Του Ηλία Καραβόλια
Σε περιόδους οικονομικής κρίσης, βίαιης λιτότητας και ύφεσης, οι θυσίες και τα αποτελέσματα δεν χωράνε στην ιδια ζυγαριά κόστους-οφέλους. Όταν με στόχο την βελτίωση των “μεγάλων αριθμών” σε δημοσιονομικά και μακροοικονομικά μεγέθη, χάνονται ανθρώπινες ζωές, όταν χάνει το μέλον της μια ολόκληρη γενιά, τότε η επίκληση της αποφυγής των χειρότερων μοιάζει με κακόγουστο αστείο. Με τα πρόσφατα stress tests των τραπεζών,με αυτό το check up για τις αντοχές της τραπεζικής ευρωπαικής βιομηχανίας, αυτό που σώθηκε στην ουσία είναι το καθεστώς της πτωχοτραπεζοκρατίας έναντι της πτωχευμένης κοινωνίας. Και εμείς εδώ στην Ελλάδα, μπορεί να παραμένουμε όρθιοι δημοσιονομικά εντός της ΕΕ και του ευρώ, όμως ότι σχεδόν γονάτισαν σχεδόν τα 2/3 των συμπατριωτών μας, ίσως και περισσότεροι. Όταν με πρόσχημα το μακροπρόθεσμο και αβέβαιο όφελος εγκαθίσταται βίαιος μηχανισμός εσωτερικής υποτίμησης μόχθου,περιουσιών,αξιοπρέπειας, τότε τα οφέλη παύουν να είναι καθολικά και πολύ απλά εντείνουν τις κοινωνικές ανισότητες. Η μακροοικονομία δεν λειτουργεί όπως μια επιχείρηση και ένα
νοικοκυριό. Αυτή την αφελή εξίσωση θεώρησαν εγχώριοι και ξένοι σωτήρες ως θέσφατο. Και διέρρηξαν τον κοινωνικό ιστό και την κοινωνική συνοχή.
Είναι σαφές οτι με τα αποτελέσματα των stress tests των τραπεζών, υπερίσχυσαν τα κριτήρια εκείνα που δεν θα οδηγούσαν σε παρατεταμένη ανισορροπία το πανευρωπαικό πιστωτικό σύστημα, έναντι εκείνων των κριτηρίων που πιθανώς θα εκκαθάριζαν την τραπεζική αγορά απο τα ιδρύματα στα οποία ενδεχομένως να κρύφτηκαν καλά οι σκελετοί στις ντουλάπες τους (ισολογισμοί). Φυσικά η Ευρώπη σήμερα είναι αλήθεια οτι δεν θα άντεχε μια κατάρρευση αλά Lehman Brothers πχ, με οτι αυτό σήμαινε τότε για το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ. Προσωπικά όμως πιστεύω ότι τα τοξικά στοιχεία στους ισολογισμούς κάποιων εμπορικών τραπεζών θα κρατάνε τις διοικήσεις τους όμηρους ώστε να μην χορηγουν ρευστότητα σε παραγωγή, εμπόριο, υπηρεσίες.
Τα αποτελέσματα για τις ελληνικές τράπεζες θεωρητικά θα έπρεπε να ανοίξουν τις δανειακές κάνουλες των εγχώριων ιδρυμάτων. Η αλήθεια όμως απέχει απο την πραγματικότητα. Γιατί ενώ τα stress tests των ελληνικών τραπεζών που πραγματοποίησε η ΕΚΤ, εμφάνισαν ζημίες 2,8 δισεκ. το πόρισμα κατέληξε ουσιαστικά σε σχεδόν… μηδενικές κεφαλαιακές ανάγκες! Πρακτικά αυτό σημαίνει οτι πολλοί, αναλυτες και μή, θα παγιδευτούν στα αποτελέσματα, νομίζοντας ότι οι ελληνικές τράπεζες δεν θα χρειαστούν αύξηση κεφαλαίου! Δυστυχώς πριν οι τράπεζες αποκτήσουν την δυνατότητα να χορηγούν ρευστότητα στην οικονομία, θα χρειαστούν και πάλι να ζητήσουν το ανάποδο: ρευστότητα απο την οικονομία! Αυτές οι χρονικές υστερήσεις μεταξύ ζήτησης και προσφοράς χρήματος απο τις ελληνικές τράπεζες είναι το ασαφές, θολό και μή προσδιορίσιμο κρίσιμο ζητούμενο για την ανάπτυξη της χώρας. Προσωπικά δεν μπορώ να κάνω ακριβή πρόβλεψη για το πότε και με ποιούς ρυθμούς θα ανοίξουν οι ελληνικές τραπεζικές κάνουλες, ασχετα αν έχουμε σαφή εικόνα πόσα κεφάλαια και μέχρι πότε χρειάζεται η καθε τράπεζα.
Χρέος της κυβέρνησης είναι να χειρίζετε το κάθε νέο γεγονός που βελτιώνει την μακροοικονομική εικόνα της χώρας, ως θετικό συμβάν. Άρα οι μικρές αυξήσεις μετοχικών κεφαλαίων στις ελληνικές τράπεζες, δίνουν θεωρητικό πιστοποιητικό βιωσιμότητας στο τραπεζικό σύστημα (όπως οταν παίρνει πτυχίο ένας φοιτητής αλλά όλα τα μαθήματα τα πέρασε με… σκονάκι!) Τώρα αν αυτή η εξέλιξη με τις τράπεζες συνεπάγεται έξοδο απο τα μνημόνια, ειλικρινά δεν νομίζω οτι αξίζει να μας απασχολήσει. Ο λόγος είναι απλός: τα μνημόνια ήταν η ονομασία που δόθηκε στα παραρτήματα (με τους κοινωνικά επαχθείς όρους και συνθήκες)των δανειακών συμβάσεων.Οι δανειακές συμβάσεις δεν λήγουν και πολύ φοβάμαι οτι ίσως να ανανεωθούν μερικώς στους επόμενους μήνες, είτε φυγει το ΔΝΤ είτε όχι. Η επιτήρηση θα συνεχιστεί και έχει την εξής ουσιώδη και πιο επώδυνη διαφορά απο τα μνημόνια: Πλέον δεν θα μπορεί καμία ελληνική κυβέρνηση να ανακοινώνει προσχέδιο προυπολογισμού πριν αυτό εγκριθεί, αξιολογηθεί και γίνει αποδεκτό ή απορριφθεί απο επιτροπή στις Βρυξέλλες! Δυστυχώς, αυτη είναι η πραγματικότητα.Το να λέμε ότι έφυγαν τα μνημόνια γιατι οι έλεγχοι αντί τριμήνου θα γίνονται ανα τετράμηνο, ακούγεται ως αστείο. Η ισχύς των όρων εσωτερικής υποτίμησης της ελληνικής οικονομίας θα συνεχιστουν.Η επιτήρηση θα συνεχιστεί, και οχι μόνο για την Ελλάδα.Η ΕΕ εισήλθε σε μια περίοδο ελεγκτικής στασιμότητας, σε ενα απροσδιόριστο ελεγχόμενο στάδιο υφεσιακής αναμονής.
Ας θυμηθούμε οτι η βιωσιμότητα του χρέους μιας οικονομίας δεν είναι μόνο συνάρτηση,όπως σκοπίμως λέγεται, των ετησιων ρυθμών ανάπτυξης με το ετήσιο κόστος αποπληρωμής του χρέους. Στο κλάσμα χρέος/ΑΕΠ έπρεπε να είχε προστεθεί και μια άλλη παράμετρος: οι χρόνοι αύξησης ή μείωσης(dt) των δυο μεγεθών.Το ελληνικό χρέος έχει υποστεί ισχύ μελλοντικής μείωσης, λόγω ισχυρής παρελθούσας ισχύς αυξήσεως.Πιο απλά: έτρεξε ιλιγγιωδώς αυξητικά εδώ και 5 χρόνια ώστε να αρχίσει μετα απο 7 με 8 χρόνια απο σήμερα να μειώνεται. Οι δανειστες, κράτη πλέον στην πλειοψηφία τους, δυσκολα θα ζητήσουν απο τα κοινοβούλια τους να διαγραψουν μέρος του χρέους μας. Ισως μια γενναία επιμήκυνση και ενας σχεδόν μηδενικός ως ελάχιστος συντελεστής κόστους εξυπηρετησης (επιτόκιο) να είναι μια πιθανή εξέλιξη. Εμείς όμως, αν θέλουμε να πετύχουμε κάτι ισχυρό και επαρκές, καλό είναι με την μεγαλύτερη δυνατη κοινωνική πλειοψηφία, να ζητήσουμε το μέγιστο(μερική διαγραφή) ώστε να καταλήξουμε σε κάτι επωφελές (επιμήκυνση και περίοδος χάριτος).
Όσον αφορά το πολιτικό ρίσκο, ας μην ξεχνάμε οτι μια κυβέρνηση Αριστεράς με ευρεία κοινωνική εκπροσώπηση πχ 35-40%, δεν παύει να είναι μια… ελληνική κυβέρνηση,ισχυρή κοινωνικά! Προφανώς και ειναι δυσκολο να έχουμε πχ αυτοδυναμία ΣυΡιζΑ, και η λογική λέει οτι οι ευρωπαίοι θα μας αντιμετώπιζαν διαφορετικά αν έβλεπαν μια κυβέρνηση μεγάλου συνασπισμου (ΝΔ-ΣΥΡΙΖΑ) παρα μια οριακής αυτοδυναμίας κυβερνηση Αριστεράς. Αυτα τα σεναρια τρομου που υιοθετούνται περι κατάρρευσης της χωρας εάν η κοινωνία ψηφίσει με πχ 40% ένα κόμμα, είναι αν μη τι άλλο αντιδημοκρατικές πρακτικές. Εχουμε δημοκρατία. Κυβερνάει και θα κυβερνάει η πλειοψηφία, με ή χωρίς συμμαχίες. Τα υπόλοιπα, οσο και αν ενοχλούν δανειστες, αγορές και τρίτους παράγοντες, είναι απλά λογικές ολοκληρωτισμού που παραπέμπουν σε εποχές πεφωτισμένης ολιγαρχίας και κυριαρχίας των ελιτ. Ας φρόντιζαν οι ξένοι και οι εγχώριοι πολιτικοί να μην αφαιρούσαν βίαια την αξιοπρέπεια, τον ιδρώτα, τον μόχθο και το μέλλον της κοινωνίας ώστε σήμερα να πείθουν τον λαό.Μπορεί να μην υπάρχει η αριστη εναλλακτική λύση για
την εξοδο απο την κρίση, όμως απαιτείται σεβασμός στην φωνή και τις επιλογές της κοινωνίας. Ας μην χρησιμοποιούμε την σοφία του λαού για μικροπολιτικά οφέλη.Ισχύει και για την αντιπολίτευση αυτό, κυρίως γι αυτην θα έλεγα.
Οι πολιτικές λιτότητας – ύφεσης – ανεργίας, αποδομούν συστηματικά την Ευρώπη. Παρά το γεγονός ότι αυτές έχουν αποτύχει, το Βερολίνο ως άτυπο διευθυντήριο επιμένει σ΄αυτέ για έναν πολύ απλο λόγο: ερωτήματα που σχεδόν δέκα χρόνια μετά την κυκλοφορία του ευρώ και την δημιουργία της Ευρωζώνης δεν απαντήθηκαν τότε, και ξανακάνουν την δουλειά των θεωρητικών της Οικονομίας επίκαιρη, δεν αντιμετωπίζονται ως κοινωνικά αναγκαία ζητούμενα και εκτοπίζονται απο την ατζέντα της πολιτικοτραπεζικής ελιτ σε Βερολίνο και Βρυξέλλες.Ποια είναι αυτά τα ερωτήματα; (Τα έχω ξαναθέσει εδώ http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=37185) Γιατί άραγε οι χώρες της ευρωπαϊκής «περιφέρειας» επεδίωξαν την εισαγωγή σε ενιαία αγορά και κοινό νόμισμα, µε τις πιο ισχυρές και ανταγωνιστικές χώρες του ευρωπαϊκού «κέντρου»; Γιατί η αρχιτεκτονική του ευρώ στήθηκε σε ένα ασταθές και ευάλωτο πλαίσιο συνύπαρξης των οικονομιών, που τελικά δεν άργησε να φανεί μετά την κρίση του 2008 στο διεθνές τραπεζικό σύστημα; Γιατί η στρατηγική του ευρώ βρέθηκε τόσο εκτεθειμένη και οι οικονομίες του τόσο αθωράκιστες στην κατάρρευση των διεθνών χρηµαταγορών και στην εκτόξευση του κόστους δανεισμού μιας υπερχρεωμένης χώρας μέλους;(Ελλάδα)Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες. Ένα πάντως είναι πλέον σίγουρο: Η διόγκωση των εγχώριων τραπεζικών συστημάτων σε κάθε χώρα του ευρώ και η πρόσβαση σε φθηνό δανεισμό, αποτέλεσαν τον λάθος μοχλό ανάπτυξης για τις εγχώριες οικονομίες. Η εμμονή στην λιτότητα και στην υφεση παραγκωνίζει αυτά ακριβώς τα ερωτήματα.
Η τέλεια καταιγίδα, η απόλυτη καταστροφή κοινωνιών και οικονομιών, δεν είναι ευκολο να συμβεί ποτέ. Η ΕΚΤ και ο διοικητής της φαίνεται να είναι το τελευταίο μεν αλλά ισχυρο δε καταφύγιο ελπίδας της ΕΕ. Μπορει να κατρακυλάει το ευρώ, να ζουν σε λιτοτητα και υφεση οι περισσότερες οικονομίες, όμως οι συνεκτικοι δεσμοί και κυρίως η κινητικότητα κεφαλαίων, θα ξαναδράσουν στην Ευρωζώνη. Αδυνατώ να σκεφτώ οτι μπορει να χάσει η Ευρώπη την ισχυρη της οικονομία (Γερμανία) ή να μείνει η αδυνατη οικονομία της (Ελλάδα) αβοήθητη στην θαλασσα του διεθνούς νομισματικου και εμπορικού πολέμου. Ναι, θεωρητικά δεν εχει εξαλειφθει ο κίνδυνος διαλυσης της ευρωζώνης. Αλλά άλλο πράγμα οι πιθανότητες, άλλο τα ενδεχόμενα, άλλο τα γεγονότα.
Ουδεις οικονομολόγος μπορεί να απαντήσει με σαφήνεια για την πολυπόθητη ανάπτυξη. Η Ελλάδα θα μπει το 2015, ετσι θεωρώ, σε jobless recovery (ανάκαμψη χωρις δουλειές) και μετά απο κάποια… απροσδιόριστα χρόνια, σε secular stagnation (μόνιμη στασιμότητα). Μείωση της ανεργίας κάτω του 20% πχ δεν είναι ευκολο να γίνει εντος διετίας ή τριετίας. Οι ιδιωτικές επενδύσεις δεν ξεκινούν. Οι δημόσιες επενδύσεις απαγορεύονται. Πώς θα απασχοληθεί λοιπόν το άνεργο δυναμικό; Σε κάποιες τριτοκοσμικές χωρες της Αφρικής, τρεχουν ρυθμοι ανάπτυξης απο 7-10% με τις ανισότητες και την ανεργία, την φτωχεια και τις απανθρωπες αμοιβες και συνθηκες απασχόλησης να είναι γνωστές. Φυσικά και δεν θα συμβεί κατι τέτοιο στην Ελλάδα. Όμως δεν απέχουμε πλέον πολύ απο βαλκανικούς μισθούς (Βουλγαρία, Σκοπια, Σερβία πχ) με το κόστος ζωής εκεί να είναι μεχρι και -50%. Η πραγματικότητα ξεπερνάει τα θεωρητικά μοντέλα και τις προσδοκίες στους αυτοματισμούς των αγορών εργασίας και λοιπων κλάδων.
Μετά λοιπόν τα stress tests στις τράπεζες και πέρα και πάνω απο το δημοσιονομικό έλλειμμα της κάθε χώρας, υπάρχει στην ΕΕ ένα τεράστιο μακροχρόνιο δημοκρατικό έλλειμμα. Ένα επικίνδυνο κενό μεταξύ της διάκρισης των εξουσιών σε όλα τα κράτη μέλη. Ειδικά οι συσχετισμοί δυνάμεων μεταξύ Βερολίνου, Φρανκφούρτης, Βρυξελλών καθιστούν την γερμανική ηγεμονία ως το μεγάλο αγκάθι στην εδραίωση της κοινοτικής αλληλεγγύης. Η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίζει με πολιτικές ηγεμονίας εντός της. Δεν μπορεί να πορευτεί σαν τον φτωχό συγγενή των Γερμανών. Οι εξασθημένες οικονομικά μεγάλες οικονομίες (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) δεν μπορούν να αντιταχθούν στο Βερολίνο. Η Ευρώπη θα περάσει σε καθεστώς “εσωτερικής πολεμικής”, με αόρατο εχθρό, χωρίς προσδιορισμένα στρατόπεδα. Μόναδική σίγουρη αντιπαράθεση θα είναι αυτή μεταξύ των αγορών και των κυβερνήσεων, όπου στην μέση θα βρεθούν ως συνήθως οι κοινωνίες με τις ανισότητες τους…
