Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αντιμετωπίζει μεγάλα προβλήματα αυτήν την εβδομάδα, όπως το Brexit και ο προϋπολογισμός της ΕΕ. Ωστόσο, μεταξύ των άλλων προκλήσεων της συνόδου κορυφής των Βρυξελλών είναι να αναθεωρηθεί η σχέση της ΕΕ με την Τουρκία, η οποία πλησιάζει σχεδόν σε ρήξη χωρίς κανένα σημάδι επανόρθωσης.
Αυτή η μακρά και ταραχώδης ένωση χρειαζόταν πάντα δημιουργικούς διπλωμάτες και από τις δύο πλευρές. Τα τελευταία πέντε χρόνια, ωστόσο, μοιάζει πολύ με τη σχέση της Τουρκίας με τη Δύση στο σύνολό της, βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης. Οι ευρωπαίοι ηγέτες τείνουν να κατηγορούν τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για αυτό. Ωστόσο, ενώ σωστά τονίζουν τις αυταρχικές του τάσεις, συχνά παραμελούν τον επεισοδιακό ρεαλισμό του. Στην πραγματικότητα, η ΕΕ παραιτήθηκε από την κάποτε τεράστια μόχλευση της στην Τουρκία.
Οι ενταξιακές συνομιλίες της Τουρκίας στην ΕΕ, οι οποίες ξεκίνησαν με πανηγύρι το 2005, σταμάτησαν σταδιακά αμέσως μετά. Αυτό έκλεισε αυτό που για την Τουρκία ήταν μια μετασχηματιστική μηχανή δημοκρατικής ανανέωσης και μεταρρύθμισης, βοηθώντας στον περιορισμό του στρατού που υπήρξε εδώ και καιρό ο τελικός διαιτητής στην τουρκική πολιτική.
Η τρομερή κατάρρευση ενός σχεδίου του ΟΗΕ του 2004 για επανένωση της Κύπρου, που διαιρέθηκε από το 1974 μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, ήταν μέρος του προβλήματος. Πιο καταστροφικά, η Γαλλία, η Γερμανία και άλλοι συνέχισαν να αυξάνουν τα εμπόδια για την είσοδο στην ΕΕ εναντίον της Τουρκίας, καθώς πιστεύουν ότι είναι πολύ μεγάλο, πολύ φτωχό και – σπάνια δηλώνεται αλλά θεωρείται ως αναγνωσμένο – πολύ μουσουλμάνος.
Αντί να ενεργεί ως στρατηγική άγκυρα, η ΕΕ συνέβαλε στην απομάκρυνση της Τουρκίας από τα δυτικά αγκυροβόλια της. Από τότε που αυξάνεται ο θυμός σε όλο το τουρκικό πολιτικό φάσμα, έκτοτε η ΕΕ έχει ζεστά και κρύα, θερμαίνοντας στην Άγκυρα ευκαιριακά, όπως όταν χρειαζόταν απεγνωσμένα βοήθεια για να συγκρατήσει τους Σύριους πρόσφυγες που κατευθύνθηκαν προς την Ευρώπη το 2016.
Αυτό ήταν τρομερό δείγμα realpolitik. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες δεν ακολούθησαν πραγματικά την ημερήσια διάταξη που καθόριζε ως μέρος της συμφωνίας μετανάστευσης. Πίεσε τις δικές του ανησυχίες αγνοώντας την Άγκυρα και θεωρήθηκε από την Τουρκία να ενεργεί με κακή πίστη. Η Άγκυρα ανέμενε τουλάχιστον μια αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης που είχε συνάψει με την ΕΕ το 1995, καθώς και δράση για τις απαλλαγές από την υποχρέωση θεώρησης και τον τακτικό διάλογο. Τώρα δεν υπάρχει πλέον καν διάλογος των κωφών.
Μέρος αυτού του λόγου είναι οι τεράστιες εκκαθαρίσεις του κ. Ερντογάν. Ακολούθησαν τη βίαιη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016, την οποία ηγούνταν από τους πρώην ισλαμιστές συμμάχους του σε ιδρύματα όπως ο στρατός και οι υπηρεσίες ασφαλείας. Ο περιορισμός χρησιμοποιείται ακόμα για να καταπνίξει τη διαφωνία και να εμποδίσει την αντιπολίτευση.
Μετά από τρεις θητείες ως πρωθυπουργός, ο κ. Ερντογάν ανέβηκε στην προεδρία και προχώρησε σε μονομερή κυβέρνηση, υπονομεύοντας την ανεξαρτησία του δικαστικού σώματος, αντικαθιστώντας την κοινοβουλευτική κυριαρχία με μια εθνική συνέλευση χωρίς οδόντωση, καταργώντας τον ρόλο του πρωθυπουργού και εκκαθαρίζοντας την απόφαση του Ισλαμικό κόμμα αντιπάλων. Αυτή η αρπαγή εξουσίας έκανε την Τουρκία μη επιλέξιμη χώρα για ένταξη στην ΕΕ.
Ο κ. Ερντογάν φαίνεται να κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη σκληρής δύναμης στο εξωτερικό τον εξυπηρετεί καλύτερα από την ευθυγράμμιση με την αδύναμη μαλακή δύναμη, από τα φώτα του, των διπλών Ευρωπαίων. Από τη Συρία έως τη Λιβύη, φαίνεται να είναι στραμμένος στον νεο-οθωμανικό ερεθισμό. Διεκδικεί μια μεγάλη θαλάσσια αξίωση για το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο και τον πλούτο του σε φυσικό αέριο. Και ενώ το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συζητά στις Βρυξέλλες αυτήν την εβδομάδα, ο κ. Ερντογάν θα βρίσκεται στο Αζερμπαϊτζάν σε μια παρέλαση νίκης, αφού το βοήθησε να καταλάβει ξανά την αρμενική επικράτεια στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Η Τουρκία είναι ένας δύσκολος πελάτης. Είναι μέλος του ΝΑΤΟ αλλά αγοράζει ρωσικά συστήματα άμυνας. Είναι μέλος της G20, αλλά φιλοξενεί τη Χαμάς. Αυτή η δυσκολία δεν οφείλεται μόνο στον κ. Ερντογάν. Όπως ο Hugh Pope και ο Nigar Goksel, βετεράνοι τουρκικοί παρατηρητές στο International Crisis Group,έγραψαν σε άρθρο αυτό το μήνα: «Η Τουρκία έκανε πάντα τα πράγματα με τον δικό της τρόπο: χτίζοντας γέφυρες τη μια στιγμή, γεφυρώνοντας την επόμενη». Η ΕΕ αποτελούσε τη σημαντικότερη γέφυρα της Τουρκίας.
Η ΕΕ έχει ακόμη μοχλούς. Περισσότερο από το ήμισυ του τουρκικού εμπορίου και επενδύσεων είναι ευρωπαϊκό. Η Τουρκία χρειάζεται άσχημα μια ενισχυμένη τελωνειακή ένωση, οι κανόνες για τους οποίους θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διαμόρφωση ενός καταρρέοντος κράτους δικαίου. Ωστόσο, η ΕΕ πρέπει να είναι πιο προσεκτική σε άλλα πράγματα που μπορεί να θέλει η Τουρκία.
Αφού τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα εξομαλύνουν τις σχέσεις με το Ισραήλ φέτος, η Τουρκία κινήθηκε για να επιδιορθώσει μια δεκαετής διαμάχη με τους Ισραηλινούς, λένε διπλωμάτες, για τον ανταγωνισμό τους με τα ΗΑΕ. Πράγματι, ένας ανώτερος Τούρκος αξιωματούχος αναφέρει ότι αυτό που βλέπει ως Εμιράτα στοχεύει να αντικαταστήσει την Τουρκία στα δυτικά μάτια. Τα ΗΑΕ «είναι μια έξυπνη αλλά μικρή χώρα, και είναι που θα πρέπει να κατανοήσει τα όρια της, προσπαθώντας να καλύψουν το κενό που άφησε η Τουρκία, η οποία πάντα είχε καλές σχέσεις με το Ισραήλ ως μουσουλμανική χώρα για τη Δύση ».
Η βλάβη και η διαμάχη του κ. Ερντογάν δύσκολα μπορεί να αγνοηθεί, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι η Τουρκία εξακολουθεί να θέλει να είναι αυτή η χώρα. Η ΕΕ και η Δύση πρέπει να εξερευνήσουν και να εκμεταλλευτούν όλα αυτά τα σημάδια.
FT: Turkey is Europe’s other major headache
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
