπορεί να αποτελέσει πρόσχημα για μεταγενέστερη ρωσική ανάμειξη, αλλά θα διακινδύνευε ο Πούτιν μια άμεση σύγκρουση των όπλων με το ΝΑΤΟ για χώρες όπου οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι Ρώσοι και είναι σταθερά εχθρικοί στην επανένταξη; Θέλω να πω ότι αν πιστεύετε ότι ο Πούτιν εισέβαλε κυρίως επειδή πιστεύει ότι οι Ρώσοι και οι Ουκρανοί είναι “ένας λαός”, τότε θα μπορούσατε εύλογα να συμπεράνετε ότι οι φιλοδοξίες του περιορίζονται στη μοναδική αυτή περίπτωση.
Τέλος, ο ισχυρισμός ότι ο Πούτιν είναι ένας ανυποχώρητος κατά συρροή επιτιθέμενος που θα ξεκινήσει νέους πολέμους αν δεν ηττηθεί ολοκληρωτικά εμποδίζει τις προσπάθειες να τερματιστεί ο πόλεμος και να γλιτώσει η Ουκρανία από περαιτέρω ζημιές. Αν πιστεύετε ότι η ολοκληρωτική ήττα είναι το μόνο πράγμα που θα αποτρέψει τον Πούτιν από το να ξεκινήσει νέο πόλεμο, τότε στην πραγματικότητα λέτε ότι οι σημερινές μάχες πρέπει να συνεχιστούν μέχρι η Ουκρανία να ανακτήσει όλα τα εδάφη της – τελεία και παύλα. Θα ήθελα πολύ να το δω αυτό να συμβαίνει, αλλά αυτό το ενδεχόμενο φαίνεται όλο και πιο απίθανο, ακόμη και αν υπάρξει πρόσθετη δυτική υποστήριξη. Και παρεμπιπτόντως, έχει ζητήσει συγγνώμη για το σφάλμα του κάποιος από αυτούς τους αλαζόνες αισιόδοξους που προέβλεψαν λανθασμένα ότι η αντεπίθεση της Ουκρανίας το περασμένο καλοκαίρι θα πετύχαινε, ζητώντας συγγνώμη και εξηγώντας γιατί έκαναν λάθος;
Να επαναλάβω: Δεν λέω ότι ξέρω τι θα κάνει ο Πούτιν – δεν το γνωρίζω. Ούτε πιστεύω ότι πρέπει απλώς να θεωρήσουμε τις προθέσεις του καλοπροαίρετες ή ότι θα διατηρήσει το status quo στην Ευρώπη με αξιοπιστία μόλις τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία. Αυτό στο οποίο αντιτίθεμαι είναι όλες εκείνες οι σημαίνουσες φωνές που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν ακριβώς τι θα κάνει και οι οποίες βασίζουν τη συνεχή επιδίωξη μη ρεαλιστικών στόχων σε απλές εικασίες.
Αν ο πόλεμος στην Ουκρανία πρόκειται να τελειώσει με κάτι λιγότερο από μια ολοκληρωτική ουκρανική νίκη, τότε η σωστή απάντηση είναι να καταστήσουμε λιγότερο πιθανό να υποστούν άλλες χώρες τη μοίρα της Ουκρανίας στο μέλλον. Επειδή κανείς μας δεν ξέρει τι μπορεί να κάνει ο Πούτιν, τα ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ θα πρέπει να αυξήσουν τις αμυντικές τους δυνατότητες και να διορθώσουν τυχόν προφανή τρωτά σημεία. Ταυτόχρονα, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους στο ΝΑΤΟ θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις εύλογες ανησυχίες της Ρωσίας για την ασφάλειά της (και, όπως όλες οι χώρες, η Ρωσία πράγματι τις έχει) και να εξετάσουν τι μπορούν να κάνουν για να τις διασκεδάσουν. Μια τέτοια προσπάθεια θα είναι αμφιλεγόμενη και δύσκολη, δεδομένης της παρατεταμένης επιθυμίας να “πληρώσει” η Ρωσία για όσα έχει κάνει. Αλλά η σοφή κρατική τέχνη είναι εμπροσθοβαρής, και η αποτροπή ενός μελλοντικού πολέμου θα πρέπει να έχει προτεραιότητα. Αυτό θα απαιτήσει το συνδυασμό αξιόπιστης αποτροπής και αξιόπιστων διαβεβαιώσεων, έτσι ώστε ο Πούτιν ή οι διάδοχοί του να έχουν τόσο λιγότερη ανάγκη να εξετάσουν το ενδεχόμενο χρήσης βίας όσο και λιγότερη εμπιστοσύνη ότι κάτι τέτοιο θα άφηνε τη Ρωσία σε καλύτερη θέση.
