Ο φυλακισμένος ηγέτης της αντιπολίτευσης που αμφισβήτησε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν πέθανε στις φυλακές.
Ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι φέρεται να πέθανε σε σωφρονιστική φυλακή στον Αρκτικό Κύκλο, σύμφωνα με τη ρωσική υπηρεσία φυλακών. Ο Ναβάλνι εξέτιε ποινή φυλάκισης 19 ετών σε αποκαλούμενη ”σωφρονιστική αποικία” για μια σειρά από κατηγορίες οι οποίες θεωρούνταν ευρέως ως πολιτικά υποκινούμενες. Ήταν 47 ετών. Σε σύντομη ανακοίνωσή της, η υπηρεσία φυλακών Yamalo-Nenets ανέφερε ότι ο Ναβάλνι αισθάνθηκε αδιαθεσία μετά από έναν περίπατο στην σωφρονιστική αποικία “Πολικός Λύκος” και σχεδόν αμέσως έχασε τις αισθήσεις του. Η αιτία του θανάτου του δεν ήταν αμέσως ξεκάθαρη. Ο Ναβάλνι επέζησε από προηγούμενη απόπειρα δολοφονίας του το 2020, όταν δηλητηριάστηκε με τον ισχυρό νευροτοξικό παράγοντα Novichok από πράκτορες των ρωσικών υπηρεσιών ασφαλείας. Ο θάνατός του είναι πιθανό να θεωρηθεί ως πολιτική δολοφονία, καθώς έρχεται μόλις ένα μήνα πριν από τη διεξαγωγή των ρωσικών προεδρικών εκλογών.
Οι συνεργάτες του Ναβάλνι δεν έχουν ακόμη επιβεβαιώσει τον θάνατό του. Σε δήλωσή της στο X, η εκπρόσωπος Τύπου του, Kira Yarmash, ανέφερε ότι ο δικηγόρος του ηγέτη της αντιπολίτευσης βρισκόταν καθ’ οδόν προς τη φυλακή. Χαρισματικός, αμφιλεγόμενος και αναμφισβήτητα γενναίος, ο Ναβάλνι και η ομάδα του αποκάλυψαν επίμονα τη διαφθορά στην πολιτική ελίτ της χώρας, μεταξύ άλλων και του ίδιου του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν. Ο Ναβάλνι είχε μια μοναδική ικανότητα να μιλάει για τις ανησυχίες των Ρώσων σε ολόκληρη τη χώρα και να τους κινητοποιεί να βγουν στους δρόμους.
Λίγες ώρες αφότου έγινε γνωστή η είδηση του θανάτου του, η σύζυγος του Γιούλια Ναβάλνια, ανέβηκε στη σκηνή της Διάσκεψης για την Ασφάλεια του Μονάχου στη Γερμανία για να κάνει σύντομες, απρογραμμάτιστες δηλώσεις. “Μόλις άκουσα τα φρικτά νέα, δεν ήξερα αν έπρεπε να πετάξω αμέσως στην οικογένειά μου ή να μιλήσω. Αλλά στη συνέχεια σκέφτηκα- “τι θα έκανε ο Αλεξέι” και είμαι σίγουρη ότι θα ήταν εδώ”, δήλωσε μια μελαγχολική Ναβαλνάγια. “Δεν μπορούμε να πιστέψουμε την κυβέρνηση του Πούτιν. Λένε συνεχώς ψέματα. Αλλά αν αυτή είναι η αλήθεια, θέλω ο Πούτιν και όλοι όσοι βρίσκονται γύρω του, η κυβέρνησή του, οι φίλοι του, θέλω να ξέρουν ότι θα τιμωρηθούν για όσα έκαναν στη χώρα μας, στην οικογένειά μου και στον σύζυγό μου. Θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη”, είπε.
Για πολλούς, ο Ναβάλνι αποτελούσε την πιο αξιόπιστη εναλλακτική λύση έναντι του Πούτιν, με τις ελπίδες του να μετατρέψει τη Ρωσία σε μια “κανονική χώρα”, όπως είπε κάποτε σε συνέντευξή του στο ABC News. Ήταν ένα όραμα για το οποίο το Κρεμλίνο εργάστηκε ώστε να διασφαλίσει ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει πραγματικότητα, εξαλείφοντας σταθερά τη διαφωνία – και, όπως φαίνεται, τελικά και τον ίδιο τον Ναβάλνι. Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, ο Ναβάλνι είχε μια συνηθισμένη παιδική ηλικία στη Σοβιετική Ένωση. Γεννήθηκε το 1976 σε μια μικρή πόλη έξω από τη Μόσχα, αν και οι μαρτυρίες αποκλίνουν ως προς το πού ακριβώς. Η μητέρα του, Λουντμίλα, ήταν οικονομολόγος και ο πατέρας του, Ανατόλι, αξιωματικός του Κόκκινου Στρατού. Η μητέρα του έχει περιγράψει τον νεαρό Ναβάλνι ως ένα παιδί με ισχυρή θέληση. “Ήταν αδύνατο να τον πειθαρχήσουμε. Θυμάμαι μια φορά που ο δάσκαλός του τον μάλωσε για κάτι και την επόμενη μέρα αρνήθηκε να πάει στο σχολείο. ‘Δεν θέλω να με αναγκάσουν να διαβάσω'”, είπε σε συνέντευξή της στον ρωσικό ειδησεογραφικό ιστότοπο New Times το 2013.
Τα καλοκαίρια τα περνούσε με τον παππού και τη γιαγιά του από τον πατέρα του στο μικρό χωριό Ζαλίσια της Ουκρανίας. Όμως τα ειδυλλιακά παιδικά καλοκαίρια του με κολύμπι στον κοντινό ποταμό Uzh έλαβαν απότομα τέλος το 1986, μετά την έκρηξη στο κοντινό πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ, η οποία κατέστησε τη Zalyssia και την ευρύτερη περιοχή ακατοίκητη και προκάλεσε σοβαρά προβλήματα την ασθένεια σε αμέτρητους κατοίκους της. Η καταστροφή -την οποία οι σοβιετικές αρχές προσπάθησαν αρχικά να συγκαλύψουν- αποτέλεσε μια καθοριστική στιγμή για τον νεαρό Ναβάλνι και για αμέτρητους άλλους Σοβιετικούς πολίτες, λειτουργώντας ως προειδοποίηση για το πραγματικό κόστος της διαφθοράς και της ανικανότητας που εξέθρεψε το σοβιετικό καθεστώς. Αργότερα, σε ένα ντοκιμαντέρ του HBO, ανέφερε ότι η οικογένειά του άρχισε να συζητά πολύ πιο συχνά για την πολιτική μετά την καταστροφή.
Ο Ναβάλνι αποφοίτησε από το λύκειο το 1993, ενώ η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε ταχύτατα. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Λαϊκής Φιλίας της Ρωσίας στη Μόσχα, προτού κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στα οικονομικά, τις οποίες ολοκλήρωσε το 2001. Καθώς η αναταραχή της λεγόμενης άγριας δεκαετίας του ’90 ξεκαθάρισε, η ταχεία οικονομική ανάπτυξη της δεκαετίας του 2000 ώθησε εκατομμύρια Ρώσους στη μεσαία τάξη και βοήθησε στην εδραίωση της δημοτικότητας του νέου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν. Παρά το μακροχρόνιο ενδιαφέρον του για την πολιτική, ήταν η είσοδος του Ναβάλνι στο ρωσικό χρηματιστήριο που σηματοδότησε την αρχή της πορείας του προς την ανάδειξη του πιο τρομερού εχθρού του Πούτιν.
Ο Ναβάλνι επένδυσε σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες τράπεζες και ενεργειακές εταιρείες της χώρας, αλλά όταν τα πολυαναμενόμενα μερίσματα δεν υπήρξαν, άρχισε να συνειδητοποιεί ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, όπως εξήγησε σε συνέντευξή του στη ρωσική εφημερίδα Kommersant το 2009. Με γνώσεις νομικής και οικονομικών, ο Ναβάλνι χρησιμοποίησε τη θέση του ως μέτοχος μειοψηφίας για να διερευνήσει και να αποκαλύψει τη διαφθορά σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας – φέρνοντας συχνά σε δύσκολη θέση τα στελέχη τους κατά τη διαδικασία. Η καταπολέμηση της διαφθοράς ήταν ένα εύκολο σημείο συναίνεσης που γεφύρωνε τις ταξικές και ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των Ρώσων, και ο νεαρός και δραστήριος Ναβάλνι ξεχώρισε γρήγορα μεταξύ της κατακερματισμένης αντιπολίτευσης της χώρας.
Πολύ μορφωμένος και έξυπνος, ο Ναβάλνι δεν ανήκε όμως στη διανόηση, γεγονός που βοήθησε να διευρυνθεί η απήχησή του. Ικανός στη χάραξη πολιτικής στρατηγικής με απαράμιλλη ικανότητα να βγάζει το κοινό στους δρόμους, δεν έχασε χρόνο στην πολιτική φιλοσοφία. Θα μπορούσε “να απογοητεύσει μόνο όσους περιμένουν από αυτόν ένα ελάχιστο θεωρητικό οικοδόμημα: είναι πράττων, όχι σκεπτόμενος”, έγραψε η ειδικός στον ρωσικό εθνικισμό Marlene Laurelle, όπως αναφέρουν οι ακαδημαϊκοί Jan Matti Dollbaum, Morvan Lallouet και ο Ben Noble στη βιογραφία του Ναβάλνι το 2021. Ζώντας σε ένα διαμέρισμα τριών υπνοδωματίων στη νότια Μόσχα με τη φωτογενή σύζυγό του Γιούλια και τα δύο τους παιδιά, τη Ντάρια και τον Ζαχάρ, ήταν μια οικεία φιγούρα, που δεν ξεχώριζε από τα εκατομμύρια άλλων Μοσχοβιτών της μεσαίας τάξης.
Το 2011, ο Ναβάλνι ίδρυσε το Ίδρυμα κατά της Διαφθοράς, το οποίο θα γινόταν το κύριο όχημα για τις έρευνές του μέχρι το 2021, όταν οι ρωσικές αρχές το χαρακτήρισαν εξτρεμιστική οργάνωση και το ανάγκασαν να κλείσει. Το έργο του Ιδρύματος δανείστηκε την παράδοση της ερευνητικής δημοσιογραφίας, καθώς αποκάλυπτε την απίστευτη διαφθορά κορυφαίων Ρώσων αξιωματούχων σε γλαφυρές εκθέσεις βίντεο. Αλλά χωρίς να περιορίζεται από την απαιτούμενη για τους δημοσιογράφους αντικειμενικότητα, ο Ναβάλνι αξιοποίησε την οργή που προκάλεσε το έργο του για να κινητοποιήσει τους Ρώσους να βγουν στους δρόμους. Το καλοκαίρι του 2017, δεκάδες χιλιάδες νεαροί Ρώσοι βγήκαν στους δρόμους μετά τη δημοσίευση από το Ίδρυμα ενός βίντεο έρευνας σχετικά με την αυτοκρατορία πολυτελών ακινήτων του τότε πρωθυπουργού Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Οι διαμαρτυρίες εξαπλώθηκαν σε σχεδόν 200 πόλεις σε ολόκληρη τη χώρα και στη ρωσική ενδοχώρα -που επί μακρόν θεωρούνταν προπύργιο υποστήριξης του Πούτιν.
Όπως ήταν αναμενόμενο για μια προσωπικότητα εξαιρετικά διαδικτυακή, ο Ναβάλνι ήταν πιο δημοφιλής μεταξύ των νέων Ρώσων, σύμφωνα με ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις από τις αρχές του 2021, οι οποίες παρατίθενται στη βιογραφία των Dolbaum, Lallouet και Noble. Αλλά προς ζήλεια των πολιτικών παγκοσμίως, η έρευνα έδειξε ότι ο Ναβάλνι απολάμβανε παρόμοιο βαθμό υποστήριξης από όσους είχαν και δεν είχαν πανεπιστημιακή εκπαίδευση, καθώς και από όσους ζούσαν τόσο σε αστικές όσο και σε αγροτικές περιοχές. “Αυτό που δείχνουν ξεκάθαρα οι δημοσκοπήσεις, επομένως, είναι ότι ο Ναβάλνι δεν είναι μόνο ένα φαινόμενο των αστικών κέντρων της Ρωσίας”, γράφουν ο Dolbuam και οι συνεργάτες του.
Αλαζονικός και μερικές φορές άξεστος με πονηρή αίσθηση του χιούμορ, ο Ναβάλι απολάμβανε τον παραλογισμό που είναι συνυφασμένος με τα αυταρχικά καθεστώτα. Καλούσε τακτικά τους Ρώσους συμπολίτες του να μη φοβούνται. Αποκάλυπτε ότι οι ισχυροί Ρώσοι αξιωματούχοι ήταν διεφθαρμένοι, αλλά και αλάνθαστοι και επομένως θνητοί. Η καταδικαστική έρευνα του Ιδρύματός του για τον Μεντβέντεφ ξεκίνησε με τη συνήθεια του πρώην προέδρου να ψωνίζει στο διαδίκτυο και με ένα ζευγάρι φανταχτερά αθλητικά παπούτσια Nike που είχε παραδώσει σε μία από τις αδήλωτες πολυτελείς ιδιοκτησίες του. “Αυτή η έρευνα, η οποία μας πήρε πολλούς μήνες, ξεκίνησε με μια παράλογη ασήμαντη λεπτομέρεια – ένα ζευγάρι αθλητικά παπούτσια και ένα πουκάμισο”, δήλωσε ο Ναβάλνι σε μια βιντεοσκοπημένη αναφορά της έρευνας.
Έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 1990 στο σχολείο, ο Ναβάλνι δεν επηρεάστηκε από την ταραχώδη πολιτική της περιόδου, την οποία πολλοί Ρώσοι θυμούνται ως μια περίοδο βαθιών τραυμάτων. Ενώ οι προηγούμενες γενιές των Ρώσων φιλελεύθερων αγκάλιασαν τη Δύση, το νεοφιλελευθερισμό και τη συναίνεση της Ουάσινγκτον, ο Ναβάλνι ήταν σε μεγάλο βαθμό Ρώσος πατριώτης, ο οποίος κάποτε ισχυρίστηκε ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να σταλεί στην εξορία επειδή θα του έλειπε το ρωσικό μαύρο ψωμί, δήλωσε ο Μάικλ ΜακΦώλ, πρώην πρεσβευτής των ΗΠΑ στη Ρωσία.
Εν μέσω των προσπαθειών του Κρεμλίνου να τον στιγματίσει ως πειθήνιο της Ουάσινγκτον, ο Ναβάλνι απέρριπτε προσκλήσεις για συνάντηση με τον πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών, από την ανησυχία του ότι αυτό θα τροφοδοτούσε μόνο εικασίες σχετικά με τη σχέση του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπενθύμισε ο McFaul. Το ερώτημα κατά πόσον ο πατριωτισμός του διολίσθησε σε επιβλαβή εθνικισμό αποτέλεσε αντικείμενο σοβαρής συζήτησης. Το 2007, εκδιώχθηκε από το φιλελεύθερο κόμμα Yabloko επειδή συμμετείχε στη Ρωσική Πορεία, μια ετήσια διαδήλωση ακροδεξιών και υπερεθνικιστικών ομάδων. Ιδρύοντας για λίγο το δικό του κόμμα, το Narod (“λαός”), ο Ναβάλνι κυκλοφόρησε βίντεο στο YouTube στα οποία παρομοίαζε τους ισλαμιστές μαχητές με κατσαρίδες, ζητούσε την απέλαση των μεταναστών εργατών και υποσχόταν να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των εθνοτικών Ρώσων στη Ρωσία.
Ενώ οι εκκλήσεις για μεγαλύτερους ελέγχους της μετανάστευσης παρέμειναν μέρος της πλατφόρμας του, η χρήση πιο ακραίας ρητορικής από τον Ναβάλνι φαίνεται ότι κορυφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Πιο φιλικές ερμηνείες υποστήριξαν ότι, καθώς τα φιλελεύθερα κόμματα αγωνίζονταν να κερδίσουν έδαφος, ο Ναβάλνι προσέβλεπε στον εθνικισμό ως κινητήρια δύναμη. Όπως σημείωσε αργότερα το Al Jazeera, τα σχόλιά του ήρθαν καθώς το εθνικιστικό συναίσθημα αυξανόταν στη Ρωσία – το ίδιο και τα εγκλήματα μίσους, με περισσότερους από 100 ανθρώπους να σκοτώνονται σε επιθέσεις με ρατσιστικά κίνητρα το 2008.
Τα ανοίγματά του προς τον εθνικισμό τον στοίχειωσαν για το υπόλοιπο της καριέρας του – με αποτέλεσμα η Διεθνής Αμνηστία να ανακαλέσει το καθεστώς του “κρατούμενου συνείδησης” το 2021. Ταυτόχρονα, ο Ναβάλνι έκανε ελάχιστα πράγματα για να αποκηρύξει τα σχόλια του παρελθόντος. “Η ιδέα μου είναι ότι πρέπει να επικοινωνείς με τους εθνικιστές και να τους εκπαιδεύεις”, είχε πει στον Πολωνό δημοσιογράφο Adam Michnik το 2015. Ένα πράγμα που μπορεί να ειπωθεί με βεβαιότητα για τον Ναβάλνι είναι ότι ήταν εκπληκτικά θαρραλέος. Ο θάνατος δεν είναι μια αφηρημένη έννοια για τους Ρώσους δημοσιογράφους και τα στελέχη της αντιπολίτευσης, καθώς δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, έχουν δολοφονηθεί από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Καθώς ο ίδιος ερχόταν στο προσκήνιο, το ίδιο συνέβαινε και με τις προσπάθειες των αρχών να τον φιμώσουν με ψευδείς νομικές αξιώσεις, τη φυλάκιση του αδελφού του, Όλεγκ, μια απόπειρα δηλητηρίασης και, τέλος, μια μακρά ποινή σε σωφρονιστική αποικία.
Πριν δηλητηριαστεί με τον δυνητικά θανατηφόρο νευροπαραλυτικό παράγοντα Novichok το 2020, ο Ναβάλνι και πολλοί παρατηρητές του ρωσικού συστήματος άρχισαν να πιστεύουν ότι η φήμη του, του προσέφερε κάποια προστασία. “Πριν από μερικά χρόνια μου είπαν ότι η δολοφονία του Ναβάλνι θεωρούνταν στο Κρεμλίνο ένα είδος εφιαλτικού σεναρίου – ένα σενάριο που θα θεωρούνταν μόνο ως ένα επικίνδυνο είδος προβοκάτσιας που θα πυροδοτούσε διαδηλώσεις”, έγραψε η αναλύτρια Tatiyana Stanovaya στην εφαρμογή ανταλλαγής κοινωνικών μηνυμάτων Telegram λίγο μετά τη δηλητηρίαση του Ναβάλνι τον Αύγουστο του 2020.
Η αυστηρά περιορισμένη αντιπολίτευση και οι περιστασιακές διαδηλώσεις στους δρόμους θεωρούνταν εδώ και καιρό ως μια σημαντική βαλβίδα πίεσης για το Κρεμλίνο, μέσω της οποίας οι απογοητευμένοι υπήκοοί του μπορούσαν να εκτονώνονται. Η δηλητηρίαση του Ναβάλνι, η οποία αποδόθηκε στις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας από ερευνητές δημοσιογράφους της Bellingcat, προανήγγειλε την έναρξη μιας τρομακτικής νέας εποχής, καθώς η χώρα διολισθαίνει όλο και πιο βαθιά στον αυταρχισμό και τη διεθνή απομόνωση. Αφού κατέρρευσε σε μια πτήση προς τη Μόσχα, σπαρταρώντας από τον πόνο, ο Ναβάλνι μεταφέρθηκε αεροπορικώς από την πόλη Ομσκ της Σιβηρίας στο Βερολίνο για θεραπεία. Πέρασε μήνες στο μικρό χωριό Ίμπαχ στον Μαύρο Δρυμό της Γερμανίας, ανακτώντας τις δυνάμεις του και σχεδιάζοντας την επιστροφή του στη Ρωσία.
Ο Ναβάλνι και η ομάδα του άρχισαν επίσης να εργάζονται για μια εκτεταμένη έρευνα σχετικά με τον πλούτο του ίδιου του Ρώσου προέδρου, ξεπερνώντας την προηγούμενη αυτοεπιβαλλόμενη κόκκινη γραμμή του Ναβάλνι. “Ο Αλεξέι συνήθιζε να λέει ότι όταν γράψουμε για τον Πούτιν, θα είναι η τελευταία μας έρευνα”, αναφέρει στη βιογραφία του ένας από τους ανώνυμους στενούς συνεργάτες του Ναβάλνι. Eπέστρεψε στη Ρωσία τον Ιανουάριο του 2021 με την σχεδόν βέβαιη προοπτική φυλάκισης. Περιτριγυρισμένος από δημοσιογράφους και συνεργεία ειδήσεων, ο Ναβάλνι και η σύζυγός του Γιούλια πέρασαν την πτήση παρακολουθώντας το καρτούν Rick and Morty σε έναν φορητό υπολογιστή, μοιραζόμενοι ένα σετ ακουστικών. “Πραγματικά μου λείψατε παιδιά”, είπε όταν έφτασε στον έλεγχο διαβατηρίων στο Διεθνές Αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο, πριν φτάσει μια ομάδα αστυνομικών για να τον συλλάβει.
Καταδικασμένος για μια σειρά από κατηγορίες που ευρέως θεωρούνται πολιτικά υποκινούμενες, συμπεριλαμβανομένης μιας για εξτρεμισμό, ο Ναβάλνι καταδικάστηκε σε σχεδόν δύο δεκαετίες στο ρωσικό σωφρονιστικό σύστημα. Δεν θα αποφυλακιστεί ποτέ. Στο τέλος του βραβευμένου με Όσκαρ ντοκιμαντέρ του Ντάνιελ Ροχέρ για τον Ναβάλνι, ρωτά τι μήνυμα έχει ο Ναβάλνι για τον ρωσικό λαό σε περίπτωση που σκοτωθεί. “Δεν επιτρέπεται να τα παρατήσετε. Αν αποφασίσουν να με σκοτώσουν, σημαίνει ότι είμαστε απίστευτα δυνατοί”, είπε κοιτάζοντας απευθείας στην κάμερα. “Το μόνο πράγμα που είναι απαραίτητο για το θρίαμβο του κακού είναι να μην κάνουν τίποτα οι καλοί άνθρωποι. Γι’ αυτό μην αδρανείστε”, πρόσθεσε, πριν χαμογελάσει ειρωνικά.
Πηγή : Foreign Policy
