Στην προσπάθεια να δοθεί μια εξήγηση για τον μεγάλο αριθμό των πυρκαγιών στη Μεσόγειο, προκύπτει εξαρχής ένα αδιέξοδο: δεν είναι γνωστό πώς ξεκινά περίπου το 30% εξ αυτών. Περισσότερο ενδιαφέρον ίσως έχει η περίπτωση της Ισπανίας, εκεί που το 55% των πυρκαγιών κρύβει δόλο (19% στην Ελλάδα), φανερώνοντας οικονομικά και κοινωνικά αίτια. Ίσως αρκεί, πάντως, να παρατηρήσουμε το τοπίο.
Το πρώτο που θα δούμε στις αγροτικές περιοχές είναι η απουσία αγροτών. Τα χωριά της Μεσογείου εγκαταλείπονται με ταχείς ρυθμούς: στην περιοχή Πεδρογάο Γκράντε στην Πορτογαλία, κέντρο της τραγωδίας των πυρκαγιών του 2017, ο πληθυσμός έχει μειωθεί κατά 20% στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Η εγκατάλειψη της γης έχει διαφοροποιήσει το τοπίο: εκεί που κάποτε υπήρχαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις ή βοσκοτόπια, χώροι δηλαδή υπό κάποιον έλεγχο, τώρα ξεφυτρώνουν θάμνοι και αγριόχορτα που μεταφέρουν εύκολα τις φλόγες. Ενώ λοιπόν η αγροτική γη παρακμάζει, οι οικιστικές περιοχές διεισδύουν όλο και περισσότερο στις δασικές (νόμιμα ή παράνομα), είτε συζητάμε για μεμονωμένα σπίτια που χτίστηκαν σε κάποια πλαγιά, είτε για τα όρια των μεγάλων πόλεων που ξεχειλώνουν ελαφρά τη καρδία. Ο ανθρώπινος παράγοντας προφανώς πολλαπλασιάζει, σχεδόν δημιουργεί τις πυρκαγιές (στη Μεσόγειο μόλις το 4% των φωτιών θεωρείται ότι προέρχεται από φυσικές αιτίες): ξερά χόρτα, πεταμένα τσιγάρα, μπάρμπεκιου κ.ά. Όσο περισσότεροι άνθρωποι ζουν ανάμεσα στα δέντρα, τόσο πιθανότερο είναι τα δέντρα αυτά να τυλιχτούν στις φλόγες. Υπάρχει τέλος και η παράμετρος του κέρδους. Του μη κέρδους, πιο σωστά. Η οικονομική εκμετάλλευση των δασών (π.χ. ξυλεία) έπαψε να αποτελεί ρυθμιστικό παράγοντα εδώ και αρκετά χρόνια, με αποτέλεσμα πολλές περιοχές να αφεθούν στη μοίρα τους, χωρίς κανένα ιδιαίτερο σχέδιο ή κάποια κοινή γραμμή στην πολιτική της προστασίας τους. Με τα γνωστά αποτελέσματα. Α.Δ.
Η καταστροφή σε νούμερα
Στην Πορτογαλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Τουρκία, από το 2009 ως το 2018, ξεσπούν κάθε χρόνο περίπου 56.000 περιστατικά πυρκαγιών υπαίθρου και καίγονται 3.750.000 στρέμματα δασικών εκτάσεων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάθε χρόνο η Μεσόγειος χάνει το 0,6% των δασικών της εκτάσεων εξαιτίας των πυρκαγιών. Μόνο το 2017 στη Μεσόγειο κάηκαν 9.000.000 στρέμματα, έκταση ίση με ολόκληρη την Κύπρο, που αποτελεί τη χειρότερη καταγραφή από το 1985.
Από το 2000 ως και το 2016, 488 πυροσβέστες και πολίτες έχασαν τη ζωή τους στην Ευρώπη, ενώ μόνο το 2017 και το 2018 –μέσα σε μόλις δύο χρόνια- 225 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους μόνο στην Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα. Οι σημερινές συνθήκες καθιστούν τις πυρκαγιές περισσότερο φονικές από ποτέ στην ιστορία.
Το 40% των πυρκαγιών στη Μεσόγειο προκαλείται από ανθρώπινη αμέλεια, ενώ το 26% από πρόθεση.Το ετήσιο οικονομικό κόστος που συνδέεται με τις καταστροφές από τις δασικές πυρκαγιές, υπολογίζεται πως σε όλη την Ευρώπη ανέρχεται στα 3 δισ. ευρώ.
Σύμφωνα με τα σενάρια αύξησης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, υπολογίζεται ότι οι οικονομικές επιπτώσεις των πυρκαγιών, για την περίοδο 2070-2100, σε Ελλάδα, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία και Πορτογαλία μπορεί να ανέλθουν στα 5 δισ. ευρώ ανά έτος. Τέλος, επισημαίνεται ότι το κόστος διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών στη Μεσόγειο ξεπερνά τα 2 δισ. ευρώ το χρόνο, με το 80% από αυτά να χρησιμοποιείται στην καταστολή και μόνο το 20% στην πρόληψη.
Είναι τα μεσογειακά δάση μια χαμένη υπόθεση;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Η κλιματική κρίση για τα δάση σημαίνει δύο πράγματα. Πρώτον, τα δάση θα γίνουν πολύ πιο ευάλωτα, λόγω των ακραίων συνθηκών που επικρατούν, και δεύτερον θα γίνουν ακόμα πιο πολύτιμα, για τις κρίσιμες «υπηρεσίες» που μας προσφέρουν. Είναι απολύτως σαφές πως χρειάζεται να αλλάξει το σημερινό μοντέλο δασοπροστασίας, με πολύ μεγαλύτερη έμφαση στη συστηματική, συντονισμένη και έγκαιρη πρόληψη, μέρος της οποίας είναι και η δασική διαχείριση. Επίσης, δεν μπορούμε να αγνοούμε το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό των πυρκαγιών συνεχίζει να προκύπτει από αμέλεια. Παρότι λοιπόν η ευθύνη του κράτους είναι καθοριστική στο να αλλάξει το σημερινό σύστημα, κρίσιμος κρίκος όμως σε αυτό είναι και ο πολίτης, είτε ως υπεύθυνη συμπεριφορά μέσα και κοντά στο δάσος, είτε ως εθελοντής σε δράσεις πρόληψης και δασοπυρόσβεσης.
Δημήτρης Καραβέλλας, Γενικός Διευθυντής WWF Ελλάς
Η «προφητεία» του Σβάντε Αρρένιους
Επί δεκαετίες οι επιστήμονες έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Πριν από 30 χρόνια, ο Τζέιμς Χάνσεν της NASA είχε προειδοποιήσει το Κογκρέσο ότι «το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι εδώ». Και πολύ νωρίτερα, τον 19ο αιώνα, επιστήμονες όπως ο Σουηδός Νομπελίστας Σβάντε Αρρένιους είχαν υπολογίσει ότι ο διπλασιασμός της ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από τα επίπεδα του 1895 θα οδηγούσε σε παγκόσμια υπερθέρμανση κατά 5 ως 6 βαθμούς Κελσίου σε μέσες τιμές. Δεν είχε πέσει πολύ έξω. Αυτό που δεν είχε καταφέρει να υπολογίσει, ήταν πόσο σύντομα η ανθρωπότητα θα έφθανε ως εκεί. Χρειάστηκαν μόνο 125 χρόνια, ενώ εκείνος υπολόγιζε ότι θα περάσουν 30 αιώνες. Έπεσε δραματικά έξω στην εκτίμηση για την ποσότητα καυσαερίων από ορυκτά καύσιμα που θα εκλυόταν στην ατμόσφαιρα από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Γ.ΤΣ.
«Τα πνευμόνια μας καίγονται, το μέλλον μας καίγεται»
Η δραματική δήλωση ανήκει στον Muhittin Bocek, δήμαρχο της παραθεριστικής Αττάλειας σε τηλεφωνική συνέντευξη στους New York Times από την κατεστραμμένη από τις φλόγες πόλη Manavgat – περίπου 50 μίλια ανατολικά κατά μήκος της ακτής.
Οι πυρκαγιές αποτελούν τμήμα ενός ευρύτερου μοτίβου ανεξέλεγκτων πύρινων φαινομένων που πλήττουν τη Μεσόγειο αυτό το καλοκαίρι, συμπεριλαμβανομένων περιοχών στον Λίβανο, τη Συρία, την Ιταλία (κυρίως Σικελία και Σαρδηνία) την Κύπρο και, φυσικά, την Ελλάδα. Από τις θανατηφόρες πλημμύρες στην Ευρώπη και την Κίνα μέχρι τις μανιασμένες πυρκαγιές στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και τη Σιβηρία, οι πυρκαγιές είναι οι πιο πρόσφατες ενδείξεις από μια σειρά ακραίων καιρικών φαινομένων, που οι επιστήμονες πιστεύουν ότι συνδέονται με τις κλιματικές αλλαγές που προκύπτουν από την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Ο Cagatay Tavsanoglu, καθηγητής βιολογίας με ειδίκευση στην οικολογία των πυρκαγιών στο Πανεπιστήμιο Hacettepe στην Άγκυρα της Τουρκίας, δήλωσε στην αμερικάνικη εφημερίδα ότι οι πυρκαγιές στη Μεσόγειο είναι ένα ετήσιο φαινόμενο, αλλά το μέγεθος των πυρκαγιών φέτος θα πρέπει να ληφθεί ως μια σοβαρή προειδοποίηση. «Πολλές πυρκαγιές δεν μπόρεσαν να σβηστούν, και με την επίδραση των ξηρών ανέμων υπήρξε ραγδαία εξάπλωση», δήλωσε ο κ.Tavsanoglu. «Είναι απλώς οι πρώτες ενδείξεις για τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή της Μεσογείου μελλοντικά». Η προβλεπόμενη αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά τρεις βαθμούς Κελσίου που είναι και από τις υψηλότερες τιμές προβλέψεων, θα διπλασίαζε τον μέσο όρο εκτάσεων που καίγονται κάθε χρόνο – σύμφωνα με ερευνητική εργασία που δημοσιεύθηκε στο Nature το 2018. Ακόμα και αν η αύξηση της θερμοκρασίας παραμείνει κάτω από τους 1,5 βαθμούς Κελσίου, που αποτελεί και τον στόχο των συμφωνιών του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, οι ερευνητές προειδοποιούν πως οι περιοχές που πλήττονται από πυρκαγιές μπορούν να αυξηθούν κατά 40%.
Ευρήματα κλιματικής αρχαιολογίας
Όταν ο καπνός από πυρκαγιές που μαίνονταν πέρυσι στις δυτικές ΗΠΑ «έβαψε» τον ουρανό στο χρώμα της ώχρας, αναρωτηθήκαμε «υπάρχουν και χειρότερα;». Ο παλαιοοικολόγος Φίλιπ Χιγκουέρα, ειδικευμένος στις πύρινες καταστροφές, αφιέρωσε την καριέρα του στην αναζήτηση μιας απάντησης, ανατρέχοντας στην ιστορία. Τα υποαλπικά δάση στα κεντρικά Βραχώδη Όρη μεγαλώνουν σε συνθήκες δροσιάς και υγρασίας και καίγονται πιο αργά απ’ ό,τι τα αντίστοιχα πεδινά. Για να διαπιστώσει πόσο συχνά αυτά τα ανθεκτικά δάση έπιαναν φωτιά ανά τους αιώνες, ο Χιγκουέρα και οι συνάδελφοί του μελέτησαν δορυφορικές καταγραφές σύγχρονων πυρκαγιών, ίχνη φωτιάς σε δακτυλίους κορμών δέντρων από τον 17ο αιώνα και «νιφάδες» άνθρακα που είχαν κατακαθίσει σε βυθούς λιμνών επί χιλιάδες χρόνια. Διαπίστωσαν ότι από το 2000 ως το 2020 τα δάση καίγονταν 22% γρηγορότερα απ’ ότι στη διάρκεια μιας ασυνήθιστα θερμής περιόδου που ξεκίνησε το 770 μ.Χ και επιφύλαξε τις υψηλότερες θερμοκρασίες πριν από τον 210 αιώνα. Κατά κύριο λόγο, αυτή η αύξηση οφείλεται στην περίοδο πυρκαγιών του 2020 και μόνο. Και το 72% της συνολικής έκτασης δασών που κάηκαν από το 1986 ως το 2020, αντιστοιχεί σε πυρκαγιές της ίδιας χρονιάς. Γ.ΤΣ.
Τι κουβεντιάζουν τα δέντρα μεταξύ τους;
«Η Μόνικα Γκαλιάνο από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας μαζί με συναδέλφους της από τα πανεπιστήμια του Μπρίστολ και της Φλωρεντίας αφουγκράστηκαν το έδαφος. Δεν είναι πρακτικό να μελετάς δέντρα στο εργαστήριο, γι’ αυτό εξετάστηκαν φύτρες σιτηρών, που είναι πιο εύκολο να τις χειριστεί κανείς. Και πράγματι, πολύ σύντομα οι συσκευές μέτρησης κατέγραψαν ένα σιγανό τρίξιμο των ριζών με συχνότητα 220 χερτζ. Ρίζες που τρίζουν; Δε σημαίνει κατ’ ανάγκη κάτι, σε τελική ανάλυση ακόμα και το νεκρό ξύλο τρίζει όταν καίγεται στο τζάκι. Ο θόρυβος που καταγράφηκε στο εργαστήριο έκανε τα υπόλοιπα φυτά να τεντώνουν τ’ αυτιά τους, με τη μεταφορική έννοια βέβαια. Διότι οι ρίζες των αμέτοχων βλασταριών αντιδρούσαν σ’ αυτόν. Κάθε φορά που βρίσκονταν εκτεθειμένα σε ένα τρίξιμο 220 χερτζ, οι άκρες τους στρέφονταν προς αυτή την κατεύθυνση, πράγμα που σημαίνει ότι το χορτάρι αντιλαμβάνεται τη συχνότητα αυτή, την «ακούει» θα λέγαμε. Ανταλλαγή πληροφοριών μέσω ηχητικών κυμάτων στα φυτά; Είναι κάτι που μας κινεί την περιέργεια γιατί, μια κι εμείς οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι έτσι ώστε να επικοινωνούμε μέσω ηχητικών σημάτων, ίσως αυτό να είναι το κλειδί για να καταλάβουμε καλύτερα τα δέντρα. Δεν μπορούμε καν να φανταστούμε τι θα σήμαινε το να είμαστε σε θέση να ακούμε αν οι οξιές, οι βελανιδιές και οι ερυθρελάτες είναι καλά ή αν τους συμβαίνει κάτι. Δυστυχώς δεν έχουμε φτάσει σε τέτοιο σημείο, η έρευνα στο πεδίο αυτό βρίσκεται ακόμα σε πολύ αρχικό στάδιο. Ωστόσο, αν στον επόμενο περίπατο που θα κάνετε στο δάσος ακούσετε ένα σιγανό τρίξιμο, ίσως να μην είναι μόνο ο αέρας…».
Δάσος μέσα στην έρημο του Ισραήλ
«Δεν μπορούμε να φτιάξουμε λίμνες στην άγονη χώρα μας. Αλλά δεν υπάρχει κάποιος λόγος να μην μπορεί η χώρα μας να καλυφτεί με δάση, όπου είναι δυνατό» είχε σημειώσει ο Νταβιντ Μπεν-Γκουριόν, μετά την ανάληψη της πρωθυπουργίας στο τότε νεότευκτο κράτος του Ισράηλ και με το «όπου είναι δυνατό» εννοούσε παντού. Ακόμα και στην έρημο του Νέγκεβ. Το 1948, τα δέντρα έπιαναν χώρο ίσο με το 2% της συνολικής έκτασης της Παλαιστίνης. Τη δεκαετία του ’60, το Εβραϊκό Εθνικό Ταμείο (KKL), το οποίο φύτεψε περίπου 240 εκατομμύρια δέντρα, και ουσιαστικά δημιούργησε το δάσος Γιατίρ, δίπλα στην έρημο. Οι προσπάθειες αναδάσωσης αποτυπώνονται και στην περιοχή γύρω από τα βράχια και τους λόφους και τους αυτοκινητόδρομους της Ιερουσαλήμ, όπου τα δέντρα έχουν δημιουργήσει ένα νέο οικοσύστημα. Τα πεύκα, τα κυπαρίσσια, οι ακακίες και λοιπά ενδημικά φυτά αποτέλεσαν σωστές επιλογές για το θερμό, μεσογειακό κλίμα του Ισραήλ. Αντέχουν τα ξηρά καλοκαίρια, ανοίγουν το έδαφος για τη φιλοξενία περισσότερης χλωρίδας και βελτιώνουν την ποιότητα της γης. Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί που τα επισκέπτονται σέβονται το οικοσύστημα και συμμετέχουν σε δράσεις για την διατήρηση και την προστασία τους, με εκδρομές, περιπάτους και κατασκηνώσεις για τους μαθητές όλων των εκπαιδευτικών βαθμίδων. Ο βασικός εχθρός των δασών όμως δεν είναι ο καύσωνας και οι περιορισμένες βροχοπτώσεις, αλλά οι εμπρηστές και η αμέλεια. Η πυρκαγιά του Όρους Κάρμελ το 2010 αναφέρεται ως καταστροφή, ενώ τα πολλαπλά μέτωπα τον Νοέμβριο του 2016 σε όλη τη χώρα, άλλα από φυσικά αίτια, άλλα από εμπρηστές, ώθησαν το κράτος να εξοπλιστεί καλύτερα με πυροσβεστικά μέσα, για την καλύτερη αντιμετώπιση των πυρκαγιών στο μέλλον. Ωστόσο, ο κίνδυνος πάντοτε ελλοχεύει και τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, μια φωτιά απειλεί χωριά έξω από την Ιερουσαλήμ. Π.Τ.
Πηγή: Kathimerini.gr
