Το mRNA μας έδωσε, σε χρόνο ρεκόρ, εμβόλιο για την Covid-19. Στη συνέχεια ενδέχεται να ακολουθήσει η γρίπη, η ελονοσία ή το HIV.
Κανείς δεν περίμενε πως το εμβόλιο για την Covid-19 θα ήταν τόσο καλό. «Ελπίζαμε πως θα έφτανε περίπου το 70%, αυτό είναι επιτυχία» αναφέρει η Δρ. Dr Ann Falsey, καθηγήτρια ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ στη Νέα Υόρκη, η οποία το 2020 διενήργησε έρευνα δοκιμών με εκατό πενήντα άτομα για το εμβόλιο Pfizer-BioNTech.
Ακόμα και ο Uğur Şahin, συνιδρυτής και CEO της BioNTech, ο οποίος έχει ακολουθήσει την πορεία του σκευάσματος από τα πρωταρχικά στάδια, είχε κάποιες αμφιβολίες. Όλες οι προκαταρκτικές εργαστηριακές εξετάσεις φαινόντουσαν καλές· από τη στιγμή που τις είδε τον Ιούνιο συνήθιζε να λέει στον κόσμο πως «ανοσολογικά, είναι ένα σχεδόν τέλειο εμβόλιο». Αλλά αυτό δε σημαίνει πάντα πως θα λειτουργήσει ενάντια σε αυτό το «κτήνος, αυτό το πράγμα εκεί έξω,» στον πραγματικό κόσμο. Ήταν 9 Νοεμβρίου του 2020, με τις τελικές κλινικές δοκιμές να μετράνε ήδη τρεις μήνες, όταν επιτέλους έλαβε τα καλά νέα. «Πάνω από 90% αποτελεσματικότητα», είπε. «Ήξερα ότι έχουμε αυτό που θα αλλάξει τους κανόνες του παιχνιδιού. Έχουμε ένα εμβόλιο».
«Ήμασταν γεμάτοι από χαρά,» είπε η Falsey. «Φαινόταν πολύ καλό για να είναι αληθινό. Κανένα εμβόλιο για αναπνευστικές ασθένειες δεν είχε ποτέ τέτοιου είδους δραστικότητα».
Η άφιξη ενός εμβολίου πριν το τέλος του έτους ήταν μία απροσδόκητη ανατροπή. Στις αρχές της πανδημίας, ήταν κοινός τόπος ότι, ακόμα και χωρίς κανένα εμπόδιο, ένα εμβόλιο θα ήθελε τουλάχιστον ενάμιση έτος για να κατασκευαστεί. Σχολιαστές ανέφεραν συχνά πως το προηγούμενο πιο γρήγορα κατασκευασμένο εμβόλιο, αυτό της παρωτίτιδας το 1967, παρασκευάστηκε μέσα σε τέσσερα έτη. Τα εμβόλια μοντέρνας τεχνολογίας συχνά κάνουν μέχρι και δέκα έτη. Η BioNTech και η αμερικανική Moderna έσπασαν τα συνηθισμένα χρονοδιαγράμματα, ανακοινώνοντας παρόμοια αποτελέσματα μέσα στην ίδια εβδομάδα.
Καμία από τις δύο εταιρείες δεν ήταν τόσο γνωστή πριν την πανδημία. Για την ακρίβεια, καμία δεν είχε πάρει έγκριση για κάποιο τέτοιο σκεύασμα. Αλλά, και οι δύο πίστευαν από καιρό πως η τεχνολογία mRNA (που χρησιμοποιεί απλές γενετικές οδηγίες ως ωφέλιμο φορτίο) θα μπορούσε να ξεπεράσει τη δράση των παραδοσιακών εμβολίων, τα οποία συνήθως βασίζονται στο επίμοχθο έργο της απομόνωσης στελεχών ζωντανών ιών. Το mRNA αποδείχτηκε πως είναι ένα σπάνιο φαινόμενο στον κόσμο της επιστήμης: μια πολλά υποσχόμενη και πιθανώς μετασχηματιστική τεχνολογία που όχι μόνο επέζησε της πρώτης της δοκιμασίας, αλλά ξεπέρασε και τις πιο τρελές προσδοκίες.
Το επόμενο βήμα όμως, μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερο. Η οπτική των mRNA εμβολίων προχωρά πέρα από την εφαρμογή σε μία μόνο ασθένεια. Όπως και στη μετάβαση από την ηλεκτρονική λυχνία στο μικροτσίπ, η τεχνολογία υπόσχεται να δράσει με παρόμοιο τρόπο στα παραδοσιακά εμβόλια, με ραγδαίο ρυθμό και με ελάχιστο κόστος. «Έχεις μια ιδέα το πρωί και ένα πρωτότυπο εμβόλιο το απόγευμα. Η ταχύτητα είναι εκπληκτική» αναφέρει ο Daniel Anderson, ερευνητής mRNA θεραπειών στο MIT. Πριν την πανδημία, φιλανθρωπικές οργανώσεις όπως το Ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς και ο Συνασπισμός για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας (CEPI) ήλπιζαν να στρέψουν τα εμβόλια mRNA για την αντιμετώπιση θανατηφόρων ασθενειών, τις οποίες έχει αγνοήσει σε μεγάλο βαθμό η φαρμακευτική βιομηχανία, όπως ο δάγγειος και ο Lassa πυρετός. Παράλληλα η βιομηχανία είδε την ευκαιρία να βρει πολυαναμενόμενες απαντήσεις και να επιταχύνει την μακρόχρονη επιστημονική αναζήτηση για ένα βελτιωμένο εμβόλιο γρίπης ή το πρώτο αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του HIV.
Ο Amesh Adalja, ειδικός για τις νεοεμφανιζόμενες ασθένειες στο Johns Hopkins Center for Health Security στις ΗΠΑ αναφέρει πως το mRNA θα μπορούσε «να κάνει όλες τις εφαρμογές στις οποίες ελπίζαμε και δουλεύαμε μέρος της καθημερινότητάς μας». «Στην καταγραφή της ιστορίας των εμβολίων, αυτό πιθανότατα θα είναι ένα σημείο καμπής» προσθέτει.
Όσο ο κόσμος έχει προσηλωθεί στα εμβόλια κατά της Covid-19, έχει ήδη ξεκινήσει δυναμικά ο αγώνας για την επόμενη γενιά mRNA εμβολίων, που στοχεύουν σε ποικίλες άλλες ασθένειες. Η Moderna και η BioNTech έχουν από εννέα υποψήφια εμβόλια, εν εξέλιξη ή σε φάση κλινικών δοκιμών. Στην ουρά είναι τουλάχιστον έξι mRNA εμβόλια για τη γρίπη και άλλα τόσα για το HIV. Υπήρξαν ανακοινώσεις για Nipah, Zika, έρπης, δάγγειος, ηπατίτιδα και ελονοσία. Όλο αυτό μοιάζει με πυρετό χρυσοθηρίας, καθώς οι μεγάλες φαρμακευτικές αρπάζουν υποσχόμενους ερευνητές με τεράστιας αξίας συμβόλαια· πρόσφατα η Sanofi πλήρωσε 425 εκατομμύρια δολάρια για συνεργασία με μια μικρή αμερικανική εταιρεία, την Translate Bio, ενώ η GSK πλήρωσε 294 εκατομμύρια δολάρια για να συνεργαστεί με τη γερμανική CureVac.
«Γενικά η Biotech δεν αντιμετωπίζει διακοπές, όπως ο τομέας της τεχνολογίας, οι χρόνοι παρασκευής είναι μεγάλοι, υπάρχουν πολλοί κανονισμοί. Για αυτό, μπορείς πραγματικά να παρατηρήσεις τις αλλαγές που έρχονται» αναφέρει ο Hartaj Singh, αναλυτής της Oppenheimer & Co. «Η νόσος Covid άλλαξε δραματικά αυτή την κατάσταση. Τα εμβόλια mRNA αναδείχτηκαν γρήγορα ως ο μεγάλος νικητής. Σε μερικά χρόνια, παλαιότερες πλατφόρμες εμβολίων θα φύγουν, θα αντικατασταθούν ή θα μειωθεί σημαντικά η χρήση τους».
Ο Şahin προβλέπει ακόμα πιο πολλά. «Θα μεταμορφώσει τα πάντα, αναμφισβήτητα. Θα είναι πολύ μεγάλες οι αλλαγές. Πολλές από τις παλαιότερες πλατφόρμες εμβολίων δε θα επιζήσουν». Αλλά, συνεχίζει, η επιρροή τους θα ξεπεράσει ότι ξέρουμε ήδη. «Υπάρχουν τόσα πολλά πράγματα να κάνουμε ακόμα. Αυτό δεν είναι απλά μια αντικατάσταση· θα φέρουμε και άλλες νέες ιατρικές καινοτομίες, που δεν θα ήταν εφικτές αν τα πράγματα ήταν αλλιώς».
Δεν έμειναν όλοι έκπληκτοι για το γεγονός ότι τα εμβόλια mRNA πέρασαν με επιτυχία το πρώτο τεστ. Η Ούγγρος βιοχημικός Katalin Karikó εργάζεται με το mRNA από το 1989. Η έρευνά της στο πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια στα μέσα της δεκαετίας του 2000 έβαλε τα θεμέλια για τα εμβόλια των BioNTech και Moderna (η ίδια επιβλέπει τις RNA φαρμακευτικές ως αντιπρόεδρος της BioNTech). Όταν ρωτήθηκε για την περασμένη χρονιά, ή απάντησή της ήταν σαφής: «Δεν είχα καμία αγωνία. Περίμενα πως τα εμβόλια θα είναι πολύ δραστικά».
Η ιδέα πίσω από το mRNA ως σκεύασμα είναι εντυπωσιακά απλή: πρόκειται για το μόριο που τα ίδια σας τα κύτταρα χρησιμοποιούν για να μεταφέρουν οδηγίες από τα γονίδια σας, γραμμένο με μια απλή γλώσσα τεσσάρων γραμμάτων. Αν καταφέρει κάποιος να το συνθέσει και να το μεταφέρει στα κύτταρα, θεωρητικά μπορεί να πει, στην γλώσσα του κάθε κυττάρου, να φτιάξουν κάποιο συγκεκριμένο εργαλείο, ένα ιικό αντιγόνο ή ένα μόριο που μπλοκάρει τον καρκίνο ή επιπλέον ιστό στην καρδιά. Η Moderna έχει ονομάσει τις θεραπείες mRNA ως «το λογισμικό της ζωής» ή «το λειτουργικό σύστημα» της ιατρικής.
Όμως για τα πρώτα χρόνια, η θεωρία δεν ταίριαζε με το όραμα των επιστημόνων. Το ανθρώπινο σώμα έχει την τάση να απορρίπτει το ξένο RNA. Αλλά αυτό άλλαξε το 2004, όταν ένα από τα κατασκευάσματα λειτούργησε. Η Karikó πάντα πίστευε πως το mRNA είχε άπειρες δυνατότητες. «Για χρόνια πήγαινα σε επιστημονικά συνέδρια και πλησίαζα τον κόσμο λέγοντας ‘Πάνω σε τι δουλεύεις; Ίσως αυτή η RNA τεχνολογία να μπορούσε να βοηθήσει.’ Το έλεγα για οποιαδήποτε ασθένεια, ακόμα και τη φαλάκρα. Μάλλον όλοι με περνούσαν για τρελή.» αναφέρει γελώντας. Αλλά είκοσι χρόνια μετά, το έργο της την έχει κάνει διάσημη ανάμεσα στους επιστήμονες.
Αντίθετα με τις πρώτες μέρες των ερευνών για το mRNA, δε θα χρειαστεί να περιμένουμε δεκαετίες για το επόμενο μεγάλο τεστ. Η πανδημία το έφερε στο προσκήνιο και οι επιστήμονες ανυπομονούν να ανακαλύψουν αν η επιτυχία του απέναντι στον κορονοϊό μπορεί να αναπαραχθεί.
Ο επόμενος στόχος είναι ένας γνωστός σε όλους εχθρός. «Η γρίπη είναι ο επόμενος στόχος» είπε η Falsey. Η ασθένεια που πολλοί νομίζουν πως είναι υπό έλεγχο σκοτώνει πάνω από 300.000 ανθρώπους ετησίως. Και αυτό παρά τα περίπου ένα δισεκατομμύριο εμβόλια κάθε χρόνο.
Το mRNA ξεπερνάει όλα τα προβλήματα των παραδοσιακών εμβολίων, μετατρέποντας το σώμα σε «εργοστάσιο εμβολίων». Η διαδικασία παραγωγής πρωτεΐνης συμβαίνει ήδη στο σώμα, απλώς οι επιστήμονες το κατευθύνουν προς την κατεύθυνση που θέλουν για να αναγνωρίσει συγκεκριμένο ιό. Αυτό σημαίνει πως θα μπορούσε να υπάρχει έτοιμο εμβόλιο κάθε χρόνο πριν προλάβει να μεταλλαχτεί ο ιός της γρίπης ή ακόμα και να παρασκευαστεί ένα εμβόλιο που θα παρέχει ανοσία για χρόνια.
Απόδοση από άρθρο του Stephen Buranyi για την ιστοσελίδα www.wired.co.uk
