Πέντε χρόνια μετά την ολοκλήρωση του Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης (JCPOA), βρίσκεται ακόμα παγωμένο, μετά την επαναφορά των κυρώσεων από τις ΗΠΑ και την επιστροφή του Ιράν στις δραστηριότητες εμπλουτισμού. Προτού σπαταληθούν δύο δεκαετίες διπλωματίας, όλα τα εμπλεκόμενα μέρη πρέπει να απομακρυνθούν από το γκρεμό.
Για να γιορτάσουμε την πέμπτη επέτειο αυτής της περίστασης, πρέπει να αναγνωρίσουμε μια απλή πραγματικότητα: χωρίς αυτήν τη συμφωνία, το Ιράν θα μπορούσε να έχει αναπτύξει πυρηνικά όπλα μέχρι τώρα, προσθέτοντας ακόμη μια άλλη πηγή αστάθειας σε μια ευμετάβλητη περιοχή. Οι ανησυχίες της διεθνούς κοινότητας για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ανάγονται.
Οι συζητήσεις για να τεθούν τα θεμέλια για μια λύση με διαπραγμάτευση άρχισαν το 2003 με πρωτοβουλία των υπουργών Εξωτερικών της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Βρετανίας, και σύντομα ενώθηκαν από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για θέματα εξωτερικών, Χαβιέ Σολάνα. Αυτός και οι διάδοχοί του, η Catherine Ashton και η Federica Mogherini – όλοι υποστηρίχθηκαν από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης – διατηρούσαν πάντα την πόρτα ανοιχτή για μια διπλωματική λύση. Και, μετά από πολλά σκαμπανεβάσματα, το JCPOA τελικά έγινε πραγματικότητα.
Η συμφωνία δεν θα ήταν δυνατή χωρίς διπλωματική επιμονή. Απαιτούσε το πλήρες buy-in όχι μόνο των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και της Ρωσίας, της Κίνας και φυσικά του Ιράν. Η τελική συμφωνία ήταν σταθερή. Σε περισσότερες από 100 σελίδες, και με πολλά παραρτήματα, έθεσε όλες τις λεπτομέρειες για ένα σαφές quid pro quo: Το Ιράν θα τηρούσε αυστηρούς περιορισμούς στο πυρηνικό του πρόγραμμα σε αντάλλαγμα για την άρση των οικονομικών και χρηματοοικονομικών κυρώσεων που σχετίζονται με την πυρηνική ενέργεια.
Το JCPOA κατοχυρώνεται στο διεθνές δίκαιο μέσω του ψηφίσματος 2231 της UNSC (το οποίο πρέπει να εφαρμοστεί πλήρως). Αποτελεί πρωταρχικό παράδειγμα του τι μπορεί να επιτύχει η ευρωπαϊκή διπλωματία και ο αποτελεσματικός πολυμερισμός στο πλαίσιο της διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Όμως η διαδικασία που οδήγησε σε αυτήν ήταν μακρά και δύσκολη, εκτός από το να αποκλείσουμε μια άλλη ευκαιρία σε μια συμφωνία.
Δεύτερον, το JCPOA δεν είναι απλώς μια συμβολική επιτυχία. Εκπλήρωσε τις υποσχέσεις του και αποδείχθηκε αποτελεσματική συμφωνία. Λόγω του άνευ προηγουμένου επιπέδου πρόσβασης που παρείχε στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, ο ΔΟΑΕ μπόρεσε να επιβεβαιώσει σε 15 διαδοχικές εκθέσεις παρακολούθησης μεταξύ Ιανουαρίου 2016 και Ιουνίου 2019 ότι το Ιράν εκπλήρωσε όλες τις υποχρεώσεις του βάσει της συμφωνίας.
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα παραμένει υπό αυστηρό έλεγχο, με τον ειρηνικό χαρακτήρα του να ελέγχεται συνεχώς. Χάρη στο καθεστώς επιθεωρήσεων του ΔΟΑΕ, συνεχίζουμε να γνωρίζουμε πολλά για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ακόμη και υπό τις τρέχουσες συνθήκες. Αν όμως η συμφωνία χάθηκε, θα χάσουμε αυτές τις γνώσεις και θα επανέλθουμε σε δύο δεκαετίες.
Το JCPOA έχει γίνει βασικό συστατικό της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής μη διάδοσης, γι ‘αυτό συνεχίζω να ζητώ από όλα τα μέρη να παραμείνουν δεσμευμένα για την πλήρη εφαρμογή του. Το Ιράν, από την πλευρά του, πρέπει να επιστρέψει πλήρως στην τήρηση των πυρηνικών του υποχρεώσεων · αλλά πρέπει επίσης να είναι σε θέση να αποκομίσει τα οικονομικά οφέλη που προβλέπονται στη συμφωνία. Έχοντας ήδη λάβει μέτρα για την προστασία των εταιρειών μας από εξωεδαφικές κυρώσεις των ΗΠΑ, εμείς στην Ευρώπη μπορούμε να κάνουμε περισσότερα για να ικανοποιήσουμε τις ιρανικές προσδοκίες για νόμιμο εμπόριο.
Η ΕΕ θα εντείνει τις προσπάθειές της για την κατασκευή γεφυρών και θα περιορίσει τα κενά μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών. Είμαι πεπεισμένος ότι εάν κατορθώσουμε να διατηρήσουμε το JCPOA και να διασφαλίσουμε την πλήρη εφαρμογή του, μπορεί να γίνει ένα βήμα για την αντιμετώπιση άλλων κοινών ανησυχιών, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που σχετίζονται με την περιφερειακή ασφάλεια.
Project Syndicate: Saving the Iran Nuclear Deal
Απόδοση: Γιάννης Κουτρουμπής
