Η Πολωνία ήταν μία χώρα που πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι άνθρωποι μετά τον πόλεμο προσπάθησαν να οικοδομήσουν ξανά τις πόλεις τους και τη ζωή τους μέσα στα θραύσματα, σε έναν περιχαρακωμένο ορίζοντα. Στο Κατοβίτσε κατέφθαναν εργάτες από κάθε γωνιά της Πολωνίας αλλά και από γειτονικές χώρες προκειμένου να εργαστούν ως εργάτες στα ορυχεία. Οι λεγόμενες «συμφωνίες του άνθρακα» σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα στιγμάτιζαν μια και για πάντα τις ζωές των εργατών στις σκονισμένες πόλεις τους. Αλλά η ιστορία είχε ξεκινήσει να γράφεται σχεδόν δύο αιώνες πριν.
Η πόλη της μαύρης σκόνης και της σκουριάς
Το Κατοβίτσε βρίσκεται στην περιφέρεια της Άνω Σιλεσίας. Μετατράπηκε σε σημαντική βιομηχανική δύναμη στα τέλη του 18ου αιώνα με την ανακάλυψη πλούσιων πόρων άνθρακα. Αυτή ήταν η αρχή. Η πυκνότητα των ανθρακωρυχείων, των χαλυβουργείων και των βιομηχανικών εγκαταστάσεων αυξήθηκε με γοργό ρυθμό και μέχρι το 1865 το Κατοβίτσε αναγνωρίστηκε ως το διοικητικό και επιχειρηματικό κέντρο ολόκληρης της περιοχής με σιδηροδρομικές γραμμές που τη συνέδεαν με άλλες κοντινές μεγάλες ευρωπαϊκές μητροπόλεις. Η ισχυρή βιομηχανική ανάπτυξη έγινε γρήγορα θεμελιώδης πτυχή της ταυτότητας των πολιτών, του φυσικού περιβάλλοντος και της οικονομικής βάσης της πόλης.
Η Σιλεσία είναι μία από τις 31 περιοχές-ζώνες άνθρακα σε 11 χώρες της ΕΕ. Οι περιοχές άνθρακα παράγουν το 20% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην ΕΕ. Η συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας με καύση άνθρακα έχει μειωθεί σχεδόν κατά ένα τρίτο από το 2012 και η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της Ευρώπης για το κλίμα και την ενέργεια.
Σήμερα, περίπου 230.000 άτομα απασχολούνται στην εξόρυξη άνθρακα ή στα εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής άνθρακα στην ΕΕ. Η Σιλεσία έχει τη μεγαλύτερη εξόρυξη λιθάνθρακα και αντιπροσωπεύει περισσότερο από τα δύο τρίτα της συνολικής απασχόλησης στη βιομηχανία άνθρακα της ΕΕ στη βιομηχανία εξόρυξης. Αν και ο αριθμός των θέσεων εργασίας στα ορυχεία έχει ήδη μειωθεί, πολλές περισσότερες θέσεις εργασίας κινδυνεύουν σε αυτές τις περιοχές έως το 2030. Οι αναμενόμενες απώλειες θέσεων εργασίας καθιστούν σαφές ότι η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα δεν αφορά μόνο στη μείωση των εκπομπών άνθρακα. Αφορά επίσης στους ανθρώπους, στην επανεκπαίδευση των εργαζομένων, στη δημιουργία νέων οικονομικών ευκαιριών, στη διαμόρφωση του μέλλοντος των τοπικών κοινωνιών.
Η διατήρηση της ταυτότητας
Η ταυτότητα αυτή θα διατηρήσει όλα τα χαρακτηριστικά της στο μεγαλύτερο μέρος του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Ωστόσο, από το 1990 και μετά, το Κατοβίτσε επηρεάστηκε σοβαρά από την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος παράλληλα με την ταχεία αναδιάρθρωση της βαριάς βιομηχανίας που είχε ως αποτέλεσμα το κλείσιμο πολλών βιομηχανικών και μεταλλευτικών εγκαταστάσεων.
Οι εργάτες θα χάσουν τις δουλειές τους, οι σκονισμένες πόλεις θα μαραζώσουν και θα παραδοθούν στη σιωπή. Αλλά η κατάσταση είναι ακόμη πιο περίπλοκη. Πέρα από τις οικονομικές προκλήσεις, την υψηλή ανεργία και τις αυξανόμενες κοινωνικές δυσκολίες, το Κατοβίτσε μαζί με άλλες πολωνικές πόλεις που βρέθηκαν στη δίκη μίας πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής μετάβασης, αντιμετώπισαν αυξανόμενες περιβαλλοντικές πιέσεις με υψηλές εκπομπές άνθρακα, αιθαλομίχλη και ατμοσφαιρική ρύπανση.
Τα χρόνια της προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα
Η προσαρμογή σε αυτή τη νέα πραγματικότητα έμοιαζε αργή, οι τοπικές κοινωνίες βίωναν ένα ισχυρό σοκ, ωστόσο τα προβλήματα έπρεπε να αντιμετωπιστούν άμεσα. Σε εκείνη τη μακρινή πια δεκαετία του ’90, άρχισαν να εφαρμόζονται δειλά οι πρώτες πολιτικές μετάβασης. Ωστόσο, κάποια ζητήματα έμοιαζαν ανυπέρβλητα ή η αντιμετώπισή τους ήταν απλά δύσκολη, όπως για παράδειγμα ο σχεδιασμός της υποδομής μεταφορών και τα ενημερωμένα συστήματα διαχείρισης αστικών αποβλήτων. Τα εκπαιδευτικά συστήματα και οι εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις αντιμετώπισαν περιορισμούς λόγω υποεπενδύσεων, ενώ υπήρχε προφανής αναντιστοιχία μεταξύ των παραδοσιακών δεξιοτήτων που διδάσκονταν σε σχολεία, τεχνικές σχολές και πανεπιστήμια και της νέας τεχνογνωσίας που απαιτούταν πλέον για τους αναδυόμενους τομείς. Οι πρώην βιομηχανικοί εργάτες της ευρύτερης περιοχής της Σιλεσίας άρχισαν να εγκαταλείπουν τις πόλεις και τα χωριά τους αναζητώντας, ευκαιρίες, μεροκάματο και ελπίδα αλλού.
Οι πόλεις της σιωπής, μιλούν
Η πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα ήταν μία δεκαετία καμπής για το Κατοβίτσε. Η πόλη άρχισε να βιώνει ένα νέο κεφάλαιο ανάπτυξης καθώς στον ορίζοντα διαγραφόταν πια ένα βιώσιμο μέλλον που εδράζεται στην τεχνολογική-οικονομική καινοτομία, στην πολιτιστική ανάπτυξη καθώς και στη φιλόδοξη δράση για το κλίμα. Παράλληλα, άρχισαν να εφαρμόζονται και να αποδίδουν οι πολιτικές για τη μείωση και την εξάλειψη των επικίνδυνων ρύπων, η επανάχρηση των πρώην βιομηχανικών κτιρίων και εγκαταστάσεων, η δημιουργία ενός νέου και σύγχρονου πολιτιστικού αποθέματος, όπως για παράδειγμα το μέγαρο μουσικής της συμφωνικής ορχήστρας της δημόσιας πολωνικής ραδιοφωνίας στο κέντρο της πόλης, ένα από τα ωραιότερα ευρωπαϊκά θέατρα για συμφωνικά κονσέρτα.
Αλλά οι πρώην πόλεις της σιωπής κατά τον Γκράμσι, έπρεπε να συμφιλιωθούν με το παρελθόν τους, να το αξιοποιήσουν και να κοιτάξουν με διαφορετικό βλέμμα το μέλλον τους, κυρίως να κατοικηθούν ξανά από τους κατοίκους τους. Οι πόλεις δεν είναι μόνο το κτιριακό απόθεμά τους, είναι και οι άνθρωποι που κατοικούν.
Ένα νέο κύμα οικονομικής ανάπτυξης στο Κατοβίτσε, κυρίως στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και στις επιχειρηματικές υπηρεσίες συνέβαλε στην αναζωογόνηση της πόλης, αυξάνοντας τις ευκαιρίες απασχόλησης και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Με την υποστήριξη της Ειδικής Οικονομικής Ζώνης του Κατοβίτσε, των επενδυτικών κινήτρων και της καλλιέργειας νέων δεξιοτήτων στον τοπικό πληθυσμό με συνεχή προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης, η πόλη μπόρεσε να προσελκύσει πολλές εταιρείες και να γίνει ο πέμπτος μεγαλύτερος επιχειρηματικός πυλώνας στην Πολωνία. Ευκαιρίες καινοτομίας, όπως οι Πρωτοβουλίες Έξυπνης Πόλης, όπως το KISMIA – Intelligent Monitoring System Initiative και το Silesian Nano Cluster, συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί ένα νέο κύμα επενδύσεων σε τεχνολογικές υποδομές. Ο τομέας μεταφορών του Κατοβίτσε βρίσκεται επίσης σε μεταβατικό στάδιο: μία βασική πρωτοβουλία υποδομής κινητικότητας περιλαμβάνει την ανάπτυξη τεσσάρων κόμβων μεταφοράς και μετεπιβίβασης. Αυτή η επένδυση θα διευκολύνει τους κατοίκους να μετακινούνται στην πόλη χρησιμοποιώντας φιλικά προς το περιβάλλον και χαμηλών εκπομπών ρύπων μέσων δημόσιας συγκοινωνίας αντί για ιδιωτικής χρήσης αυτοκίνητα.
Δίκαιη μετάβαση, για ποιον;
Μια δίκαιη μετάβαση από τον άνθρακα
Ο όρος «δίκαια μετάβαση» έχει γίνει πολύ δημοφιλής. Τι είναι όμως η «δίκαιη μετάβαση» και εν τέλει, σε ποιους αφορά; Η «δίκαιη μετάβαση» είναι προς όφελος των πολιτών ή προς όφελος του κεφαλαίου;
Ο όρος προήλθε από το συνδικαλιστικό κίνημα και περιλάμβανε μια σειρά κοινωνικών μέτρων για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και των μέσων διαβίωσης των εργαζομένων. Σε γενικές γραμμές, μια δίκαιη μετάβαση στοχεύει να υποστηρίξει όλους όσοι επηρεάζονται αρνητικά κοινωνικοοικονομικά από τη μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα σημαντικά οφέλη μοιράζονται ευρέως. Περιλαμβάνει χώρες, περιφέρειες, τομείς, κοινότητες, εργαζόμενους και καταναλωτές που επηρεάζονται από τη μετάβαση.
Παρά την ευρεία συμφωνία ότι μια δίκαιη σταδιακή κατάργηση του άνθρακα πρέπει να εξετάζει διαφορετικές μορφές δικαιοσύνης, συμπεριλαμβανομένης της περιβαλλοντικής, κοινωνικής και ενεργειακής δικαιοσύνης, εξακολουθεί να υπάρχει μεγάλη σύγχυση σχετικά με το τι σημαίνει ο όρος. Στην πρόσφατη βιβλιογραφία, η δίκαιη μετάβαση αναλύεται σε τέσσερις βασικές διαστάσεις:
Η δικονομική δίκαιη μετάβαση εξετάζει αν τα θιγόμενα μέρη συμμετέχουν ουσιαστικά και συνεχώς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων·
Η διανεμητική δίκαιη μετάβαση αφορά στον δίκαιο και ισότιμο επιμερισμό του κόστους και των οφελών μετάβασης
Η αναγνωριστική δίκαιη μετάβαση αφορά στην ίση εκτίμηση και εκπροσώπηση όλων των μελών της κοινωνίας και με την προϋπόθεση ότι έχουν πολιτικά δικαιώματα.
Η αποκαταστατική δίκαιη μετάβαση αφορά στην αποκατάσταση βλαβών που έχουν προκληθεί κατά το παρελθόν και στην εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της πιθανότητας μελλοντικής βλάβης ή για την αντιστάθμισή της, για παράδειγμα, την εφαρμογή μεταβατικών πλαισίων για τους εργαζόμενους στη βιομηχανία άνθρακα.
Μια τέτοια ολιστική προσέγγιση για τη δίκαιη μετάβαση μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό κοινωνικοοικονομικών, θεσμικών και κοινωνικο-τεχνικών προκλήσεων και στην ανάπτυξη συστημικών λύσεων που επιτρέπουν βελτιώσεις στις περιφερειακές υποδομές, νέες ευκαιρίες απασχόλησης και τους απαραίτητους περιφερειακούς/εθνικούς πόρους για τη χρηματοδότηση. Ωστόσο, οι δίκαιες μεταβάσεις εστιάζονται συχνά σε τεχνικές και οικονομικές πτυχές, ενώ οι φωνές των πολιτών δεν λαμβάνονται επαρκώς υπόψη.
Το βιομηχανικό παρελθόν και το πράσινο μέλλον
Η πόλη του Κατοβίτσε επιδιώκει να ανταποκριθεί στις περιβαλλοντικές προκλήσεις που προκύπτουν από τη βιομηχανική της εποχή με βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες λύσεις. Οι βραχυπρόθεσμες ενέργειες περιλαμβάνουν τον έλεγχο των εκπομπών των οχημάτων στην πόλη, τις προσπάθειες μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος κτιρίων και κατασκευών και την ενθάρρυνση των πολιτών να αντικαταστήσουν τα τζάκια και την καύση ξύλων ως πηγή θέρμανσης. Οι μακροπρόθεσμες πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν επιδοτήσεις για πηγές θερμότητας χαμηλών εκπομπών, ένα αποδοτικό σύστημα αποτέφρωσης απορριμμάτων και μη εγκεκριμένων καυσίμων, καθώς και σχέδια αντικατάστασης του στόλου των λεωφορείων με νέες οικολογικά μέσα μεταφοράς.
Το Κατοβίτσε έχει επίσης αναλάβει πρωτοβουλίες για την αύξηση της αποδοτικότητας των δημόσιων κτιρίων και την αύξηση της τεχνογνωσίας στη διαχείριση ενέργειας. Οι αισθητήρες και οι οθόνες ποιότητας αέρα που βρίσκονται διάσπαρτα στην πόλη, πέρα από την πρακτική χρησιμότητάς τους, ευαισθητοποιούν τους πολίτες σε θέματα ποιότητας ζωής.
Οι πολίτες, συχνά αποκαλούν την πόλη τους «ΚΑΤΟ» και στην ουσία είναι οι πρεσβευτές των τεράστιων αλλαγών που έχει υποστεί η πόλη. Από το 2018, το Κατοβίτσε χρησιμοποιεί εφαρμογές και ψηφιακές καμπάνιες για να εμπλέξει τους πολίτες στη μεταμόρφωση της πόλης τους. Στο έργο KATOobywatel (KATOresident), για παράδειγμα, οι πολίτες μπορούν να συνεισφέρουν τις δικές τους ιδέες έργων για μια καθαρότερη, πιο πράσινη και ασφαλέστερη πόλη και να υποβάλουν αίτηση για χρηματοδότηση για τις ιδέες του έργου τους μέσω ενός (πράσινου) συμμετοχικού προϋπολογισμού.
Η πολιτιστική μετάβαση
Ο πολιτισμός διαδραματίζει ισχυρό ρόλο στο όραμα του Κατοβίτσε για ένα βιώσιμο μέλλον. Ο προηγούμενος βιομηχανικός χώρος του ανθρακωρυχείου «Katowice» έχει επανασχεδιαστεί σε μία νέα πολιτιστική ζώνη που περιλαμβάνει αίθουσα συναυλιών για την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα της Πολωνικής Ραδιοφωνίας, το νέο ιστορικό και ανθρωπολογικό Μουσείο της Σιλεσίας, το Spodek Arena και ένα Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο. Το παλιό βιομηχανικό κέντρο της πόλης με το μεταλλευτικό εργοστάσιο, αναπόσπαστο τμήμα της βιομηχανικής ιστορίας της, στη νέα χρήση του αποτελεί ένα απτό σύμβολο της συνεχιζόμενης μεταβατικής διαδικασίας του Κατοβίτσε. Ο πύργος του ανθρακωρυχείου «Warszawa II» εξακολουθεί να αποτελεί τοπόσημο της πόλης, ωστόσο σήμερα έχει μετατραπεί σε πλατφόρμα θέασης.
Το πολιτιστικό όραμα της πόλης είναι άμεσα συνδεδεμένο από τη μουσική της κληρονομιά. Ονομάστηκε Δημιουργική Πόλη της Μουσικής της UNESCO, η πόλη ξεκίνησε το έργο MusicHub – μια θερμοκοιτίδα για νέους καλλιτέχνες προκειμένου να κάνουν πρόβες και να παράγουν μουσική, ένα μοντέλο συνεργατικότητας και παραγωγικής διαδικασίας που προωθείται σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο.
Πηγή: ertnews.gr
