Γράφει ο Ρέμι Αντεκόγια
Η δημοκρατία απειλείται στην Πολωνία, το έκτο μεγαλύτερο κράτος μέλος της Ε.Ε. Μόλις δύο μήνες μετά την εκλογική νίκη του εθνικιστικού κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), αυτή είναι μια άποψη που υιοθετεί περισσότερο από το μισό του πολωνικού πληθυσμού (56%).
Τη Δευτέρα, παρά τις διαμαρτυρίες από την Κομισιόν και τους δεκάδες χιλιάδες Πολωνούς που βγήκαν στους δρόμους τις τελευταίες εβδομάδες, ο Πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα υπέγραψε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που υπονομεύει τη δυνατότητα της Δικαιοσύνης της Πολωνίας να ελέγχει το κοινοβούλιο.
Το νομοσχέδιο απαιτεί το δεκαπενταμελές συνταγματικό δικαστήριο της Πολωνίας, που αξιολογεί τη συνταγματικότητα των νόμων που ψηφίζονται από το κοινοβούλιο, να χρειάζεται πλειοψηφία δύο τρίτων για να μπορεί να εμποδίσει κάποια νομοθεσία, αυξάνοντας αυθαίρετα το όριο από την απλή πλειοψηφία -ενώ την ίδια στιγμή το PiS προσπαθεί να τοποθετήσει ημέτερους στις θέσεις κλειδιά των δικαστών.
Η τροποποίηση συμπεριλαμβάνει κι άλλες παρεκκλίσεις σχετικά με τις εποπτικές εξουσίες του δικαστηρίου. Ο Λεχ Βαλέσα, επικεφαλής του δημοκρατικού κινήματος Αλληλεγγύης, που τερμάτισε τον κομμουνισμό στην Πολωνία, δήλωσε ότι το PiS ήταν «δράση κατά της δημοκρατίας” και “μας γελοιοποιεί στον κόσμο”. Ο Ματέους Κιζόουσκι, επικεφαλής της Επιτροπής για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας (KOD), που διοργάνωσε τις κινητοποιήσεις κατά της νομοθεσίας, είπε πως η υπογραφή της σηματοδότησε το “τέλος της δημοκρατίας στην Πολωνία”.
Αλλά για τον ηγέτη του PiS, Γιαροσλάβ Κατσίνσκι το συνταγματικό δικαστήριο δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα “πολιτικό όργανο” του πρώην κυβερνώντος κόμματος Πλατφόρμα Πολιτών. Το δικαστήριο θέλει την Πολωνία να «συνεχίσει να λεηλατείται από πρώην κομμουνιστές και τους κολλητούς τους, γι’ αυτό θα μπλοκάρει τα σχέδιά μας να μοιράσουμε μετρητά και επιδόματα στους γονείς, καθώς δεν θέλει οι απλοί Πολωνοί να πάρουν τίποτα”. Εξ ου και η προληπτική επίθεση.
Ο Κατσίνσκι δεν έχει αναλάβει επίσημη θέση στην κυβέρνηση, αλλά οι περισσότεροι στην Πολωνία ξέρουν καλά πως ο βετεράνος πολιτικός, κρατάει γερά τα ηνία του κόμματος του και δίνει εντολές στον Ντούντα και στην πρωθυπουργό Μπεάτα Σίντλο, πιστούς προστατευόμενούς του.
Ο Κατσίνσκι πιστεύει πως τη μετακομμουνιστική Πολωνία, στην αρχή, είχαν ιδιοποιηθεί κλίκες αντιπατριωτών και ανήθικων κυνικών που την ξεπούλησαν στον ανώτερο πλειοδότη και τοποθέτησαν τους φίλους τους σε θέσεις κλειδιά για να εξασφαλίσουν πως η μερίδα του λέοντος από τα οφέλη από την οικονομική μεταμόρφωση της χώρας θα μοιράζονταν μεταξύ μιας προνομιούχου ελίτ. Η ανάκτηση του κράτους από αυτές τις αντεθνικές δυνάμεις, σύμφωνα με τον Κατσίνσκι, θα απαιτήσει επαναστατική αποφασιστικότητα. “Αυτοί [Συνταγματικό Δικαστήριο] δεν θέλουν να εκδιώξουν την κλίκα των φίλων που έχουν αναλάβει το κράτος, αλλά μπορείτε να υπολογίζετε σε εμάς, εμείς θα επικρατήσουμε» λέει ο Κατσίνσκι.
Για το PiS, εκείνοι που συμμετείχαν στις διαδηλώσεις κατά του νομοσχεδίου είναι είτε εξοργισμένοι “επειδή χάνουν τα προνόμιά τους”, όπως υποστήριξε η Σίντλο, ή “δεν λειτουργεί καλά το μυαλό τους”, όπως παρατήρησε ο Κατσίνσκι.
Το ότι κατέστη η δικαστική εποπτεία του κοινοβουλίου αναποτελεσματική ήταν μόνο για προθέρμανση όμως. Αυτές τις μέρες το PiS πέρασε ένα νομοσχέδιο που επιτρέπει στον υπουργό Οικονομικών να διορίζει απευθείας τους επικεφαλής των κρατικών τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών της Πολωνίας, αντί να το πράττει η Εθνική Επιτροπή Ραδιοτηλεόρασης. Φανταστείτε τον Τζορτζ Όσμπορν να αποφασίζει ποιος θα διευθύνει το BBC.
Ο Ρισάρντ Τερλέκι, επικεφαλής της κοινοβουλευτικής ομάδας του PiS, ήταν ειλικρινής σχετικά με το γιατί το κόμμα του επιθυμεί άμεσο έλεγχο των δημόσιων μέσων ενημέρωσης. “Αν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης φαντάζονται ότι για τις επόμενες εβδομάδες θα επικρίνουν το έργο μας, τότε αυτό πρέπει να σταματήσει” δήλωσε.
Το PiS έχει επίσης περάσει νομοθεσία που επιτρέπει την με συνοπτικές διαδικασίες απόλυση αξιωματούχων των δημοσίων υπηρεσιών και εισήγαγε νομοσχέδια που θα δώσουν στην αστυνομία και στις υπηρεσίες πληροφοριών αυξημένες εξουσίες για την παρακολούθηση των πολιτών -παρά το γεγονός πως η Πολωνία δεν αντιμετωπίζει καμία σοβαρή τρομοκρατική απειλή. Οι επικριτές φοβούνται ότι αυτά θα χρησιμοποιηθούν για την παρακολούθηση “εχθρικών” δημοσιογράφων και ΜΚΟ.
Ο Κατσίνσκι κάποτε είχε ορκιστεί να “φέρει τη Βουδαπέστη στη Βαρσοβία” εκφράζοντας τον θαυμασμό του για τον απολυταρχικό Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν που τάσσεται υπέρ της “αντιφιλελεύθερης” δημοκρατίας. Αν και επικεντρώθηκε σε ζητήματα καθημερινότητας στην διάρκεια της προεκλογικής του καμπάνιας, όταν ανέλαβε την εξουσία ο Κατσίνσκι δεν έχασε χρόνο και υιοθέτησε αμέσως τακτικές που θυμίζουν τον Όρμπαν αποσύροντας τους ελέγχους στην εξουσία του.
Όσο περισσότερο το PiS περιφρονεί τους κανόνες της δημοκρατίας, τόσο πιο διστακτικοί θα είναι οι ηγέτες του να χάσουν την εξουσία φοβούμενοι μελλοντικές διώξεις. Η “μεταρρύθμιση” του εκλογικού νόμου της Πολωνίας (όπως έκανε ο Όρμπαν στην Ουγγαρία) με έναν τρόπο που θα καθιστά δύσκολη την ανατροπή του PiS μπορεί να βρίσκεται ήδη στην ατζέντα.
Οπότε τι μπορεί να γίνει; Μόνο η σθεναρή αντίσταση των ίδιων των Πολωνών, καθώς και η εντατική πίεση από τις Βρυξέλλες και την Ουάσιγκτον, θα μπορούσε να περιορίσει τις αυξανόμενες ορέξεις Κατσίνσκι για πλήρη έλεγχο. Η Ε.Ε. επέτρεψε στον Ούγγρο Όρμπαν να ξεφύγει, ένα λάθος που συνιστά ένα πολύ επικίνδυνο προηγούμενο. Γιατί να μην πιστέψει και ο Κατσίνσκι πως μπορεί να τη γλιτώσει;
H Ευρώπη δεν πρέπει να το επιτρέψει αυτό. Η Πολωνία είναι πολύ μεγάλο και σημαντικό κράτος – μέλος της Ε.Ε. για να της επιτραπεί να παρεκκλίνει προς το “αντιφιλελεύθερο” δημοκρατικό στρατόπεδο. Οι Βρυξέλλες και η Ουάσιγκτον έχουν επιρροή στη Βαρσοβία. Η Ε.Ε. παραμένει δημοφιλής μεταξύ των Πολωνών, με 86% να τάσσονται υπέρ της ένταξης. Στήριξη που δεν προκαλεί έκπληξη αν αναλογιστεί κανείς πως η Πολωνία είναι ο μεγαλύτερος αποδέκτης αναπτυξιακών κονδυλίων της Ε.Ε. που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων, δρόμων και άλλων υποδομών που εξυπηρετούν τον εκσυγχρονισμό της χώρας.
Οι Πολωνοί πολίτες βλέπουν χειροπιαστά οφέλη από την ένταξη στην Ε.Ε. και δεν θα ανεχθούν να διακινδυνεύσουν οι παροχές από οποιαδήποτε κυβέρνηση. Επιπλέον οι Πολωνοί, κυρίως κάτοικοι των αστικών κέντρων, θέλουν την Πολωνία να σχετίζεται με αυτό το κλειστό κλαμπ που ονομάστηκε “Δύση” με την παραδήλωση που έχει για ανάπτυξη και προηγμένες κοινωνίες. Αν βασικοί παίκτες της Ε.Ε. μιλήσουν κατηγορηματικά εναντίον των αντιδημοκρατικών πρακτικών του PiS, τονίζοντας αυτός δεν είναι τρόπος να λειτουργούν δυτικές δημοκρατίες, θα υπάρξουν σίγουρα επιπτώσεις στην πολωνική κοινή γνώμη – κάτι που το PiS θα πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη.
Η Ουάσιγκτον στο μεταξύ, έχει μεγάλη επιρροή στο PiS πρώτον γιατί το κόμμα είναι φιλοαμερικανικό, και δεύτερον επειδή θεωρεί τις ΗΠΑ τον μόνο έγκυρο εγγυητή της πολωνικής ασφάλειας στην περίπτωση έντασης με την γειτονική Ρωσία. Πρώτη προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής του PiS είναι η διασφάλιση μιας μόνιμης ΝΑΤΟϊκής βάσης στην Πολωνία. Αυτό δεν θα γίνει χωρίς την ισχυρή στήριξη της Ουάσιγκτον, οπότε ο Ομπάμα θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει την αμερικάνικη επιρροή για να διασφαλίσει πως η πολωνική κυβέρνηση δεν θα συνεχίσει να καταπατά τους κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Το μήνυμα προς το PiS πρέπει να είναι σαφές. Αν οι Βρυξέλλες και η Ουάσιγκτον περιοριστούν σε χλιαρές διαμαρτυρίες ενάντια σε αυτό που κάνει το PiS, o Κατσίνσκι και το κόμμα του θα παραμείνουν ανεπηρέαστοι και θα συνεχίσουν να διαλύουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία στην Πολωνία με ένα κοινοβουλευτικό νομοσχέδιο κάθε φορά. Το έθνος που δημιούργησε το κίνημα της Αλληλεγγύης δεν αξίζει ένα τέτοιο μέλλον. Ο λαός της Πολωνίας δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί σε αυτές τις δύσκολες στιγμές.
πρώτη δημοσίευση: the Gaurdian
στα ελληνικά: H Αυγή
