Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Υπήρξε πρωτοπόρος του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και της γυναικείας δημοσιογραφίας, ευγενής διανοούμενος, εμπνευσμένη συγγραφέας, μα πάνω από όλα υψηλόφρων άνθρωπος με δημοκρατικές αρχές και δρομολόγησε με την πολυεπίπεδη κοινωνική της παρουσία κοσμογονικές εξελίξεις στην χειραφέτηση της γυναίκας στην Ελλάδα και στην ισότιμη κοινωνικά αναγνώρισή της από την πολιτεία. Ήταν η ρηξικέλευθη κρητικιά Καλλιρόη Παρρέν-Σιγανού. Είδε το φως της ζωής στην Κρήτη στα Πλατάνια Αμαρίου Ρεθύμνου, την 1-η Μαΐου του 1859. Μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον πνευματικής ευκρασίας και το γεγονός αυτό συνέβαλε στο να αποκτήσει μια επίζηλη μόρφωση για την εποχή της. Οπλισμένη έτσι με ένα ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο, αλλά και γονιμοποιώντας τις από φυσικού της προικισμού πνευματικές της αρετές, διαμόρφωσε μια ισχυρή και πολυεπίπεδη προσωπικότητα, που της επέτρεψε, να επιχειρήσει κατακλυσμιαίες αλλαγές στις κοινωνικές δομές της ελληνικής πολιτείας. Το αν στο λυκαυγές του 21-ου αιώνα η γυναίκα έχει κατακτήσει την ισότιμη πολιτικά, κοινωνικά και επαγγελματικά αντιμετώπισή της από την ελληνική πολιτεία, οφείλεται στη σισύφεια προσπάθεια και στους πολυμέτωπους αγώνες που έδωσε η Καλλιρόη Παρρέν, ως αρχηγός των περίφημων σουφραζετών, για την πολιτική και κοινωνική εξίσωση της γυναίκας. Εμβόλιμα αναφέρουμε ότι το κίνημα των περιβόητων σουφραζετών που είχε εκσπάσει σε όλη την πολιτισμένη Ευρώπη, διεκδικούσε δυναμικά το δικαίωμα ψήφου για τις γυναίκες. Ο όρος σουφραζέτα (suffragette), προέρχεται από την γαλλική λέξη «suffrage», σημαίνει δικαίωμα ψήφου και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την αγγλική εφημερίδα «Daily Mail» για να στηλιτεύσει τις γυναίκες που διεκδικούσαν δικαίωμα ψήφου, περί τα τέλη του 19-ου αιώνα, με αρχές του 20-ου. Όμως καθοριστικά την δράση και την εύτολμή κοινωνικά συμπεριφορά της Καλλιρρόης Σιγανού, θα επηρεάσει το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η οικογένειά της. Το 1867 λαμβάνει χώρα η αποτυχημένη εξέγερση των Κρητών εναντίων των Τούρκων, με απώτερο σκοπό την ένωση με την μητέρα Ελλάδα. Και ο πατέρας της Καλλιρρόης Σπυρίδωνας Σιγανός, φεύγει με την οικογένειά του στον Πειραιά προκειμένου να αποφύγει τα δεινά που ακολουθούν το επαναστατικό εγχείρημα. Αναγορεύεται σε ηγέτιδα φυσιογνωμία των εκπατρισμένων Κρητών και εκλέγεται πρόεδρος της «Επιτροπής Κρητών προσφύγων».Έχοντας ως εμπνευσμένος άνθρωπος την φλόγα της παιδείας, εγγράφει την μικρή Καλλιρρόη στην προηγμένη εκπαιδευτικά τότε «Σχολή Σουρμελή» και στην γαλλική «Σχολή Καλογραιών» για να ακολουθήσει η μαθητεία της και στο περίφημο «Αρσάκειο» της Αθήνας, από το οποίο θα αποφοιτήσει με άριστα. Ξεκινά έτσι η θητεία της Καλλιρρόης Παρρέν ως παιδαγωγού. Το 1879 αναλαμβάνει την διεύθυνση του «Ροδοκόκκινου» Παρθεναγωγείου της ελληνικής κοινότητας Οδησσού» στην Ρωσία, ενώ 5 χρόνια αργότερα επωμίζεται την διεύθυνση του «Ζαππείου Παρθεναγωγείου» της Ανδριανουπόλεως.
Το 1886 όμως θα σηματοδοτήσει μια καίρια στροφή στην επαγγελματική και κοινωνική της παρουσία. Παραιτείται παντελώς από το φάσμα της εκπαίδευσης, καταφεύγει για μόνιμη κατοικία στην Αθήνα και παντρεύεται τον πρωτοπόρο άγγλογάλλο δημοσιογράφο Ιωάννη Παρρέν, ο οποίος ιδρύει και το «Αθηναϊκό Πρακτορείο» ειδήσεων. Ο γάμος της με τον Παρρέν είναι κομβικής σημασίας για τον κοινωνικό και επαγγελματικό αναπροσανατολισμό της Καλλιρρόης. Με το υψηλό του κύρος την εξωθεί να βγει στην δημοσιογραφία και μάλιστα να προχωρήσει και στην πολύ εύτολμη κοινωνικά για την εποχή, έκδοση εφημερίδος. Προβαίνει έτσι στις 9 Μαρτίου του 1887 στην έκδοση του ιστορικού για το γυναικείο κίνημα εβδομαδιαίου φύλλου της «Εφημερίδος των Κυριών», το οποίο συντάσσονταν αποκλειστικά από γυναίκες, οι οποίες είχαν αποκτήσει στο εξωτερικό την κατάλληλη παιδεία για να υποστηρίξουν εφημερίδα. Μάλιστα τα δυο πρώτα φύλλα θα τα συντάξει με εργώδη προσπάθεια, αποκλειστικά η ίδια Καλλιρόη Παρρέν, υπογράφοντας με αναγραμματισμένο το επίθετό της ως Εύα Πρενάρ. Η έκδοση της γυναικείας εφημερίδας έκανε ξεχωριστή αίσθηση, αλλά παράλληλα συσπείρωσε τα βέλη, όλων των κοινωνικά συντηρητικών δυνάμεων, που μετά βδελυγμίας αποστρέφονταν οιασδήποτε μορφής κοινωνική χειραφέτηση της γυναίκας. Μιας γυναίκας που αντιμετωπίζονταν κοινωνικά ως «res» (πράγμα) και περιορίζονταν ο ρόλος της στην τεκνογονία και μόνο. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδος διαβάστηκε από την πλειονότητα των αναγνωστών της εποχής. Αγοράστηκε από 10.000 αναγνώστες σε έναν ενεργό πληθυσμό 65.000, πολλοί εκ των οποίων ήταν αναλφάβητοι. Και δέχτηκε τους μύδρους και τους λιβέλους της πλειονότητας του ανδροκρατούμενου δημοσιογραφικά κόσμου. Ενδεικτικό είναι εδώ το καυστικό και απειλητικό σχόλιο του διευθυντή της εφημερίδος «Επιθεώρησις», ο οποίος θα γράψει «θα την συντρίψω διότι μαστροπεύει τας γυναίκας» !!! Ωστόσο υπήρξαν και φωτισμένοι άνθρωποι τότε της αθηναϊκής κοινωνίας, που στήριξαν την πρωτοπόρο Καλλιρόη Παρρέν στο εγχείρημά της και την εμψύχωσαν να συνεχίσει την προοδευτική κοινωνικά παρουσία της. Ανάμεσά τους ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς και ο πληθωρικός, σύμβολο της εποχής για τις συναισθηματικές νουβέλες του Γρηγόριος Ξενόπουλος. Μάλιστα ο Κωστής Παλαμάς, θα τις αφιερώσει και ποίημα, τιμώντας τους αγώνες της για την κοινωνική χειραφέτηση της γυναίκας. Θα γράψει ο εθνικός μας βάρδος «Χαίρε γυναίκα της Αθήνας, Μαρία, Ελένη, Εύα. Να η ώρα σου. Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε και ανέβα και καθώς είσαι ανάλαφρη και πια δεν είσαι σκλάβα προς τη μελλούμενη άγια γη πρωτύτερα εσύ τράβα και ετοίμασε τη νέα ζωή, μιας νέας χαράς υφάντρα και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί τον άντρα». Η εκδοτική πορεία της «Εφημερίδος των Κυριών» θα συνεχιστεί αδιαλείπτως για 31 συνεχή χρόνια και θα διακοπεί, μόνον όταν το 1918 η Καλλιρόη Παρρέν, θα εξοριστεί για δέκα μήνες στην Ύδρα, λόγω των πολιτικών της φρονημάτων.
Προς το τέλος του 19-ου αιώνα, η πρωτοπόρος φεμινίστρια θα παραστεί εκπροσωπώντας, με το υψηλό πολιτισμικό της κύρος την γυναίκα, σε διεθνή γυναικεία συνέδρια και ειδικότερα στο Λονδίνο, το Παρίσι και το Σικάγο κατά τα έτη (1888, 1889, 1893, 1896, 1900). Η Καλλιρρόη Παρρέν είχε μέσα της εδραία την πεποίθηση, ότι η κοινωνική και πολιτισμική πρόοδος της Ελλάδος, θα συντελεστεί μόνον, μέσα από την δημιουργική κοινωνική παρουσία της γυναίκας, διακηρύσσοντας «το μεγαλείο της Ελλάδος, έγκειτο στο μεγαλείο των θυγατέρων της». Και προκειμένου να δώσει την δυνατότητα θεσμικά για την κοινωνική άνοδο της γυναίκας, προχώρησε στην ίδρυση φορέων και ιδρυμάτων, μέσω των οποίων οι περιθωριοποιημένες και με κοινωνικά προβλήματα γυναίκες, θα μπορούσαν να μορφωθούν, να βρουν κοινωνική θαλπωρή και στήριξη στα σοβούντα προβλήματά τους και παράλληλα να μορφοποιήσουν την κοινωνική τους ισχύ, σε διακριτό κίνημα στην ελληνική κοινωνία, που θα τους επέτρεπε την ευχερέστερη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Προς αυτή την κατεύθυνση ίδρυσε το 1893 την «Ένωση υπέρ της χειραφετήσεως της γυναίκας». Το 1890 το «Κυριακάτικο Σχολείο» στο οποίο παρείχετο διδασκαλία γραφής και ανάγνωσης στις ανεκπαίδευτες εργάτριες και υπηρέτριες. Το 1895 από κοινού με την επίσης προοδευτική γυναίκα Ναταλία Σούτσου, προέβη στην ίδρυση του «Ασύλου της Αγίας Αικατερίνης», στο οποίο παρείχετο στήριξη στις ανύπαντρες μητέρες και στις κακοποιημένες εργάτριες, ενώ το 1896 ιδρύει το «Άσυλο ανιάτων γυναικών». Ακόμα το 1896 την «Μεγάλη Ένωση των Ελληνίδων» και το 1898 τον «Πατριωτικό Σύνδεσμο» μετονομασθέντα αργότερα στο γνωστό μας ΠΙΚΠΑ. Το 1895 μάλιστα θα υποβάλλει μια πολύ εύτολμη κοινωνικά πρόταση στον ίδιο τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη, ζητώντας την κατοχύρωση πολιτικών δικαιωμάτων για τις γυναίκες.
Θα πρέπει όμως εμφατικά να τονίσουμε ότι η Καλλιρόη Παρρέν στους μακροχρόνιους κοινωνικούς αγώνες της για την κοινωνική χειραφέτηση της γυναίκας, δεν παρασύρθηκε ποτέ σε ακρότητες και σε ανεδαφικές διεκδικήσεις, που θα ευτέλιζαν τα κοινωνικά αιτούμενα των γυναικών. Πρωτεραία επιλογή της ήταν η ισότιμη κοινωνική αναγνώριση της γυναίκας έναντι των ανδρών και όχι βεβαίως η ανεδαφική αξίωση, αναστροφής των κοινωνικών ρόλων γυναίκας και άνδρα.Για τούτο και κατόρθωσε με την σύνεση και την σωφροσύνη που την διέκρινε να πείσει και να συσπειρώσει ευρύτερες κοινωνικές μάζες πλάι στον πολυμέτωπο αγώνα της. Αντιπάλευε τον σκοταδισμό, την αγραμματοσύνη και τον κοινωνικό και επαγγελματικό αποκλεισμό των γυναικών και όχι βεβαίως την ισοπεδωτική εξίσωση των φυσικών ρόλων γυναίκας και άνδρα. Το 1911 η μεγάλη Ελληνίδα προέβη στην ίδρυση του περίφημου «Λυκείου των Ελληνίδων» που αποτέλεσε κυψέλη πολιτιστικής αρωγής για τις γυναίκες και συνετέλεσε προϊόντος του χρόνου στην εξύψωση του μορφωτικού τους επιπέδου, μεταδίδοντας σε όλα τα μήκη και πλάτη της ελληνικής επικράτειας τον νεοελληνικό λαϊκό πολιτισμό. Και το 1912 ακολουθεί η ίδρυση του «Πατριωτικού ιδρύματος». Το 1921 η Καλλιρρόη Παρρέν προχωρά στη διεξαγωγή του Β΄ γυναικείου συνεδρίου στην Ελλάδα (το πρώτο είχε λάβει χώρα στις 24 Μαΐου του 1898 στην Ακρόπολη, με πρωτοβουλία της Καλλιρρόης Κεχαγιά) και κατορθώνει να πείσει τον πρωθυπουργό Δημήτριο Γούναρη, να ταχθεί υπέρ της δυνατότητας ψήφου των γυναικών. Κοινωνικό αιτούμενο που σε πρώτη φάση θα επιτευχθεί μόνον για τις Δημοτικές εκλογές το 1930 και τελικά πλήρη δικαιώματα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις 28 Μαΐου του 1952. Στόχο που δεν θα έχει την ηθική ευτυχία να τον χαρεί ζωντανή η Καλλιρρόη Παρρέν, δοθέντος ότι θα εκδημήσει από την ζωή πλήρης δόξης και ημερών, μετά από μια πολυκύμαντη και πολυσχιδή κοινωνική παρουσία στις 16 Ιανουαρίου του 1940 στην Αθήνα, προσβεβλημένη από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Η προσφορά της Καλλιρρόης Παρρέν στο γυναικείο κίνημα και στην ευρύτερη χειραφέτηση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία, είναι αδιαφιλονίκητα πρωτοπόρος και κολοσσιαία. Έριξε τα πρώτα σπέρματα για την διεκδίκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων της γυναίκας και κραταίωσε στην ελληνική κοινωνία, την πίστη για την ευρυδιάστατη προσφορά της από όποιο κοινωνικό μετερίζι και αν ανέπτυσσε δραστηριότητα. Ως μητέρα, ως παιδαγωγός, ως εργαζόμενη, ως αγωνιστής των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων του λαού μας. Και ήταν ακόμα από τις πρώτες γυναίκες που συνέλαβαν την αξία της παιδείας, στην μακρά πορεία της γυναίκας για την κοινωνική και πολιτική της δικαίωση. Για τούτο και προέβη στην εμπνευσμένη ίδρυση κοινωνικών ιδρυμάτων, που παράλληλα με την ηθική τους στήριξη προς τις πάσχουσες και περιθωριοποιημένες γυναίκες, ελάμβαναν ξεχωριστή ηθική μέριμνα και φροντίδα, για την πνευματική και πολιτισμική τους εξύψωση. Η Καλλιρόη Παρρέν έχοντας μια σπάνια και πολυεπίπεδη για την εποχή της παιδεία, ως διανοούμενη και βαθύτατα καλλιεργημένος άνθρωπος, κατέλειπε πολυσχιδές συγγραφικό έργο, σε πολλές ενότητες του γραπτού λόγου. Συνέγραψε μυθιστορήματα,θεατρικά έργα και οξύτατα κοινωνικού περιεχομένου άρθρα, που στηλίτευαν τις κοινωνικές στρεβλώσεις στο δεύτερο μισό του 19-ου και στις αρχές του 20-ου αιώνα. Από τα κυριότερα βιβλία της είναι : «Η ιστορία της γυναικός από κτίσεως κόσμου έως σήμερον» (τρεις τόμοι, 1889), «Η μάγισσα» (1901), «Επιστολαί Αθηναίας προς Παρισινήν», (1896-1897), «Η νέα γυναίκα» (1907, τρίπρακτο θεατρικό δράμα), «Το σχολείον της Ασπασίας» (1908), «Το νέον συμβόλαιον» (1902), «Η χειραφετημένη» (1915) κ.α. Στις 6 Ιουνίου 1992, ο Δήμος Αθηναίων έκανε τα αποκαλυπτήρια της προτομής της. Η Καλλιρρόη Παρρέν, με το αδαμάντινο ήθος της, την πολυμέρεια της παιδείας της, το εμπνευστικό παράδειγμά της και την ακαταπόνητη αγωνιστικότητά της, αντίπερα στις κοινωνικές στρεβλώσεις και υστερήσεις προηγούμενων δεκαετιών μας, αποτύπωσε αδρά τον ίσκιο της, στο γυναικείο κίνημα της Ελλάδος. Για αυτό και η προτομή της κατέχει περίοπτη θέση, στον περικαλλή πρόναο της σύγχρονης κοινωνικής μας ιστορίας. Το παρόν κείμενό μας έχει δημοσιευθεί σε συνέχειες, στην Β΄ αρχαιότερη καθημερινή ελληνική εφημερίδα «ΠΑΤΡΙΣ» και σε περιοδικά κοινωνικού στοχασμού.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
