Η εισαγγελία της Ισπανίας ζήτησε την Πέμπτη από δικαστήριο, για πρώτη φορά, να ξεκινήσει έρευνα για τα φερόμενα βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο, επικαλούμενη νόμο για τη δημοκρατική μνήμη που ψηφίστηκε πριν από ένα χρόνο. Το αίτημα υποβλήθηκε από την Εισαγγελία σε ανακριτικό δικαστήριο της Βαρκελώνης και είναι αποτέλεσμα καταγγελίας συνδικαλιστή κατά έξι αστυνομικών για φερόμενα βασανιστήρια τη δεκαετία του 1960.
Αυτή είναι η πρώτη φορά στην Ισπανία που η Εισαγγελία αποφαίνεται υπέρ της διεξαγωγής έρευνας για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Φρανσίσκο Φράνκο, ο οποίος ήρθε στην εξουσία το 1939 και πέθανε το 1975. Μέχρι τώρα, οι ισπανικές αρχές επικαλούνταν την παραγραφή των φερόμενων εγκλημάτων και, κυρίως, τον νόμο περί αμνηστίας που ψηφίστηκε το 1977 για να αρνηθούν την εκδίκαση τέτοιων υποθέσεων.
Ο νόμος αυτός, που θεωρήθηκε θεμελιώδης για τη λεγόμενη “ισπανική μετάβαση” από τη δικτατορία στη δημοκρατία, κάλυπτε τα πολιτικά αδικήματα που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας από αντιπάλους του καθεστώτος του Φράνκο και από “αξιωματούχους και παράγοντες της δημόσιας τάξης“.
Σύμφωνα με το αίτημα που υποβλήθηκε στο δικαστήριο της Βαρκελώνης, η Εισαγγελία υποστηρίζει ότι ο νέος νόμος για τη δημοκρατική μνήμη, που ψηφίστηκε το 2022, της επιτρέπει πλέον και την υποχρεώνει να ερευνά αυτού του είδους τα αδικήματα.
Ο νέος νόμος “επιβάλλει στο κράτος, στο πλαίσιο της δικαιοσύνης, την υποχρέωση να διερευνήσει τις παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που συνέβησαν κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου [1936-1939] και της δικτατορίας του Φράνκο”, υποστηρίζει η Εισαγγελία στην αίτηση, την οποία επικαλείται η EFE.
Για το λόγο αυτό, το υπουργείο θεωρεί ότι είναι απαραίτητο να διερευνηθούν τα γεγονότα και το «πλαίσιό τους» πριν ληφθεί απόφαση για τη συνέχιση της διαδικασίας, ενώ επιμένει ότι υποχρέωσή του δεν είναι μόνο να εγγυηθεί το δικαίωμα στη δικαιοσύνη αλλά και στην «αλήθεια και αποκατάσταση των θυμάτων».
Συγκεκριμένα, η γνωμοδότηση του Δημοσίου επικαλείται το άρθρο 29 του Νόμου για την Ιστορική Μνήμη, το οποίο ορίζει ότι το Κράτος «θα εγγυάται το δικαίωμα διερεύνησης παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου και της δικτατορίας, καθώς και περίοδο από το θάνατο του δικτάτορα μέχρι την έναρξη ισχύος του ισπανικού Συντάγματος».
Ο νόμος απαιτεί επίσης τη δημιουργία εισαγγελέα στην αίθουσα μνήμης – θέση για την οποία διορίστηκε η πρώην υπουργός Dolores Delgado τον περασμένο Ιούνιο – η αποστολή της οποίας θα είναι η “διεξαγωγή των διαδικασιών” που ορίζει ο νόμος, η παρέμβαση σε ποινικές διαδικασίες ιδιαίτερης σημασίας και η άσκηση δημόσια δράση σε αυτές τις περιπτώσεις.
Η καταγγελία που αποτέλεσε το κίνητρο της αναφοράς του Εισαγγελέα υποβλήθηκε από τον Carlos Vallejo, έναν συνδικαλιστή που συνελήφθη δύο φορές στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο οποίος έπεσε θύμα βασανιστηρίων στα κεντρικά γραφεία της Via Laietana για την πολιτική και συνδικαλιστική του δράση, και στρέφεται εναντίον έξι πρακτόρων της φρανκιστικής αστυνομίας.
Τον περασμένο Ιούνιο, η εισαγγελέας του ανακριτικού δικαστηρίου με αριθμό 18 της Βαρκελώνης, στο οποίο κατατέθηκε η μήνυση, παρουσίασε έκθεση στην οποία, χωρίς να κάνει καμία αναφορά στον Νόμο για τη Δημοκρατική Μνήμη, αντιτάχθηκε στην αποδοχή για επεξεργασία της καταγγελίας με τον επιχείρημα ότι τα εγκλήματα έχουν λήξει και ότι ο νόμος περί αμνηστίας εμποδίζει τη διερεύνηση τους. Ωστόσο, η απόφαση αναθεωρήθηκε από την Dolores Delgado, η οποία, σύμφωνα με την Εισαγγελία της Βαρκελώνης, επέλεξε τώρα να ζητήσει από τον ανακριτή να ξεκινήσει έρευνα για τα βασανιστήρια στη Via Laietana.
Δεν θα ήταν η πρώτη έρευνα για παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Φράνκο: ένα ανακριτικό δικαστήριο στη Μαδρίτη δέχτηκε να διεκπεραιώσει την καταγγελία ενός άνδρα που βασανίστηκε στη Γενική Διεύθυνση Ασφάλειας το 1975, σε μια υπόθεση στην οποία έχει ήδη γίνει δόθηκε κατάθεση στο θύμα , Julio Pachecho, μόλις πριν από μια εβδομάδα. Η Εισαγγελία δεν έχει ακόμη αποφανθεί για την υπόθεση αυτή, αν και στην κατάθεση του θύματος παρευρέθηκε εισαγγελέας από τον χώρο της Δημοκρατικής Μνήμης.
Σε δηλώσεις του στην EFE, ο γενικός εισαγγελέας της Βαρκελώνης, Neus Pujal, υποστηρίζει ότι με αυτή την πρωτοβουλία το δημόσιο υπουργείο «ανοίγει τον δρόμο» και ότι ο στόχος είναι «να παράσχει αποζημίωση στα θύματα, να τα βάλει στο επίκεντρο, επειδή χρειάζονται αποζημίωση και πρέπει να δικαστούν».
Ο Πουτζάλ αναγνωρίζει ότι πρόκειται για ένα «αμφιλεγόμενο» ζήτημα, στο οποίο «υπάρχουν πολλές ερμηνείες και πολλές απόψεις και πολλοί άνθρωποι δίνουν τις απόψεις τους», επομένως δεν είναι «εύκολο» να διερευνηθούν τα εγκλήματα του καθεστώτος του Φράνκο και ο εμφύλιος πόλεμος που μέχρι τώρα ο Νόμος της Αμνηστίας απέτρεψε τη δίωξη. Ωστόσο, διευκρινίζει ότι στόχος της Εισαγγελίας είναι να «φθάσει στο τέλος της διαδικασίας» και να παρουσιαστούν ενώπιον της δικαιοσύνης οι δράστες των εγκλημάτων, εφόσον εντοπιστούν, όπως στην περίπτωση της καταγγελίας της Βαρκελώνης.
